Texts

Return to review | Return to list

Tollonjoki: kaunis kylä Livojoven vesitiellä

history

December 21, 2023 in 17:10 Нина Шибанова

created the text
created the text: Kehu muilla muita maita, ičellä omĳ a maita. (Šanonta) Hätäkelloja ei lyöty, konša hävitettih karjalaisie kylie. Itku jäi šiämeh. Oli Tollonjoven kylä, elonkylläni, kaunis ta puhaš. Nyt šiitä on jiänyn vain muistoja. T ollonjoven talot on kavottu ta ihmiset hajottu eri paikkoih. Meččä uppiniskasešti šai kun šaiki vallatahaš pellot, kumpasie monie vuosie rahvaš raivattih, kynnettih ta kylvettih, niistä joka vuosi oli šuatava vil’l’a. Jo mäntih umpeh lämpimät kylätiet ta hämärät meččäpolut. Kenkänä ei aja lehmie kyvönšiltah päin huomenekšin eikä vuottele niitä iltasin. Ei nakreta lapšet, ei nävy šoutajie vesillä eikä venehen huhuojie Häränniemeššä. Entisistä ajoista on šäilyn vain yksi iänetöin tovistaja – Livojoki. LIVOJOKI TA ŠEN YMPÄRISTÖ Tosieh kenkänä ei muissa Tollon-nimistä jokie. Ka elošĳat oltih eläjien mukah. Kahešta niistä oli ollun anekdotti: “Kun kerran Äĳälläpäivällä Tollo ta Kapula lähettih Vuokkiniemen kirikköh. Jälelläh matatešša Tollo šanou: “Šiehän, Kapula, harpit kun hirvi”. Piäštih perillä šuat’en. Tollo jäi kotihis. Kapula aštu Livojärven elošĳahaš. Illaisti ta viimein lašetti: “Oisit šie, Tollo, täššä, ka mie šiula näyttäsin hirvie”. Vielä kun oltihki niin vähäpakinaiset.” Ka oli olomašša hyvin pitkä Livojoki. Še virtuau Livojärven läpi ta kylän kautti, ta Livonšuušša laškou Kuittĳärveh. Loittosin mainiččomista paikoista on Mölläkänkoški. Šiitä on Kurenjoki ta Kurenkoški. Šen jälkeh on Termät-nimini jovenoša, missä oltih hyvin jyrkät kivirannat. Ielläh ollah Huarat. Šiinä joki huarautuu: yhtyännä päin lähtöy Huarajoki, toisuan’n’a iellähki jatkuu Livojoki. Ennein šotua Huaroissa oli meččäpunkti, šielä hakattih meččyä ta uitettih tukkĳa Livojokie myöt’en Kuittĳärveh. Huarajovešša on Huarakoški. Huaroissa toisella puolella oli šuuri luhta, šielä šovan jälkeh ruattih heinyä. Šiitä oli Šäynyäjoki ta šamannimiset koški ta järvi. Šäynyäjärveh niise käytih heinällä. Loittosissa paikoissa heinämiehet elettih kämpissä ta ruattih šini, kuni ei šuatu korjata kaikkie heinie. Heinällä ollešša šyötih leipyä ta kalua. Torkkuloih puuttu haukie ta onkeh muuta kalua. Livojärvie ennein on kolme Polvĳärvie. Šielä on vielä Pananlampi ta -vuara, minne miehet käytih mečon kiimoih. Šamot’en mainittih käyvän Paitajärven kiimoih. Ylipiäššä joki laškou Livojärveh, ta tuaš šamannimisenä kiertäy melko pitän niemen ta virtuau tašasena Köynähän koškeh šuaten. Livojärveššä Tiitašta kyläh päin on Tuohilakši, šiihi laškou kakši kaitaista jokie. Livonköynäš on voimakašvirtani kivikoški. Šen kešellä on mukavie tyynĳä šuvantoja, kaikkĳah kolme. Niissä