VepKar :: Texts

Texts

Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help

Ol’ga Ogneva. Heččul helizöy, Mal’l’al mälizöy…

Ol’ga Ogneva

Heččul helizöy, Mal’l’al mälizöy…

Livvi
New written Livvic
Suvi-Karjalas, kahten suuren jovenVidelen da Šuojunvälil, loitomba suuris järvis da vezitielöis, pikkarazien lambiloin rannoil, mečän da peldoloin keskel on peittynyh joukko piendy kylästy. Nenne kylät on jiädy Sordavalan juaman bokkah. Niilöin karjalazet nimet ollah helevät da čomat: Heččul, N’uga, Telky, Kona, D’elkul. Ven’akse kylii nimitetäh toizeh luaduh: Savinovo, Hlebozero enzimäine da toine, Čornaja Lamba da Pengisel’ga.
Mindähbo vähilleh kaikil Heččulan čupun kylil ollah eri nimet karjalakse da ven’akse? Kudamatbo niis ollah alguperäzet da oigiet da kui net voibi sellittiä?
Nygöi Heččul lähikylineh kuuluu Vieljärven kyläkundah. Ga aigoinah tiä oli oma Savinovan kylänevvosto, kus oli kymmenii kylii. Elos Heččulas hos ei kiehu endizen jyttyöh, ga ei sammunuh kogonah. Kyläs ruadau Vieljärven souhozan fermu, algukluasoin škola, lapsien päivykodi, kluubu da laukat.
Keskikyläl korgiel mäil seizotah kaksikerdahizet souhozan kirpiččykoit, kodiloin ies kokottau vezitorni. Yhtes heččulalazen Alevtina Porojevan kel myö rohkiesti, madoloi varuamattah astummo kohti heinikköh. Alevtina Ivanovna ozuttau vahnan kalmužiman:
Tämä kohtu vahnu, suuri časoun’u oli.
Täs vie srojie tahtottih neče, a mugai d’äi. Kello oli täs, ainos babanke kävyimmö, pruazniekku oli suuri. Täs on pradiedo muah pandu.
Kalmat jo heityttih, tunnuta ei. Ga omat tietäh, kus kohtua virutah heijän pruavodied’ot da -buabat. Äijänpiän da Sroičanpiän rahvas kävväh mustelemah heidy da jätetäh tuomastu suuren koivun juurele. Koivun rungoh on kiinitetty obrazainegi. Puudu palvotah kirikön tilas.
Kai on kalmužim, a vie alahan on vezirodniekku sie. Vetty ainos siepäi kannammo, otammo, sie vahnat rahvas luajittih, konzu baba oli hengis, sanou Alevtina Ivanovna. Yhtelläh järvirandah varaittau heittyö rezinkengittäh, heinät on kazvettu hardieloissah.
Heččulan vahnas kalmužimas mustoitetah adamanaiguzet karzikkokuuzet mäil, vai vähä ken tiedäy, ku nämmä puut on jiädy pyhäs rosas. Ku tämä on voibi olla kaikis vahnin mustomerki kyläs.
Räkel kezäpäiväl jallat iče juostah järvirandah. Heččulanjärves ymbäri vihandoin puuloin da tuhjoloin keskes nävytäh koit.
Tämä on Heččul, sanou Natalja Kabešova, omah kyläh häi kävyy kezäl, talvel eläy linnas. Netua on Mal’l’al. Sit on Simoi sie ielleh, Jouhki. A ielleh siegi dorogu matkuau, Nuožarvessah voibi astuo.
Jatkau Nina Jakovleva:
Enne Heččulua on Telky.
Sit on N’uga, sit on Kona, sit on Jelkul. Heččul oli kaikis suurin kylä. Se oli dorogal, da ainos Heččulan kauti käydih Lamboih da sinne Jessoilah. Jallai käveltih. En tiijä, mittuine dorogu oli, ga oli. Da Mal’l’alaspäi oli Telkäh dorogu.
Oi, kylästy oli äijy, yhtyy paginah Telkän eläi Aleksandra Jakovlevna Vasiljeva.
Ijän inehmine on ruadanuh täl čupul algukluasoin opastajannu. Sissoizien dorogal, kuuzi kilometrii, sit sie on Punčovu, Sissoizis sie on omat kylät. Akimisto, Kleššoilu, Pöhö. Kyliä on äijy olluh sie, konzu sel’soviettu oli. Nygöi, tiettäväine, on eläjiä vähembi. A enne oli äijy rahvastu, konzu minä zavodin ruadua, minul školas kahtes kluasas oli 24 hengie.

