Texts

Return to review | Return to list

Elävä muisto. 3

history

November 15, 2024 in 15:02 Нина Шибанова

• created the text
• created the text: 1920-luvun vajellukšie Niin Tiihvanaki perehineh läksi kahella heposella ta lehmäki matašša Šuomeh Vehmeršalmen Šärkilahteh 1920 vuotena. Kylmäsenvuarah emännäkši jätettih 76-vuotini Tiihvanan muamo Jeli. Talouvešša oli yksi heponi, lehmä ta eräš lammaš. Apulaisena Jelillä oli heimolaisien orpotyttö Ulli. Myöhemmin hiän muisteli: – Kyllä mie šiinä talošša elin paremmin kuin koissa, ruavoin kaikki työt, mitä tarvittih talošša. Ei milma kenkänä peräh ajan, iče tiesin, mi oli ruattava. Oli vielä työmieš, emmähän myö vanhukšen kera olis voinun šuaha heinie niitetykši, halkoja mečäštä tai šiivatoilla vetyä. Työtä talošša riitti tai ruokua oli, näläššä emmä ollun. Tiihvanaki Šuomešta konša mitä työnti. Olihan šieltä käyjie. Tiihvanalla Šärkilahešša oli annettu peltuo tai niittytilkkuja. Hänen perehen elämä ei näyttän niin kurjalta, kuin monien toisien karjalaisien. Paistih, jotta kyllä Tiihvana tiesi minne männä. Vielä niinä aikoina löyty Šuomešša Pökšyn šuvun jälkiläisie, kumpaset oltih hajouvuttu ympäri Keški-Šuomie. Konša Šuomella anšijoitih iččenäisyš, Karjalaki ajatteli luatie omua elämyä tai šuaha oman vallan. Šilloin monet muutettih šukunimet, kun ne oli kiännetty venäjän mallih. Vielä ennein pakoreissuo Tiihvana Pekšujev muutti šukunimen Kivisalokši. Mintäh Kivisalo, en tiijä, vain Keški-Šuomešša niitä on nykyaikanaki. Šukunimen muutokšen löysin Karjalan Vartia -leheštä 9. tuiskukuuta 1920. Ne, kumpaset jiätih Šuomeh elämäh, vaihettih šukunimi, jotta lapšilla olis parempi elämä. Kuitenki heitä kučuttih ryššiksi. Kolhosissa Vuotena 1937, miula šilloin täytty kakši ta puoli vuotta, pereh ajettih Kylmäsenvuaralta pois. Uuši valta varasi, jotta vuaran eläjät ruvetah pitämäh yhteyttä vihollisien kera. Kaikki Šuomen puolella eläjät heimolaiset tultih vihollisiksi. Neuvoštojohtajien piti kaikki rahvaš ajua yhteh kolhosih. Miun muistih jäi kaunis kešäpäivä. Viimesen kerran pappa val’l’ašti omat heposet, kuormasi kärryh tärkeimmät hyntyt ta ajo järven rantah. Šielä kamat kannettih veneheh ta mamma alko šoutua kylähpäin. Milma issutettih keškivenehellä makuuvuatteijen piällä. Mie olin oikein tyytyväini, jotta piäšen šuureh kyläh, missä on äijä lapšie kenen kera leikkie. Koštamukšešša myö muuttima kaikkien šuurempah Miitrein Karpan taloh. Iče Karppa oli työnnetty Venäjällä. Myöhemmin kuulin, jotta ennein šotua hänet oli piäššetty Kemih šuaten ta šielä hiän kuoli. Kotikylyä hiän enämpi ei nähnyn. Koštamukšen kolhosin enšimmäisekši johtajakši valittih Kiirikin Miikkula Rugojev, kun hiän oli kirjataitoni mieš. Iivana Kivisalo valittih apulaisekši. Miikkulan piti paperit pityä kunnošša ta kaikki kyläneläjät kirjuttua kolhosih. Jokahisen piti kirjuttua anomuš, mistä näkyis, jotta jokahini iče piätti liittyö kolhosih. Ken anomušta ei kirjuttan, še oli tietyšti kyläštä pois ajettava kulakki. Kellä oltih hyvät talot, heposie ta ušiempi lehmä, talošša riitti työmiehie ta ruokua koko perehellä ilman toisien kyläläisien apuo, hyö ei haluttu liittyö kolhosih, kun