Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Pekka Mittojev. Oikeuš muistoh
Pekka Mittojev
Oikeuš muistoh
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский
Mie
en kačo filmijä šovašta , kumpaset on filmattu Venäjällä viime vuosina , enkä nykyjäh käy Voitonpäivällä omissetuilla kulkuilla , vaikka aikoinah še oli miun elämän tärkienä ošana .
Niillä šotah liittyvillä kuvilla ta stereotippiloilla , kumpasilla kašvau nykyni polvi , ei ole mitänä yhtehistä miun mielikuvih , mit on muovoššuttu monien vuosien aikana luvetun šotakirjallisuon , šovan šilminnäkijien pakinojen , taistelupaikkojen tutkimisen ta ečintätyön pohjalla .En ymmärrä niitä nuorie , kumpaset joka nurkalta karjutah ta liimatah omien autojen piällä kirjutukšie : ”Meijän ukot šojittih !”, ”Kun pitänöy – myöki olemma valmehet !”, ”Berliinih päin !”ta muita šemmosie iskulaušehie .Miušta tuntuu , jotta vaikka myö pakajammaki yheštä ta šamašta šovašta , kuitenki tarkotamma aivan eri aseita .Yhet tarkotetah tragisie ta verisie tositapahtumie , kumpaset tuotih ihmisillä äijän kor’ua; toiset kaikenmoisien kekšittyjen blockbuster-elokuvien pohjalla kuvitellah šitä šankarillisena šotapelinä , missä hyö , šankarit , helpošti voitetah viholliset …
Meijän šukupolvi ei käytä šemmoista laušehta ”ukot šojittih ”, vaikka meilä on šiih täyši oikeuš , vet monilla meistä ukot oli kuavuttu šovašša , niin kuin ni šuurin oša meijän vanhemmista oli mänettän šovašša omat tuatot .
Lapšušajoista miun muistih on jiäty toiset kuvat meijän pereheštä .Kakši kertua vuuvvešša , šulakuušša ta šyyškuušša , miun Iro-ämmö otti škuapin pol’čalta intijančäijyn rautapurkin , min šiämeššä šäilyttih huolellisešti kiärityt hänen mieheh pohoronkat .Ämmö pitälti kaččeli ta šilitteli niitä , čuhutti mitä lienöy ta itki .Hänen mieš (miun ukko ) oli tapettu kahičči – šyyškuušša 1941 ta šulakuušša 1942.Kahičči šamašša paikašša – V’az’man piiritykšeššä .Muita šotah liittyvie päivämiärie Iro-ämmön elämäššä ei ollun .Šamoin kun ni miun tuatolla ta muamolla .Šota oli murtan heijän elämät .Hyö makšettih liijan korkien hinnan šiitä , eikä ieš Šuuri Voitto voinun šitä tuškua helpottua .Liijan äijän šotie ta liijan äijän šurmua oli heijän elämäššä …
SPIRIDON MITTOJEV
Miun pravoukko Spiridon Klementjevič Mittojev (š.01.12.1880) myöšty šotapalvelukšešta Venäjän čuarinarmeijašta 1907 vuotena .
Heti armeijan jälkeh hiän akottu ta otti akakši 25-vuotisen Marija Ivanovan Köynäšjärven talonpoikaispereheštä .Talvikuun 9.päivänä 1907 heilä šynty Teppana-poika (miun ukko ), 13.pakkaiskuuta 1910 šynty Pekka , a 16.pimiekuuta 1914 – Aleksei-poika .Enšimmäisen muajilmanšovan alottuo 28.kešäkuuta 1914 miun pravoukko Spiridon Klementjevič , kumpani oli šotamieš reservissä , heti kučuttih šovalla , a pakšuna ollut Marija jäi Tuhkaniemeh kahen lapšen kera .Miun ukolla šiih aikah oli šeiččemen vuotta , a hänen veikolla Pekalla täyty vašta nellä .Šiih loppu pravoukon šeiččemen vuotta jatkunut rauhaelämä .Pravoukko oli käynyn koko Enšimmäisen muajilmanšovan .Alušta šoti šakšalaisie vaštah Ranškašša venäläisien šotajoukkojen šotilašretkikunnašša .Hänet oli huavotettu , hiän oli äšen kotvan aikua šakšalaisien vankina .Šotapalvelukšešta Spiridon oli palkittu Georgijan Rissillä .Pravoukko myöšty kotikyläh vallankumoukšen jälkeh , 1918 vuotena .Enšimmäisen muajilmanšovan uatun läpi käynyt Spiridon oli kovaluontoni mušikka .Häntä varattih kuin sussietat , šamoin ni heimolaiset .Pravoukko jäi uškollisekši šotilašvalalla – hiän ei hyväkšyn vallankumoušta eikä neuvoštovaltua , vaikka vielä hyvin pitälti oli elän tuon vallan aikana .Bol’ševikit niise kunnivoitettih Spiridonin šotaanšijoitah , šentäh višših Stalinin karkotušaikana ei häntä košettu .