Nimi karjalakse, toineven’akse

Vähilleh kaikil Heččulan čupun kylil on kaksi nimie.
Yksi karjalakse, toine ven’akse. Leibärven rannal on kaksi kyliäN’uga da Telky. Yhtelläh ven’akse niidy sanotah Hlebozero enzimäine da toine. Vikse ven’akse kylät on suadu nimet järven mugah.
No Leibärvi naverno, sie pekarn’u oli, leibiä pastettih. Sendäh naverno Leibärvi, arbailou Natalja Kabešova.
Samua mieldy on Kiriläizen Iivan Konaspäi:
Leibärvi, se i kylä oli, palaine kyliä sidä Leibärvi se, mikse sie pastettih leibiä, i sitgi rinnal järves vetty otettih, vezi oli hyvä, nygöi rikkovui, mikse sie skotnoispäi höštö valui, sit se rikkovui se vezi, a muite järvespäi otettih vetty azuo leibiä.

Aleksandra Vasiljeval on toizenmoine sellitys:
Tämä järvi on Leibärvi.
Toinah oldih leibypellot, sendäh pandih nimi Leibyjärvi. Rinnal on toine järvi, se on Peltarvi. Vot sit, minä duumaičen, suuret pellot oldih. Peltojärvi.
Mollemban järven nimet ollah ihan selgiet, karjalazien annetut. Karjalazien annetut ollahgi kylien nimet. Enzimästy kerdua Heččulan ymbäristön kylii mainittih vaste 1700-vuozien toizel puoliškol. Vikse nämmä kylät roittihes nenga 1700-1800-vuozien vaihtujes. Senaigazis dokumentois lövvytäh kylien nygözet ven’ankielizet nimetSavinovo, Čornaja Lamba, Pengisel’ga da muut.
Nämmä kylät ei olla moizii kyläjoukkoloi, konzu yhtes suures kyläs, pogostas, ymbäri on kogonaine joukko piendy kylästy, sellittäy filolougientiijon doktoru, paikannimistön tutkii Irma Mullonen. Täs on äijy piendy kyliä. Konzu rubiet ajattelemah niilöin nimii, ga näet, ku täs on rinnal kaksi nimisistiemuayksi virralline ven’ankieline da toine karjalankieline ei-virralline. Mindähbo muga on roinnuh? Toinah sendäh, ku konzu nenne virrallizet nimet roittih da puututiih virrallizih 1700-vuozien dokumentoih, niilöin pohjannu toven oldih ei-virrallizet karjalazet nimet. Ga sen jälles net ruvettih elämäh omua elostu. Net siirryttih dokumentas toizeh samas formas, muuttumattah. Karjalazet nimet elettih omua elostu. Kylät oldih pienet, alguudah myö yksitalohizet, eläjät vaihtuttih, toiči vahnan kylän, vahnan taloin paikale nostettih uuzi taloi, tuli uuzi eläi. Hänel oli oma nimi, kudai siirdyi suvus polves polvele da juurdui eivirrallizeh käyttöh.

Savinovo da Heččul

Rahvas ei ni tietä putilleh, mindäh heijän kylil on pandu moizet nimet.

Kummakkahat nimet on, no net vahnat jo kai kuoltih. Silloi kyzeltih. Mustan, Mičurin Iivan -veikoi saneli, no häi tožo ei voinnuh hyvin sanuo, mi on nimi Savinoval, mindäh on nengoine Savinovo? Oligo ylen äijy savie, što savikohtal srojittih, vai mindäh oli, no oli Savinovo annettu. Heččul karjalakse. A mi on Heččul, niken ei tiijä, ei putilleh maltanuh sellittiä Aleksandra Vasiljeva.
On olemas toizii syylöigi, mindäh virrallizeh käyttöh jäi pravoslavnoi kylän perustajan ižän nimi, kentahto, Ivan Savinov, sit tuligi kylän nimi Savinovo. Ga rinnal käytös oli suvus siirdyjy nimi, sugunimi, kudai ei puuttunuh virrallizih dokumentoih. Toinah se oli Hečču. Da sit tuli kylän nimi Heččula, sellitti Irma Mullonen.
Mibo se on Hečču?
Hečču on se, kui Oudoška sanoi, “Heččul helizöy”. Toinah ylen pajattajua nastu libo mužikkua oli, arbai Nina Jakovleva.
Irma Mullozel on toine sellitys:
Tverinkarjalazis murdehis on olemas sana höččö, se on pehmei kapustukerä.
Toinah höčökse sanottih pehmiedy piädy, kuduas levälleh ollah kai ajatukset.

