Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Litvin Julija . Karjalazen perehen erähät eloksen tavat
Litvin Julija
Karjalazen perehen erähät eloksen tavat
Livvi
New written Livvic
Vuozi
2024 on ilmoitettu Ven’al Perehen vuvvekse .Sanelen , mittuine oli perindölline karjalaine pereh .
Muanruadajien elos meni perehis .Karjalan XIX vuozisuan lopus da XX vuozisuan allus , konzu vie elettih perindölöin mugah , oli olemas perehen kaksi luaduu – pieni da suuri .Pieneh pereheh kuuluttih ukko da akku naimattomien poijienke da miehel olemattomien tyttärienke libo ilmai heidy .Ga oli suurdugi perehty .Pieni pereh sai kazvua suurembakse , suurigi pereh toiči jagavui pienembikse .Karjalazien suurih perehih kuuluttih omahizien kolme-nelli polvie , kogo pereheh kuului 20-25 hengie .Suuren perehen rahvahil ei vältämättäh pidänyh eliä yhtes , ga hyö joukolleh piettih talovuttu da maksettih veroloi .Luadogan rannikol eläjil karjalazil oli oma taba – suuret perehet elettih yhten levon al , ga elot heil oldih joga pienel perehel omat .
Sugulazet pyzyttih yhtes
Omahizii lugiettih miehien puoles .Sanommo , tundiettu tiedomies Pertti Virtaranta sanoi , ezimerkikse , Vilho Jurinojua , kuduadu Akonlahten kyläs sanottih tuatan da died’oin jälgeläzenny – Sirkein Ontropaha Vasseleikse .Samah aigah hänen muaman kodikyläs händy sanottih Nihvon Natalien Vasseleikse – Nihvo-died’oin da Natalie-muaman poijakse .
Karjalazien kul’tuuras tärgei merkičys oli omahizien yhtevyksien pidämizel da lujoittamizel .Omahizien joukkoh kuuluttih pereheh tulluotgi rahvas , sanommo , svajakat da "hengellizetgi " rodn’at – kuomat .Karjalan kieles oli omua sanua , kuduat merkittih omahizien yhtevyksii : sukukunta , heimo , omahiini , heimolaini , kanzoveh , heimokundu , rodukundu , suguheimo , rodn’u , lähioma , omahine , rodn’u .Kai tärgiet tapahtumat da eloksen muutokset oldih paginal perehes , konzu jogahizel oli valdu sanuo oma mieli .Sugulazet pyzyttih yhtes da piettih yhtevyksii sen perindön hyvyös , kuduan mugah käydih toine toizelluo pruazneikoin aigah .Karjalazil oli tavannu työndiä nuorii neidizii ativoh /ad’voih .Aijan aloh , konzu karjalazil pienettih perehet , sugu-termistögi kaideni .Ga nygöigi minun tiedämäh karjalazil ollah tärgiet suguyhtevykset , äijät minun paginkanzat sanottih sih nähte : "Karjalazii pidäy yhtes se , ku hyö , suomelazih verraten , säilytetäh kingielöi suguyhtevyksii ".
Mies ei pie akkua pahoi
Pravosluavizen uskon mugah perehes pidäy eliä rakkahuos , tirpajen da toizii arvostajen , taloin hyvyös huoldu pidäjen .Eläjes kai ripui sit , mittumat yhtevykset oldih perehes .Paiči sidä , perehen elaigah vaikutettih alovehelline da kul’tuurine omaluaduvus .Tietois on , ku suvemba , Ven’an toizis gubernielois , kus oldih vallas muaorjuon perindöt , naizii puaksuh perrettih , kazvattamizen vältämättömänny tavannu oli lapsien lyöndy .Ven’alazen taidoilijan , etnografan Ol’ga Sem’onovan-T’an-Šanskoin tarkastuksien mugah XIX vuozisuan lopus R’azanin gubernies naizii "lyvväh kepil , ufatkal , kengil , rengil da mil vai puuttuu – kulakoil da potkijen .Vejeltäh palmikkolois… " Ihan toizin oli karjalazis perehis .Arhangelin gubernien rahvahallizien opistoloin inspektoru Mihail Lomberg XX vuozisuan allus pani silmäle , ku "karjalaine mies ei mene suurekse naizen ies , ei pie akkua pahoi , ku tavalline ven’alaine ".Matkustelii Nikolai Kamkin sežo tarkasti , kui elettih ukko da akku Arhangelin gubernies : "Karjalazel naizel eliä miehel on parembi , migu ven’alazel .Ukon jyrky , paha , omavaldaine kosketus omah akkah on aniharvaine ilmivö .Hyvä sobu , luaskavu da ystävälline kosketus – moine luadu tavan mugah on ukon da akan keskes ".Opastai Ivan Ol’enev kirjutti , ku "karjalaine mies harvah lyöy omua akkua , kyzyy hänel nevvuo kaikis tärgielöis dielolois , puaksuh perehen den’gat ollah akan tagan ".Häi sellitti sovukkahan eloksen perehis sil , ku neidizet mendih miehele omas tahtos suvaijen omua ukkuo , "vägehes miehele pošti ei anneta "."Lyydiläzis tekstois ", kuduat keräi Pertti Virtaranta , suau nähtä luaskovii sanoi , kudamii sanou ukko akale : "Kuldaine , šina hobedaine , šina l’induine , šina rod’uoine , kauniššilmäine , kauniškasaine minul l’uubittau , minun armastettau , hoi šina vessel’šilmäine , oi šina kaunukaine , vai ol’iiš šindai rozan šias [s - ?] ikkunal pidada da kat’t’šoda šinuipiäi ".