niise ruattih heinyä. YPÄNKIN ŠEUTU Köynähän alla Livojoki kiäntyy länttä kohti ta laškou Ypänkinjärveh. Še ei ollun šuuri, šen kešellä on Šuurišuari ta Pienišuari, ne ollah melkein yhtenä, välissä on vain kuotkut – matalahko märkä kohta. Nämä šuaret juatah järvi kahtuan’n’a. Šuurenšuaren nenäštä Matoniemeh päin on Huapakuotkut. Matoniemen rannat oltih oikein limasat ta pehmiet, ne upotettih, kun lienet šattun talluamah. Länneštä päin Ypänkinjärveh virtuau Ypänkinjoki, hyvin mutkikaš ta välissä on kolme Ypänkinlampie. Lapšet käytih šinne kalaštamašša, puuttu haukie ta ahventa. Järveltä päin nouššešša ainaki toiseh lampih šuat’en oli luhtie – mataloja märkie paikkoja. Šielä niitettih heinyä. Šamašša šen jälkeh kyläh päin matatešša oli Pennisenjoki, oikein kaitani, še niise laškou Ypänkih. Joven rannoilla ruattih heinyä ta oli kaivettu ojie, jotta kuivattua šuota ta šuaha heinämuata. Ypänkin rannalla Kusmasen puolella enšin oltih Kentät, missä vanhempi rahvaš paistih näkövän lapinhautoja, lappalaisien elošĳan jälkĳä. Šielä niise oli ruattu heinyä. Ielläh rantua myöt’en oli Jehrimän elošĳa ta Heikin talo. Šiitä alko jo Kusmasentermä. Ypänkinjärven Hukkalan puolella Šuurenšuaren vaštapiätä oli kakši taluo. Ielläh jokie laškies’s’a oli Mikkol’anlakši, matala ta märkä, šiitä läksi oja Ahvenenlampih, min rannoilla oli šuurie kallivoja. Tämän lammin oja yhisti Šärkilampih, mutasah ta matalarantaseh. Ojan matatešša Kyvön kautti šen piäličči oli Kyvönšilta. Še oli koko märän paikan pituni kapulašilta – poikinpuolin lat’atuista melko pakšuista hiršilöistä. Šitä myöt’en ajettih lehmĳä aitaukšeh šuat’en, mistä ne ičeštäh mäntih meččäh, illalla niitä šieltä käytih. Aitauš piti olla, jotta elukat ei juoštais ominpäin peltoloilla. Aikasempah Hukkalan eläjät oli käyty lehmie paimentamašša. Šielä päin melko lähellä oli Jouččenenpešä-lampi. Ypänki-nimi löytyy tiäläki: Šärkilammin ta Šärkĳoven jälkeh oli Ypänkinšuo. Šiitä oli kakši lampie ta kolme Ypänkinvuarua. Keškimmäisellä niistä oli palotorni, šovan jälkeh šinne vielä šai noušša. Toini palotorni oli lähempänä Vuokkinientä, Livonšuušta Pošah päin, lähellä rantua, šitä paikkua šanottihki Palorannakši. Palotorni jo alko lahuo eikä šinne šuanun noušša. Livojoven virratešša Ypänkistä on niemi ta niemen kohašša on kaitani Šauvontašalmi. Šielä rahvaš pyyti kalua. Šitä vaššen molommista rannoista päin joki oli šauvotettu, joven pohjah oli pistyh upotettu melko pakšuja šauvoja. Kevyällä šäynyän kutoaikana šauvojen välit typettih havun okšilla, jotta kala varmašti ei piäsis läpi. Kešellä jäi kaitani väylä, minne lašettih ryšĳä ta katiskoja. Šuatih šäynyätä, oikein rutkašti. Jälešti paikan entini nimi unohtu, ruvettih šanomah Šalmi tahi Saporat. Šovan jälkeh ne puut vielä