Texts

Return to review | Return to list

Lumetoin kešä: matka Karjalua ta Murmanskin alovehta myöten. 4

history

November 17, 2022 in 14:24 Нина Шибанова

• created the text
• created the text: MIUN UKKO OLI TIETÄJÄ Mie olen jo kerton, jotta Zelenoborskissa meijän tutkimušryhmä eli opaštajan Nikolai Bogdanovin talošša. Hänellä on uuši šuuri kakšikerrokšini talo. Nikolai Bogdanov vašta kerkisi rakentua šen ennein meijän tuluo. Talošša ei ollun vielä kylyö. Jokahisella karjalaisella tahi šuomelaisella tämä on täyšin outo tapahuš, ka meijän istorijašša še tapahtu näin. Myö kävimä kylyh Nikolain muamon Valentina Bogdanovan luokše. Naini oikein lämpimäšti otti meijät vaštah ta kerto äijän mukavua. Hänellä on erinomani muisto! Valentina Jegorovna on šyntyn Knäšöin kyläššä 28. pakkaiskuuta 1935. Hiän muistau hyvin kaiken, mitä kyläššä tapahtu monien vuosikymmenien aikana. Naini muistau kuin starovieroista, niin ni tietäjistä. Yksi šemmosista tietäjistä oli hänen ukko Stepan Timofejevič. Mieš ei ollun liijan uškovaini, ka oli hyväntahtoni ta iloni ihmini. Häneltä kyšyttih apuo eri tilantehissa: parentamisešša ta kos’s’omisešša. Hiän vietti 73 häitä. Mieštä rikeneh kyšyttih pityä häitä, šentäh kun piettih häntä voimakkahana tietäjänä ta pat’vaškana. Vaikka pat’vaškašanua tällä šeuvulla ei käytetty, šen ieštä šanottih “tis’atskii”. – Ihmiset tultih parentumah hänen luokše. Hyö šanottih: “Pup pal” (“n’apa kuatu”). Še merkičči, jotta ihmini veti mitänih jykietä. Ennein vet ihmiset kannettih äijän jykeitä esinehie: heinyä, korvoja ta korvosie. Kannettih vettä šuurissa šankoissa pakšuilla korennoilla, kiännettih painajie kalatynnyrijä, hakattih puita, vejettih venehie. Kaikenmoista vaikieta työtä oli, muistelou Valentina Jegorovna. Stepan Timofejevič liäkičči heitä näin: läsijä makasi lattiella vačalla ta tietäjä parenti šelkyä polvellah – hiän paino polvellah šelkyä šivujen yläpuolella. Näin hiän parenti ilman loiččuja. Tätä keinuo käytettih toisetki, ka ei kaikin ošattu, piti olla taituo. Valentina Bogdanovua kašvatti ämmö Varvara Ivanovna. Ämmö kerto, jotta Teppana-ukko oli venäläini pomori ta vielä nuorena käveli koko pohjosen halki. Hiän ruato kasakkana, eli palkkaruatajana. Myöhemmin hänellä oli oma talouš Knäšöin kyläššä. Hiän oli kolhosin brigadirina ta poronkašvattajana. – Vuoteh 1942 šuaten meilä oli poroja, kertou Valentina Jegorovna. – Miun ukko ei ollun köyhänä miehenä. Vain konša hiän ruato kolhosissa, ni mitänä ei oštan. Kaikki, mitä hänellä oli – Solovetskii-šuarella oššetut aštiet, kaunehet kupit – oli oššettu ennein vallankumoušta. Šilloin hiän kuletti kalua, möi šitä tynnyreittäin ta läksi šiitä Solovetskin šuarilla moliutumah, antamah lupaukšie ta šuorittamah niitä. Hiän ošti šuarelta erilaisie tavaroja, toisien lisäkši kiriköllisie, ta toi niitä kotihki. Teppana konšana ei ottan mitänä makšuo omašta tietäjän ta pat’vaškan ruavošta. Oli uškomuš, jotta täštä ruavošta ei šua ottua rahua. Kyllä joškuš oli kuitenki tietäjie, kumpaset otettih lahjoja tai rahua, ka heilä ei ollun erikoista taikavoimua. – Miun ukko aina oli šitä vaštah ta hiän piti šemmosie ihmisie hävittöminä. Loppujen lopukši kaikešta tärkeimpänä ukolla oli ihmisarvo, šanelou Valentina Jegorovna. PAT’VAŠKA – TÄRKEIN HENKILÖ – Miun ukko vietti 73 häitä, muistelou Valentina Bogdanova. – Kerron yheštä pivošta, mi piettih ennein šotua. Šulhasena oli Nikita F’odorovič. Hiän eli nuapuritalošša. Mie olin