Yhtelläh histourien tutkijan Lorina Repinan sanoin mugah , vastahmielespiendän idealas perehen elokses ei vältämättäh roinnuh yhtenarvožuon idealua .
Muanruadajan perehen eloksen alustannu oli tietty alistandu suguu da igiä myöte .Perehen piälimäzenny oli ižändy – suvun vahnin mies , hänen poigu libo velli .Händy kuunneltih perehen kai rahvas .Emändän valdu (puaksuvimah se oli ižändän akku ) oli vältämätöi naizih da lapsih nähte , sego naimattomih miehih nähte .
Nevesky da muatušku
Taloih tulluh nuori nevesky sanoi ukon muamua muatuškakse .Karjalazis perehis 1920-luvul vie oli perindönny , konzu nuori nevesky illoil kumardui muatuškale da buat’uškale jalgoih (erähis piirilöis kydylöile – ukon vellilöile ) da kyzyi nostattua aijoi huondeksel .Huondeksel nuori naine tuaste kumardui jalgoih da vuotti ruaduo päiväkse .Paiči sidä tarkastettih nuoren inehmizen ruadoneroloi .Muatušku havačuttuu da huondesveron syödyy andoi neveskäle kebjien ruavon – kezriämizen , vien kandamizen da tostu tämänmostu .Vuvvennu 1884 Seesjärves eläjäs naizes suadih tieduo , ku nuorembi nevesky istutettih kuožalil kezriämäh .Iänelitkii Anastasija F’odorovna Nikiforova tuaste musteli : "Konzu menöy svuad’bu da enzimäzet yöt , svuad’burahvas mennäh kodih , kolmen päivän peräs venčale käydyy hyö lähtietäh kodih .Sinäpiän tuou muatušku pivon pelvastu : luaji pelvasloppu da kezriä niijet ."Moizii kerdomuksii puaksuh suau kuulta Ven’an pohjazil alovehil , kus uvves talois nuorel neveskäl sai ruadua vai sidä , midä käski muatušku .Ruadolois kerras nägyi nuoren mučoin nero , annettu ruado oli tietty da tarku , niilöi ruadajes nevesky tuttavui ukon pereheh da taboih , lujoitti muatuškan da neveskän välit .Ezimerkikse , yski perindö , kuduan vuoh neveskiä harjaitetah ruadohommih : "Konzu havačut huondeksel , pezet silmät , vai olis huondesveruo syömäh istavuo stolan tuakse , tuou muatušku jauhuo , jauhokomšazen : "Täs jauhot !"Iče i duumaiče , midä ruadua , kui pastua !A svuad’bua enne nevvottih , anna käit jauhos ollah ...Tuou komšazen , panou : "Täs sinun elos !Voinnet eliä – elä !"Painat käit jauholoih , roittih käit jauhos , pyhkit net , sit istavut syömäh ...On tietois perindö , konzu nevesky enzimästy kerdua koskou taiginastu , sit kattau taiginan piäpaikal libo käzipaikal , kuduan toi lahjakse muatuškale .
Suures perehes , kuni emändänny oli muatušku , häi keitti syvvä , kačoi pienii lapsii .Karjalan Tiedokeskuksen arhiivas on ruokos kahtes karjalazes akas suaduu tieduo .Yksi oli Immalan kyliä 1867 vuottu , toine – Präkkilän hieruu 1902 vuottu .Hyö sanottih , ku perehele syömisty keitti muatušku .Nuoret emändät – neveskät kačottih kodielättilöi , kohendettih sobii , luajittih sidä , midä käskiettih perehen vahnembat , ruattih pellol .Miehet viettih puudu , heiniä , kohendettih da nostettih kodiloi , talovushuonuksii , luajittih ruadobrujii , astieloi da tostu tämänmostu .
Karjalazen perehen erähät eloksen tavat
Livvi
New written Livvic