OUDOŠKAN ZUAKKUNAT
Terävykieline karjalaine mies Oudoška, Jevdokim Jevsejič, eli 1800-1900-vuozien vaihtujes da andoi ližänimet kaikile karjalazile kylile vahnas rajas Kolatselläs Petroskoissah.
Rahvas vahnembua polvie vie mustetah Oudoškua da hänen zuakkunoi. Sanelou Nina Jakovleva:
Oudoška käveli kaikkii kylii myöten.
Hänel, toinah, omua kodii ei ni olluh. Talvel häi keneletahto oli sie avuššiekannu ainos, autoi heiniä tuvva, halguo luadie da tuvva. A kezäl heinarres pidäy avvuttua. Sit häi ainos oli avuššiekannu. I syöttiä pidi hyvin, ku otitto kodih elämäh, syöttäkkiä. Häi avvuttau kaikes ruavos.
Lamboidu sanoi Hukan perzesilmy, sendäh gu se oli pieni kylä da prohodnoi, ei olluh sie äijiä taloidu, da se oli mečän tagan da sit muga sanoi. Honganuan eläjii sanoi pun’unviessuajikse, sildy gu hyö skuupattavat oldih. Sit sanou pun’unviessuajat. Ei ruveta andamah hyviä kartohkua libo midätahto sie suurembuakalua. Oudoška ainos zuakkunua sanoi: “Heččul helizöy, Ma’l’al mälizöy”. Mindäh mälizöy, en tiijä. A Mal’l’al se rounu gu mal’l’as on. Järves poikki nenga keskikohtu alembah, a bokat ylembäh.
Mal’l’ala. Sežo interesnoi nimi. Toinah ei sen nimi ole lähtenyh asties, mal’l’as. Tämägi nimi kuvailou ristikanzua. Karjalan kieles on verbi kuten mal’l’ottuakaččuo möllöttiä, silmät suurinnu. Tämä verbi kuvailou ristikanzan kačondutabua. Sit oli voinnuh roita liigunimi, sellitti Irma Mullonen.
Ristikanzoin ližänimis on roit tu N’uvan da Telkän nimetgi.
Telky minun mieles se on ezmäine taloi, kudai oli srojittu, sen miehen nimi, famiilii oli Tel’kin. Vot, voi olla, što sentäh on Telky-nimi. No kodi oli ylen vahnu, konzu minä tänne tulin viizikymmenkolmandennu vuvven. Oli pekarn’u da tämä yksi kodi. Kaksi kodii kaikkiedah oli, a nygöi jo on 22, sanoi Aleksandra Vasiljeva.
Mi se on telky, tuaste sanelou fi lolougientiijon doktoru Irma Mullonen:
Karjalan kielen sanakirjan mugah Suojärven murdehis on olluh sana telkkäpiä, kirosanannu lapses.
Se on moine piä, kudamas ei kai ajatukset vie olla sijoilleh da kunnos. Voizimmo ajatella tostugi alguperiä. Karjalan kielen murdehis on sana telkky, se on moine pitky puu, kudamal kol’l’utettih puuloi mečäs, ku oravat tuldas nägyvih. Tämän pohjal sežo oli voinnuh roita ristikanzua kuvailii nimitys.
Vie karjalan kieles telkäkse sanotah vezilinduu sorzan roduu. Toinah Telkän algueläjiä nimitettih linnun mugah? Da sit tämä liigunimi tuli sugu- da kylännimekse? Mi koskou N’ugua, ga Irma Mullozen sanoin mugah n’ugakse sanottih hil’l’astu, vaikkani olijua ristikanzua.