pieni ta issuin kiukualla Antoška-yštävän kera, kumpani oli šulhasen veikko. Kiukuan piältä myö kaččoma juhlua. Šemmoset hyvät hiät oltih! Ennein hiärituali oli pitkä. Enšin poikamieš mäni kos’s’omah moršienta. Hiän mäni neiččyön taloh omašša tahi toisešša kyläššä. Prihat kos’s’ottih, ka ei aina šuatu myöntehistä vaštaušta neitosilta. Neiččyöt voitih valita. Još tyttö ei tahton männä miehellä tämän prihan kera, moušot häntä miellytti toini poika, niin hänen ei šuanun antua šilittyä omua palmikkuo. Neiččyöt aina šivottih hivukšet kaššah, a još vielä i kos’s’ojat tultih, niin neijon piti kaunehešti šuoriutuo ta plettie tukat. Još poika kerinnöy šilittyä tytön kaššua, niin tyttö tulou tottelijakši ta mänöy miehellä jokahisen kera – šemmoni oli uškomuš. Oli vielä yksi tapa. Kirikköh ajettih rejellä. Pat’vaška tarkkuali, jotta heponi ei kompaštuis ta ei lankieis tai ei šeisahtuis, ta jotta kaikki olis kunnošša. Toičči joku pahantoivottaja (esimerkiksi, šulhani, kumpani šai neijolta kiellon) tahto vahinkoittua nuorta parie, pat’vaška ohjasi hiämenoja. Još häissä oli pat’vaška, ni ei voinun tapahtuo mitänä pahua. – Miun Teppana-ukko oliki šemmosena apulaisena. Tuolloin ei käytetty pat’vaška-šanua, vain käytettih tis’atskii-šanua, mi tarkotti tärkeintä henkilyö. A pat’vaška-šanan mie myöhemmin luvin kirjašta, lisyäy Valentina Jegorovna. Pat’vaška oli hiämenojen tietäjä, ka Valentina Bogdanovan ukko autto ihmisie niise toisissa tilantehissa. Olen jo maininnun, mitein hiän parenti ihmisie. Täššä on vielä yksi istorija hänen epätavallisista kyvyistä. Valentina Jegorovna šai tietyä täštä tarinašta muutoman vuuvven piäštä, kuin kaikki tapahtu. Konša Valentina Bogdanova ruato internatissa, hänet työnnettih puolekši vuuvvekši Kantalahteh. Šielä hiän enšin eli eryähän Nataljan talošša. Šelvisi, jotta naini on Valentina Jegorovnan šukulaini: Teppana-ukon naisen veikon tytär. A Teppana vet oli kyläššä tietäjä ta pat’vaška. Natalja kerto, jotta hyvin tiesi ukkuoh. Šentäh hiän kyšeli Valentinalta, onko hänelläki taikavoimua. – A mie olin nuorisoliittolaini ta 15-vuotisena läksin pois koista, šanelou Valentina. – Ta mie en ollun ukolla šuora šukulaini, šentäh en ni tietän mitänä. Ukko aina oli ruavošša tahi kalaššukšešša, eikä käyttän mitänä taikavoimua. Ennein hiän piti hiäritualija, ka še oli ennein šotua. Šovan jälkeh häitä ei pietty, šentäh kun kaikki šulhaset jiätih šotah. Šilloin Natalja kertoki oman tarinan. Kerran hiän kävi täjin ta hänen miehen Teppana-ukon luokše ativoih. Ativoičči, ativoičči ta rupesi kotih šuoriutumah. Ukko alko šuoššutella häntä jiämäh, a Natalja ei tahton. Hiän šuoriutu rautatieašemalla. – Mäne, još uškallat, šano ukko. Natalja aštu lammilla šuaten ta tunti, jotta ei voi männä ielläh, piätä huimuan. Naini istuutu hetkekši ta piätti, jotta aštu viäräh šuuntah. Kiänty tuakše päin, kaččou – tuaš kyläh tuli. Ajattelou: mitä varoin mie jälelläh aššun, ta tuaš kiänty. Aštu, aštu ta tuaš häneštä tuntu, jotta viäräh šuuntah. Istuutu, kaččeli ympäri, mäni jälelläh ta uuvveštah tuli kyläh. Näin hiän pitälti pyöri mečäššä ta šiitä ymmärti, jotta pitäy ukon luokše myöštyö, jotta hiän še ei piäštän häntä kyläštä. Natalja tuli kyläh, täjin kotih. Tietäjä-ukko jo vuotti häntä ta šano: – Tiesin, jotta tulet jälelläh. Läkkä čäijyö juomah. Nataljan ei jiänyn muuta, kun vain šuutkie: – Teppana-ukko, elä šie enyä milma niin leikittele. Šemmoni tarina tapahtu. Uškuoko vain ei?