šinne piti luovuttua kaikki monen polven keryämät hyötyset. Kellä mitänä ei ollun, hyö mielelläh mäntih kolhosih, kun nyt šielä kaikki oli yhtehistä. Erähät piäštih pakoh Šuomeh ta šielä elettih loppuikäh šuaten. Kolhosilaisilla piti talveh šuaten rakentua uuši navetta, kun kyläläisien lehmät oli ajettu yhteh karjah. Iivanan hommina oltih työn järještämiset: ketä työntyä heinämailla, ketä meččyä kuatamah, ketä peltotilkkuja kyntämäh ta uušie tiloja raivuamah, kun kyläläisien tilkut ei kelvattu. Tallin rakennuš jätettih toiseh vuoteh. Ei kuitenki talveh šuaten ois keritty. Navetta oli kuitenki tärkiempi. Heposet šeisottih omissa talliloissa, kuin ennenki, vain työtä ruattih kolhosissa. Nyt kun kaikki oli yhtehistä, piti šuaha leipomo. Šiih paššasi Tanilaisen Triihpon talo. Kaupakši otettih Jyrin lešen talo, kun isännät oli jiäty Šuomeh ta talot šeisottih tyhjinä. Mamma ruato leipomošša. Mie ta Veera tiesimä, konša leipä otetah kiukuašta ta juoksima šinne juuri šiih aikah. Polkutie Jyrkiläh mäni uuvven kualipellon vierellä. Še oli uuši kašvi. Ennein meilä kualie ei kylvetty. Mitä lähemmäkši leipomuo juoksima, šitä enämmin tuli nenäh tuorehen leivän tuokšu. Jalat iče juoštih šinne. Mamma leikkasi šuuret leipäpalat lämmintä leipyä, kuato kuppiloih koista tuotuo maituo. Šiinä oli miän kunnon murkina. Elämäni pitällä taipalella nenäh on tullun kaikenmoista hajuo, vain šen Koštamukšen leipomon hajun tunnen tänäki piänä. Lahnajärvellä Konša oli ruattu kolhosin yhtehiset työt – pellot korjattu, heinät niitetty ta suaprattu ‒ miehien työt loputtih. Šiivatan hoito ta ruokinta jäi naisien ta vanhukšien huoliksi. Miehet mäntih meččätöih, missä tienattih jonkun verran rahua. Eihän kolhosin töistä tilie makšettu, a oman pellon tulot oltih niin pahat, jotta myötäväkši ei oikein jouvettu. Šuurin oša piti luovuttua valtijolla ta vielä jättyä šiemenet. Erähät miehet meččätöistä kotiloih ei ni tultu, kun ymmärrettih, jotta tuolla kolhosilla ei šua ruokkie perehtä. Myöhemmin meččäpunktilla mäntih perehineh. Konša valta älysi, jotta tällä keinoin kolhosih ei jiä yhtänä työmieštä, še kielti käšyllä ottamašta kolhosilaisie meččätöih. Uuši meččäpunkti avattih Lahnajärveššä. Pappua kučuttih valiččomah kypšyä meččyä hakattavakši. Šilloin Karjalašša vielä šäilytettih meččyä, ei riisuttu, kuin nykyjäh. Oma rahvaš piti ikuista huolta mečistä ta järvistä, vaikka ne oltih čuarin vallašša. Okšatki kerättih polkutieltä, jotta kulkija ei kompaštuis, vaikka iče ei kävelis nikonša tätä polkuo toista kertua. Lahnajärven elämäštä muistoh jäi tapahuš, konša milma pahašti petvasi nuapurin koira. Še oli kotvan muokannun, ennein kun ämmö šai tiijon tapahtumašta. Hiän tuli šamašša šinne ta näki, jotta asiet ollah pahoin. Papalla šano, jotta lähtöy Stahvein akkua käymäh, još ken auttauki, ni vain hiän. Huomenekšella meččäpunktin isännän kera šovittih, jotta pappa antau muamollah työračun ta pankkorejen, jotta olis millä tuuvva akka, kun še oli oikein vanha. Ämmöllä oli kiireh. Jo toisena iltapäivänä tietoakka oli šuatettu Lahnajärveh. Tultuo akka joi vain čäijyö, šyömäh ei ruvennun, šano, jotta myöhemmin, pitäy enšin lašta kaččuo.