Pravoukko eli entiselläh Marija-akkah kera Vuokkiniemeššä .Heilä šynty vielä kakši tyttyö – Pelageja (š.1922) ta Joukenie (š.
1924).
Šilloin kun toini tyttö šynty , Spiridonilla oli 44 vuotta , hänen šelän takana oli pitkä täyši vaikeukšie ta kovie kokemukšie šotaelämä , hänellä oli viisi lašta ta kaikki lapšet kovista ajoista huolimatta jiätih eloh .Pravoukko kuoli ennein uuvven šovan alkuo .Kohtalo varjeli häntä , hiän kuoli tietämättä šitä , mimmoni kauhie oša vuottau hänen poikieh …
TEPPANA TUOMI (MITTOJEV )
Miun ukko elämäh aikana šai nähä ta kokie šaman verran , kun ni hänen tuattoh .Uhtuon tašavallan verisen tukahuttamisen jälkeh Teppana-ukko , kumpani šiih aikah juštih täytti 14 vuotta , mäni yheššä muijen karjalaisien kapinoiččijien kera Šuomeh .Šiinä joukošša oltih Teppanan tiätätki .Teppana eli lähellä Helsinkie ta kävi šielä kanšankouluo .Vašta 1924 vuotena amnistijan jälkeh hiän piäsi jälelläh kotipuolella , ka jo toisella šukunimellä – Tuomi .Alušta elämä järješty , Teppana löysi työn ta akottu , otti naisekši Iro Vatasen Koštamukšešta .Heilä šynty kolme poikua – Veikko (1928), Vilho (1932, miun tuatto ) ta Toivo (1934).1930-luvun alušša ukko oli kučuttu šotapalvelukšeh Karjalan Jekeripataljonih (myöhempäh Karjalan Jekeriprikati ), mi šijoutu Petroskoissa .
Kovie vaivoja ukolla alko tuon palvelukšen jälkeh .Enšimmäisen kerran hänet tuomittih polittisista šyistä 1935 vuotena .Šyytöš liitty šotapalvelukšeh Karjalan Jekeripataljonissa .Juštih šiih aikah tašavallan halličukšešša ta šota-ošaštoilla piettih kaikkien ”punašuomelaisien ” ”puhissukšie ”.Vuotena 1935 Karjalan Jekeripataljonin toiminta oli lopetettu .Šyynä lopettamiseh oli še , jotta šiinä oli pal’l’aššettu kapinallini šalaliitto , oša komentajista oli ammuttu , muut šotamiehet jouvuttih karkotukšeh .Niijen joukkoh joutu miun ukkoki , kumpani 5.tuiskukuuta 1935 vuotena oli tuomittu karkotukšeh kahekši vuuvvekši .Alušta Teppana oli Belomorkombinatilla , a vuotena 1936 hänet toimitettih Smolenskin alovehella .
Šulakuušša Smolenskin alovehella Dorogobuž-kaupunkissa Teppana Tuomi oli otettu palkkatyöh NKVD :n V’az’man työleirin kolmannen ošašton ampujakši .Nyt on vaikie šanuo , mitein hiän oli šuanun šemmosen ”matkalipun elämäh ”.Kuitenki šemmoni tapa oli šiih aikah olomašša , jotta karkotettu oli voitu piäštyä aikasemmin vapailla šillä eholla , još še šuoštuu ruatamah NKVD :šša .Teppana käytti tuon mahollisuon hyväkšeh .Mie en tiijä , mistä šyyštä ukko piätti katkaissa kaikki yhteyvet entiseh elämäh , višših hänellä oli šiih šuuret šyyt .Vuokkiniemeh , minne oli jiäty hänen Iro-akka lapšineh , Teppana ei enyä myöštyn .Kohta hänellä tuli uuši pereh ta hyö ruvettih elämäh Kontupohjan piirin Kondozero-kyläššä .Teppanan avopuoliso Tatjana Nergačova šynnytti hänellä vielä kakši tyttyö – Internan ta Tamaran …
Toini aresti šattu 29.šulakuuta 1938 vuotena .Ukkuo šyytettih 58.pykälän mukah šiitä , jotta ”hiän oli pitän vallankumoušvaštaista fašistista agitatijuo , panetteli Neuvoštovallan politiikkua ta NKVD :n toimintua ”.Šajekuun 2.päivänä 1938 Smolenskin alovehen NKVD :n kolmijo ilmotti tuomijon – kymmenen karkotušvuotta .Teppana joutu NKVD :n V’atski-työleirih .Tuiskukuušša 1940 Teppanan tuomijo oli uuvveštah käsitelty ta NKVD :n virašton ašetukšella vankiaika oli muutettu viteh vuoteh .
