Texts

Return to review | Return to list

Elävä muisto. 2

history

October 30, 2024 in 11:16 Нина Шибанова

• created the text
• created the text: ELÄMÄ KYLMÄSENVUARAŠŠA Muistelen Kylmäsenvuarašša elettyjä aikoja, missä piäsin kävelömäh omilla jaloilla ta ymmärtämäh, kuin šuuri on muailma, vaikka še šopi miän šuureh pirttih ta talon ympäristöh. Yhen katon alla šopi monipuolisie rakennukšie. Ennein kun piäsi pirttih, piti noušša korkeilla rappusilla, šiitä avata oikein jykie ovi šinččih. Šinčin joka šeinällä oltih ovet. Yksi niistä vei šuureh pirttih, vaštapiätä ovi vei pieneh pirttih, eli talvipirttih, missä mie šynnyinki, vielä vaštapiätä ulko-ovie oli kakši ovie, šielä ois pitän olla Tiihvanan ta Oksenien poikien huonehet, vain Tiihvanan kuoloman jälkeh ne jiätih valmistamatta. Tiihvana rakenti taluo vanhah mallih, konša yhen katon alla elettih vanhemmat tai kaikki pojat perehineh. Tiihvanallaki oli kolme poikua, vain uuvven elämän muutokšet vietih kaikki elämänajatukšet muurninpäin. Talonpiirroš jäi miun muistoh. Šuuri pirtti oli juattu kahteh palah: pirttih ta kamarih. Etušeinällä oli viisi ikkunua, kolme pirtissä ta kakši kamarissa. Pirtin kylkišeinällä oli vielä kakši ikkunua. Ympäri pirtin šeinie oltih laučat. Pirtin etupuolešša šeiso šuuri stola ta šen piällä rippu oikein kaunis öljylamppu, šen vielä Tiihvana toi Piiterin markkinoilta. Ovešta vašemmalla šeiso šuuri kiukua. Šen kyleššä oli kosino ta ylempänä pečurkat, missä kuivatettih kintahie ta šukkie. Kiukuan kulmašša oli piisi. Oikiella ovešta šeinällä rippu aštieškuappi ta šen piällä leipäpol’čča. Oven ta aštieškuapin välissä oltih vesikorvo ta šeinällä roikku vaškini käsipannu, šen alla šuuri vaškitasa. Šamalla mallilla oli kaikki kalut pieneššä pirtissä, vain kaikki pienennetty. Kamari oli vanhempien makuuhuoneh. Pirtistä šinččie myöten piäsi tanhuolla. Šielä šeisottih heposet ta oltih kaikki rekikalut. Tanhuon šiämeh oli šalvattu hiršiliävä, missä oltih lehmät, lampahat ta kanat. Tanhuon yläpuolella oli saraja, missä šäilytettih heinyä, lehtikerppuja, kylyvaštoja ta rippu oršilla kaikenmoisie liäkeheinie ta kuivatettuja kukkie, kumpasie Pata-Jeli käytti liäkehommissah. Tanhuon takaovella kujuo myöten lehmie piäššettih meččäh omua ruokua eččimäh. Lampahie yksinäh ei piäššetty, ne voitih männä hoš minne, kun ympäri Kylmäsenvuarua oltih vain šuuret mečät. Piharakennukšie oli nellä: riihi, lato, aitta ta kyly. Pellot oltih molommin puolin taluo. Vettä kannettih hettieštä. Tiihvanan elonaikana kylvettih osrua, ruista ta kakrua, issutettih potakkua ta nakrista. Kaikki matkalaiset, kellä piti piäššä Kontokkih tai Akonlahteh, levähettih šiinä Kylmäsenvuaran talošša. Jokahisella, oliko yö tai päivä, pantih samovuara kiehumah. Erähičči vaštah tultuo Jukka Petrov kyšy, jotta mitein še tiän vuaran nimi oli, kun myöki Uhtuon koulumatalla levähtelimä šiinä talošša. Šano, jotta hänellä oli mieli kirjuttua niistä kouluvuosista, vain arvelen, jotta miehen voimie ei riittän niih kirjutukših. Ainaki en ole kuullun niistä. Kyllä šiinä talošša tilua riitti kaikilla matkalaisilla, tai kešällä vielä piti ehättyä Kylän puolella, kun ympäri järvie piti juošša vielä