törötettih veještä, tulvan aikana niitä ei näkyn, piti ajua varovašti. TALOJA LUAJITTIH TERMÄLLÄ – ŠIÄŠTY VIL’L’A HALLALTA Livojoven yhellä rannalla oli Hukkalantermä ta šen vaštapiätä Kusmasentermä, mistä rantua myöt’en piäsi Kaurosen- ta Ort’ontermällä. Šalmen jälkeh Livojoki virtasi tyynenä ta levienä, ta konša kiänty vašemella, ni kierti melko šuuren Makarien niemen, entiseltä nimeltäh Sahharein niemi. Sahharei oli elän Šimon puolella. Jälešti šiinä oli elän Sahharein tytär ta Sahharjounan niemekši šitä šanottih, tahi Jounan niemekši. Šamannimini koški alko äkkie mutkan jälkeh, kivikäš ta kovavirtani, kuiteski lyhyt. Šiitä oli toini koški. Savat’ei kun oli košen rannalla taloh luat’in, šen mukah šitä alettih šanuo Savat’ein košekši. Entini nimi unohtu. Melko kaitasena ta virtasena joki juoksi Tollon šiltah šuat’en. Vašemella rannalla šillan korvašša oli kalmismua. Še näky loitoš, kun tavan mukah kalmismualta puita ei kuattu. Šilta oli joven kaitasemmašša kohašša ta rippu melko alahana. “Varokkua päitä”, karju peränpitäjä venehen kešellä šelin päin istujilla. Oikielta rannalta lähtöy tie Koštamukšeh. Šen jälkeh oli Tollontermä ta vaštasella rannalla Ort’ontermä. ŠIIKAKOŠKIE ALAŠ LIVONŠUUH Mokkein kohašša vielä jatku Šiikajärvi, kumpani alko Tollon alapuolešša. Še oli Livojoven levennyš. Alempana vašemella oli Ontrosentermä. Tai venehtä jo vauhilla veti Šiikakoškeh. Šiikakošen alla oikiella puolella oli N’ekkalantermä. Šielä oli Issakan Huotin talo. Huotin naini Anni Denisova oli runonlaulaja. Hiän eli Šuomešša poikah kera. Kohta alko Virta, Livojoki tuaš kaiteni, pohjašša oli šuurie kivie – tiĳ ä väylä, mieli ei tarttuo. Oikiella rannalla šĳottautu Virrantermä. Virran luona oli Šyvän pyörtien lakši ta -vuara. Virrašta oli kotosin tunnettu starinanšanoja Iro Remšu. Joven toisella puolella Virran vaštapiätä oli Prohoraini. Šen jälkeh oli Lokina, niise termällä. Jälešti Lokinašša piettih kešittäin Vuokkiniemen sovhosin lehmie. Lypšäjät oltih šielä yötä, huomenešlypšyn jälkeh hyö tultih maitovenehellä kyläh ta tuaš mäntih iltalypšyllä. Paimen jäi lehmien kera. Jokie myöt’en alaš oli Liukkulakši ta ielläh Jolutlakši. Näistä viimeni oli šuuri ta ilkieluontoni, toko nošti šuurie ualtoja ta kašto matkalaiset. Šiitä kohta tuli tyynempi Kortehlakši. Tollošta tulijat moničči jätettih veneh šinne jyrkällä kallivorannalla ta kulettih aštumalla. Joven toisella puolella jäi Matеronmua. Livošuaren ieššä jovešta erosi huara, še oli nimeltäh Puvašjoki, šitä pitin venehellä ajuan piäsi Skokunalampih ta Putahilla. Ielläh männeššä oli Poša, kaunis kirkašvesini ta kallivošuarini. Šinne käytih mujehenkutuh, oli luajittu kämppĳä. Piešunki-jokie nouššešša oli hyvin virtasa koški, min jälkeh kohta avautu Piešunkin elošĳa.