Vaikie on tarkkah šanuo , mitein ukon elämä järješty ielläh .Dokumenttien mukah šovan kolmantena päivänä , 24.kešäkuuta 1941, Voronežin kaupunkin šotakomissariatti oli kuččun hänet armeijah ta jo heinäkuušša hiän šoti armeijan joukošša .Millä tavalla poliittisešta vankista tuli punaarmeijalaini ?– šiitä ei ole tietuo , ilmeisešti šovan enšimmäisinä päivinä šakšalaisien rajušta hyökkäykšeštä Puna-Armeija oli mänettän äijän šotavoimie ta šotah työnnettih kaikkie , ket oli voitu pityä ašetta kiäššä .
Niijen joukošša oli vankijaki .
Enšimmäistä kertua ukko tapettihVaz’man alla 7.šyyškuuta 1941.Tämän pohoronkan , kumpani oli kirjutettu šajekuušša 1942, Iro-ämmö šai jo šovan jälkeh , konša myöšty poikieh kera evakošta Arhankelin alovehelta .Tämä päivämiärä oli virallisešti merkitty Kalevalan piirin šotakomissariatin rekisterikorttihki .Iro kuitenki ei uškon ukkoh kuolomah ta rupesi häntä eččimäh .Hänen ečintätyöt loputtih vašta 1962 vuotena , konša Iro-ämmöllä annettih toini virallini paperi Teppanan kuolomašta .Šiinä oli merkitty , jotta Teppana oli kuatun taistelušša Vaz’man tienoilla 18.šulakuuta 1942 vuotena .Molommissa pohoronkoissa oli merkitty , jotta Teppana Tuomi on hauvattu Vaz’man kaupunkin Vellešhauvašša .
Muutoma vuosi takaperin miun pyynnöštä tuttavat eččijät Vaz’mašta tutkittih kaikki Vaz’ma-kaupunkin vellešhauvoissa hauvattujen nimiluvettelot .Miun ukkuo niissä spiiskoissa ei ollun .Iro-ämmö viimesih päivih šuaten ei tahton uškuo mieheh kuolomah .Lienöykö hiän tietän minnih toisen toven , vain oliko šiinä minih muu šyy , mistä hänen pojat eikä hänen punukat konšana šuaha tietyä .Karjalaini luonnoltah ei ole kovuan pakasija .Še ei rupie liikua kieltä šoittamah eikä luottamah omie šaloja muilla , paremmin viey šalat mukanah hautah kuin kertou niistä kellänih .
Kerran lapšuošša mie šattumalta puolella korvalla kuulin , kun tuatto pakasi vanhemman Veikko-vellen kera , kumpani innokkahašti tovisti tuatolla , jotta näki Teppanua Petroskoissa .Eikä hiän voinun erehtyö .Miušta tuntu , jotta miehet niise ei ušottu ukon kuolomah .Eryähän kerran , konša mie šyvennyin ečintätöih ta šuurella innolla yritin löytyä tietoja ukošta , tuatto šano miula , jotta mie ečin viäräštä paikašta .Tuaton šanojen mukah , enšin olis pitän tutkie še , mintäh 1940 vuotena Teppanan tuomijo oli uuvveštah käsitelty .Vet juštih šilloin Šuomen šota oli parahillah .Ukko oli voitu piätä-kauten piäštyä vapailla .Teppanan kaltasie tarvittih šovašša , hiän hyvin ošasi šuomen kieltä .Šuomešša , missä hiän aikoinah oli elän ta opaštun , oli äijän hänen tuttuja ta lisäkši hiän oli palvellun Karjalan jekeripataljonissa ...