kuuši kilometrie. Vanhemmat lapšet mielelläh juoštih ehättämäh. Erähičči milmaki otettih, kun ei ollun kenen kera jättyä. Myö ehätimmä šotilahie ta heiltä šaima korppuja. Kyllä ne näytettih makeilta. Kotih juoksin tyytyväisenä, eikä Nikolain tarvinnun šeläššäh kantua. Kešällä vuaran elämä oli vilkašta, talvella še tuli melko ikäväkši. Kylien välillä kulkijie oli vähän tai neki ušiemmin ajettih heposilla Kyläh šuaten, vain harvat aštumalla kulkijat tultih pirttih. Uuvven elämän aikana vanhemmat ruattih valtijon laitokšissa: mamma leipomošša, pappa kylänhallinnošša. Koko pitäkši päiväkši myö jäimä kotih yksin. Hyvä, jotta Nikolai oli miän kera. Hiän oli oikein mahtava kertomah kaikenmoisie starinoja. Myö Veeran kera uškoma, jotta kaikki ne ollah totta. Vašta myöhempäh piäsimä aluh, jotta melkein kaikki hiän iče kekši. Päivän aikah Nikolain ta Marin hommina oltih halot ta vejet. Myö vain häiriččimä. Talvipäivät ollah niin lyhyöt, jotta juuri kerkiet valon aikana halot ta vejet hommata. Pimien tultuo myö kaikin keräytymä pirttih. Lamppuo meilä kiellettih šytyttyä, jotta emmä polttais taluo, niin kuin palettih Šaviniemen horomat. Nikolain starinat pimieššä pirtissä näytettih vielä kauhiemmilta. Nurkat oltih niin muššat, jotta meilä näytti kuin šielä olis kennih istun ta kuunnellun Nikolain valehukšie. Myö vuottima, konša še noušou nurkašta ta lähtöy miän puoleh. Še vain ei liikkun. Nikolain kekšityt runotki meitä pölätettih: Kuulehan kuin hukka ulvou, Koirua kuččuu ruuvvakšeh, Kyllä Vahti-koira tietäy, Kunne piäšöy peitokšeh. Emmä kuullun hukkien ulvontua, vaikka uškoma kuiteski niijen oloh. Vanhempien tulon ilmotti koira. Heponi juuri alko noušša järveltä vuaralla, kun Vahti jo alko iloillah haukkuo. Šilloin vielä Kyläh, missä ruattih, ajeltih omalla heposella. Illalla talošša elämä tuli kirkkahammakši. Pappa šytytti šuuren lampun, pani piisih tulen ta mäni hevoista ruokkimah. Mamma ta tytöt alettih iltamurkinua laittamah. Kaččelin nurkkih, vain šielä ketänä ei ollun. Pimeyš tulou pikkuihmisen arakši, kuin variksen, kumpani pimieššä penšahikkuoki varajau. Konša koko pereh oli koissa, mitänä ei pitän varata ta kaikilla oli hyvä mieli. 920-LUVUN VAJELLUKŠIE 1920-luvulla uuvven elämän touhuissa oltih kaikki kylän eläjät. Kyläneuvoššon johtajakši valittih koivujärviläini Jyrki Lešoni. Šilloin talonpojilla ilmotettih, jotta mitä on tällä aikua talonpojalla, ne ollah hänen omaset pellot, niityt, talot, piharakennukšet, heposet, lehmät, lampahat, kanat, kaikki työkalut. Hyö voitih kylvyä ta kašvattua mitä haluttih ta kuin äijä voitih. Työh ahnehemmat ruvettih leventämäh peltoja ta niittyjä. Kaikki arveltih kašvattua šen verta, jotta riittäis perehellä piäššä yli talven leipäpala šuušša ta maitokuppi koprašša. Rahvaš ei keritty kunnollah alottua šitä elämyä rakentamah, kun tartuttih vellišotah. Yhet tultih ruškeiksi, toiset valkeiksi. Ruškiet puoluššettih uutta neuvoštovaltua, valkiet – Šuomen porvarija. Monet ymmärrettih, jotta talonpojalla hyötyö ei ole kumpaseštakana vallašta. Yhet tai toiset pakotettih ryhtymäh šotajoukkoih. Ken minne joutu, niitä puoluštiki. Ken ei ryhtyn kumpasehkana puoleh, läksi pakoreissulla Šuomeh.