KONAS KONDIEN TAPPAJAT
Pikkarazele Konale Heččulan tyves Oudoška oli andanuh hyvän ližänimenKonas kondien tappajat.
Se mugai ongi. Konan miehet tännesäh mečästetäh kondieloi.
Kona täs ylähänpäi kaččuo, se on ku haučikko. Se gu koda. Kanankoda. Se moine kauppu. Enämbiä minä täs kyläspäi en tiijä, mikse. Myö toizes kohtaspäi tulimmo. Kona. Konanjärvi tämä on, Konan. Konan rinnal sit Konanjärvi. Konan lambi. Vie sanotah Mustu lambi. Mustugi on vezi, sanou Kiriläizen Iivan.
1800-1900-vuozien vaihtujes rahvas kylispäi ruvettih siirdymäh elämäh huutoroile. Pienele uvvele eloipaikale, huutorale, annettih ižändän nimi.
Kona ihan selgiesti on lähtenyh ižändän nimes, se on Konon. Pienen huutoran nimi. Ga yhtelläh dokumentoih on jiännyh vahnu kylän nimi, kudai on lähtenyh järven nimes. Järven rannal on olluh kylä, 1700-vuozien kylienluvettelus se löydyy nimel Mustu lambi, Čornaja lamba, kerdoi Irma Mullonen.

D’ELKUL - PENGISEL’GY
D’elkul on kuulužu näbiel da čomal Pyhän Dmitrii Solunskoin časounal.
Se seizou pyhän rosan keskel kylän agjas. Nikolai Andrejevič Rodionov on D’elkulan vahniman koinRodin talonižändy da kylän ainavo alalline eläi. Lähimäine susiedu eläy rosan tagan, Nehpoilan kyläs.
Kylä pandih, vahnat rahvas, minä kyzelin, nečis oli, nygöi hengis ei ole, kylä oli enne nečie, mäin ual. Sit tänne ruvettih srojimah, mäile. A sanottih, täh azuttih, sendäh gu niityt ollah lähäl. Ennehäi ižändät piettih lehmii da heboloi. A tämä Mikkelähpäi se, niittyy on äijy. Da muadu. No muat azuttih, poltettih kaskie, vierdettih da kai, nygöi niilöis kohtis on jo puut. Kazvanuh on meččy. Enne oli kai dielot toizeh luaduh, sanou Nikolai Rodionov.
Talvel netäs Nehpoilas yksi eläy vie mužikku, dačniekku, Petroskoilpäi, häi kävyy tänne minulluo, da minä hänellyö. Talvel. Minä yksin elän.
Eigo varaita?
Varaittau, ei jo. Rahvahii varaittau, a zvierilöi ei varaita.
Tälgi kyläl ven’akse on ihan toine nimiPengisel’ga. Ven’ankielizen nimen mugah kylä ei olis ylen vahnu. Rahvashäi ruvettih eloittamah korgiembii kohtii, selläččylöi 1700-1800-vuozien vaihtujes, konzu ilmasto lämbeni.
Nikolai Rodionov ei voinnuh sellittiä eigo yhty, eigo tostu:
Vot sidä en voi sanuo.
Mindäh on Jelkul? En tiijä. I kiän diä en tiijä nikui. Ven’aksePengisel’ga.
Vastavuksen andoi fi lolougientiijon doktoru, paikannimistön tutkii Irma Mullonen:
Meil on kirjutettu mustoh kui D’elkul.
Sit on j:s roinnuh pehmei d. Kylän nimi on lähtenyh pravoslavnois Jelisei-nimes. Rinnal olii Nehpoilu sežo on lähtenyh pravoslavnois mie hen nimesNifant, Nehvo, Nehvoi, Nehpoi. Denis Kuz’min on tutkinuh niilöi.
Tiedomiehet ei vie voija sellittiä Pengisel’ga-nimie, eigo voija sanuo, ollahgo tämän čupun -la-loppuzet kylätHeččul, Mal’l’altoizii vahnembat. Sih niškoi pidäy ruadua Moskovan arhiivois, eččie vahnoi dokumentoi da kartoi. Ga päten tietäh, ku vähilleh kai pienet kylät Sissoizis da Heččulas ymbäri suadih omat nimet algueläjien mugah. Akima, Jouhki, Simoi, Mačči, Käppi, Kala-Juakoi, Borššoi. Hyö oldih karjalazet miehet, kuduat sadoi vuozii tagaperin alustettih enzimäzet kylät täl rannal.