Oli mitein oli , ka tuon tragisen istorijan loppu oli katon minne lienöy männyön šovan teillä .Ukon veikkojen – Pekan ta Aleksein – kohtalot niise oltih ikävät .Nuorin veikko Aleksei kuatu enšimmäisenä , 25.kešäkuuta 1941 vuotena .Šovan alušša hiän palveli Brestin rajavartijošotajoukkoloissa .Keškimmäini veikko Pekka oli šotin kaikkie pitemmälti .Ennein šotua hiän ruato kinomehanikkona Uhtuošša , šovan alottuo kešäkuušša 1941 hänet oli kučuttu rintamalla .Pekka joutu ampujašotajoukkoih ta šoti Kiestinkin šuunnalla , missä käytih kovie taisteluja .Pekka kuatu taistelušša kevätkuusša 1944 vuotena puolta vuotta ennein , kuin šotatoimet loputtih Karjalašša .Aleksei ta Pekka ei jätetty iččeheh jälkeh jälkiläisie .
Mittojevin šuvušša aina šynty äijän miehie .Paičči miun ukkuo ta hänen veikkoja šotah oli männyn vielä kuuši nuorta prihua Mittojevin šuvušta – Teppanan šeukkuja .Niistä vain yksi – Pekka Mittojev – myöšty kotih .Vielä yksi Teppanan šeukku , Iivana Mittojev , joutu 1943 vuotena šakšalaisien vankiksi Vanhan Russan lähellä .Šakšan ta Šuomen välisen šopimukšen mukah hänet oli luovutettu šuomelaisilla .Myöhemmin Iivana liitty karjalaiseh ”Heimopataljonih ” ta šoti Karjalašša jo šuomelaisien puolella .Hänen kera yheššä šoti tuhanšie muita karjalaisie , monet niistä oltih juuriltah Kalevalan šeuvuilta .Šuurimmalla ošalla niistä tuo šota oli enšimmäisen 1920-luvun šovan jatkona , kumpasen Neuvoštovalta oli virittän vaštah iččenäistä Uhtuon tašavaltua .Iivanan rotnoi veikko Huoti šoti Uhtuon šuunnalla 54.tarkkaampujadivisionissa .Hiän kuatu kevätkuušša 1944, šilloin kun heijän šotajoukko yheššä partisanien kera oli šuorittamašša retkie šuomelaisien šeluštah .Röhön tienoilla joukko joutu piiritykšeh .Yli kolmeštašuašta henkeštä eloh jäi vain kuušitoista .
Šen jälkeh , kun Neuvoštoliitto ta Šuomi oli šolmittu välirauha ta šotatoimet oli lopetettu , Iivana ei ruvennun vuottamah , konša hänet luovutetah neuvoštopuolella ta mäni muijen šotatovarissojeh kera Ruoččih , missä eli viimesih päivih šuaten .
Šemmoni vaikie ta ikävä oli Mittojevin šuvun šotaistorija .Ta šamanmoisie istorijoja varmašti löytyy šatoja .Verišota ei kiertän ketänä , še vei mukanah tuhanšie ihmishenkijä : taisteluissa kuatunuita tuattoja ta poikija , nälkäh , kurjah , viluh šekä pommitukšissa ta ammutukšissa kuolluita vanhukšie , naisie ta lapšie .XX vuosišuan enšimmäini puolisko oli täynnä šotua ta vertä , toini puoli – kor’ua ta leškien kyynälie .Mitänä mainehta , mitänä iluo , mitänä ylpeyttä .Vain vertä , kor’ua ta kyynälie .
Višših meilä , niijen jälkiläisillä , ket oli käyty läpi ne XX vuosišuan veriset tapahtumat , on yksi täyši oikeuš : oikeuš muistoh , šäilyttyä šitä muistuo ta šiirtyä šitä šukupolvešta toiseh .Meilä ei ole oikeutta arvoššella eikä kehuškella meijän kantatuattojen šotauroštevoilla eikä verrata heitä iččeheh karjuen : ”Kun pitänöy olemma valmehet toistamah !”Šemmoista ei tarviče toistua , ei tarviče ketänä uhata .Pitäy vain tietyä ta muistua , jotta meijän kantatuatot oli roimašti makšettu kaikki maholliset uškomattomat verivelat .Ne on jo täyšin makšettu ta itetty .
Oikeuš muistoh
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский