Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Nikolai Filatov. Karjalan Tazavallan 100-vuozipäiväkse
Nikolai Filatov
Karjalan Tazavallan 100-vuozipäiväkse
Livvi
New written Livvic
“Olimmo
enzimäzet Vieljärven MTS :n (mašin da traktorstansii ) traktoristat ”, – nämä tatan sanat ainos mustoitutah , hos on mennyh aigua monii vuozikymmenii , konzu puuttuu käzih tämä kartočkaine . Ei ammui šeloilin bumuagoi : niilöin välis löydyi tämä jo hätken aigua häviksis olluh kartočkaine .Tazavaldu varustuu pidämäh 100-vuozipäiviä , a täl kartočkazel on igiä , nenga sanuo , vuottu 80, kerdu Vieljärven MTS avattih vuvvennu 1935.
Nimi oli Vieljärven MTS , a kai tehniekku oli kerätty Jyrgilän kylän agjal suoteikol kohtal .Mennyön vuozisuan 30-luvun allus Karjalas , kuigi kogo sen aigazes Nevvostoliitos , kylälästy rahvastu kerättih kolhouzoih , kerättih vägeh .Ken ei tahtonuh mennä kolhouzah , sai nimen “rahvahan vihamies ” i suurin vuitti heis joudui tyrmih surmattavakse vijattah , viäryöttäh .Mugai minun died’oi J . S . Šappijev da minun buaboi A . S . Šappijeva .
Vieljärven rajonas oli enämbi 20 kolhouzua , joga suurespienes kyläzes oli kolhouzu .Pienembät kyläzet yhtistettih , a lähäl ei ku lienne olluh muudu kylästy – yksikai luajittih kolhouzu .Primierakse moine oli Nälmänniemes Nälmy-joven suus Vieljärven rannal .Raadivopaginoi keräilles , ku monii vuozii olin raadivoleiväs , Hauduvuoran kyläs pagizuttelin kerran endisty Nälmänniemen kolhouzan piämiesty vieljärvelästy Petrovua .Ollou elos , prostikkah , en musta hänen nimie .
– Jälles voinua yhtenny vuon gospostavkan (valdivol pidi viijä nalogat kaikes : vil’l’as , maijos , lihas ) repus kannoin Vieljärveh , musteli mies .
Vuvvennu 1935 avavui MTS , pidi olla konehmiehii .Kylispäi kehoitettih nuorii miehii ottavumah täh neroh .Kursiloile otettih vaiku himohizii , vägeh nikedä ei potakoittu , kerdu tämä konehmiehen nero kyläläzel sil aigua oli vie vakkinaine .Kodvaine opastettih , onnuako , Ladvan kyläs , a sit – traktoroih käzin .Tulomjärven čupulpäi Kolatselläs enzimäzenny traktoristannu oli minun tata – P’otr Andrejevič Filatov .Täs neros häi pyzyi vuvves 1935 vuodessah 1967, kuolendassah , keskustui vaiku voinuvuozin .
“Rauduhebo ” da karasinan haju
– Oli kummu nähtä , kui otettih vastah enzimäine traktoru , musteli Vasilii Klementjevič Simonov . Se oli ČTZ-merkine vägevy koneh .Mužikat vavon pohjua myö käveltih “rauduhevol ” peräh , n’uusteltih muldua , eigo ole karasinan hajuu , eigo äijäl muadu tallua .Suurel traktoral peldopalazet oldih ahtahat , pidi levendiä kyndömualoi .Tuodih yksikorpussahine pluugu , kudai oli tarkoitettu suotehkoloih mualoih nähte .Kaksi mužikkua käveli traktoral peräh raudukoukkuloin kel i vavon piäs niilöil koukkuloil kiännettih pluugu uvvessah vagoh , musteli Vasilii Simonov .
Nenga algavui Vieljärven MTS :n abu rajonan kolhouzoil , ga voinu keskusti kaiken .Minun tata ajoi sen ČTZ :n meččäh , kiinnitti sangiel trosal suureh kiveh , riičči kuda-midä traktoraspäi sih näh , ku ei suadas sidä liikkehel , no voinalpäi tulduu ligakuul 1945 eibo ni löydänyh omassah rauduhebuo mečäs .Suomelazet oli viedy se .Pidi ottavuo rauhan aijan huolih .
Tatan kodine voinuvuozin oli murennuh , maman vahnembien kodi Kiikin kyläs oli kosken tagua nellän kilometrin piäs Kolatselläspäi .Pidi löydiä perehel eloitila da ičel ruado .Yksi tatan tuttavis nevvoi eloitilan N’akoilammin Abramovien talois , a ruavon , iče ku oli raisovietas , hebuo kaččomah da rajonan herroi vedelemäh .Eibo endine traktoristu hätkie rippunnuh ohjaksis .Raisovietan herrat käveltih amerikkalazis kuatančois da lämmis turkilois , a hevon ajai – sargumekos .Herrat puaksuh ildastu “syödih ” yhtes pajon kel , a kon’uhal pidi vuottua , konzu tulou herru da vediä se kodih , vaiku sit sai ičel lähtie .Kerran se herru tuli korjazeh humalikos , jähkäi niškah ajajua da käski lähtie liikkehel .Tata palazen ajoi , kumualdi rien herran kel , sn’augai sidä knuutal da astui N’akoilambih .Tossu huondes oli jo Jyrgiläs endizen tuttavan da kaverin Dmitrii Jakovlevič Kornilovan luo paginal .Dmitrii Kornilov oli enzimäne dai jälgimäine Vieljärven MTS :n direktoru .Häi oli sidä avuamas da työnyttämäs ruadoh , nygöigi vuvvennu 1946 se mies oli uvvessah endizis rahkehis da pyzyi niilöis MTS :n salbavundassah , konzu 50-luvun lopul kai konehet siirryttih Vieljärven souhozal .
Raudazet rahvas
Aigazel keviäl 1947 tulimmo tatan kyläh Haroilah , Kolatselgäh vajai kaksi kilometrii , azetuimmo elämäh Bukkiloin kodih .Sinä keviängi tiä oli vie ainavo traktoru , Natiekakse sidä sanottih .Aigazes huondestu myöhässäh ildua se koneh pärpetti lähikylien peldoloil .Rahvas kummasteltih , konzu Fil’oin Peša muannou .Lähikylät havačuttih , konzu traktor kustahto tärähtih , rahvas uinottih , konzu traktoran iäni sammui .Pidi vie omas peldopalazes da žiivatas huolehtie , kala särbimekse suaha , oma kodi nostua .Rahvas voinan jälgizil vuozil oldih raudazet , kai kestettih , a raudutraktor puaksuh mureili .Kevätkylvön loppiettuu uvvessah kundoh pani enne heinyargie , varusti sygyzykynnökse .Konzu sai motoran kohendua , sit sidä hoduh piästämäs toiči oli kuuzi naistu : kolme yhtes puoles , toine kolme – toizes , riuhtailtih nuoris , punottih motorua .Moine se oli vehkeh .Puaksuh kävyi Jyrgiläspäi , ajeli polgupyöräl nuori mies Mihail Ivanovič Gippijev , häi eli Melličoin kyläs .Toi tatan traktorah varaozii .Oligo häi traktoristoin brigadieru jo silloi , vai oli mehaniekku , sidä minä en musta , no oli ylen ruadohimohine mies .Toiči tata potakoiččou jiähä yökse , no harvah häi jäi , pidi kiirehtiä Heččulah libo kunnetahto muijal .
Vähittelen liženi konehii , liženigi mehanizuattoroi , viimezel aigua oli jo 20 hengie , nygöi talvel Kolatselläl vähembi eläjiä migu silloi konehmiehii .Harvazes käi tiijustelemah da kaččomah kui ruavot mennäh Tulomjärven čupul MTS :n direktoru D .J . Kornilov .Enimän kerdua se mies tuli jallai : MTS :s oli vaiku yksi mašin , kudamal pidi vedellä pitkin rajonua konehih näh kai vehkehet , voidiet , karasinat .Joga kerdua Kornilov yödy oli meil , tatan kel myöhässäh tarateltih ruadoh da elokseh näh , toiči kiistavuttihgi , no ainos heil oli hyvä sobu .D . J . Kornilovah , omah tatah näh pidäs suaha , käskie kirjuttamah tytärdy , Vera Dmitrijevna Ivanovua , endisty Vieljärven školan opastajua , kudai nygöi rakkahal auttau Karjalan Kielen Koin ruaduo da ohjuau sie teatrua .Häi parembi minuu vois kirjuttua omah pereheh näh , kuduas kuuzi lastu suadih loppie universitietat da oldih eri aloin nerokkahat spetsialistat .
Jälles 10. kluassua minä kuun päivät ruavoin MTS :as , toin Jyrgiläspäi karasinua , sol’arkua , voidieloi Kolatselläl , silloi vähästy lähembi tuttavuin D .J . Kornilovan kel .Se oli vuvvennu 1956, kos olin nuori , no Dmitrii Jakovlevič ainos pagizi minun kel ku putin miehen kel .Lähembä tuttavuin da vagavembua paginua hänen kel piin jo raadivoleiväs olles , konzu häi eli Nuožarves .Pagizuttelin händy moneh kerdah raadivoh da TV :h näh , žiäli ku kai net paginat on pyhkitty iäre .Mondu kovua puutui koitella sil miehel .
Voinan allus hävittäibataljounu myöstyi Petroskoihpäi i Kornilov joudui minlienne joukon käzih , kuduas vahnimannu oli pettäi , petturi .Se ei tahtonuh uskuo , Kornilov on istrebbataljounaspäi , yön muokkai , pidi hätken aigua havvas piälälleh , prižmi tunnustustu – olet špion .Radistal puutui kuulta Kornilovan sanat , kunne voibi soittua ratsiedu myö da tiijustua ken on Kornilov .Jäi eloh , no yhtes yös miehel piä harmani .Toine kerdu oli äjiä aijembi tädä .Dmitrii Kornilov enne Vieljärven MTS :ua oli avuamas Veškelyksen MTS :ua , sai sen työnnyttiä ruadoh , no kodvazen peräs joudui kovah ozah : händy sanottih rahvahan vihamiehekse , kerdu dokumentoi luadijes muga piädykauti oli peittänyh , ku hänen kenlienne ylen loittoine rodn’u oli otettu , oli “vietty ” iäre ruavos , iäre parties .
Dmitrii Jakovlevič saneli minule , ku Priäžän raikoman I sekretari oli ottamas partbiliettiä , räškytteli stolah pistoliettua da oijendeli häneh päi .Kornilov jäi ruavottah , nikunne ei otettu , a sit kuilienne otettih Priäžäh hebo-kliäčäl vetty vedämäh .Se pidi nähtä : nuori čoma sageitukkaine halpačču hebokulul pitkin kyliä vedäy vetty .Oli nagrettavannu .Kirjutteli kaikkiel , no tajemba Priäžiä kirjazet ei piästy menemäh .Sattumal tiijusteli , ku Raikomah on tulluh tarkastai Moskovan käskys , ongo rajonas liijan jyrkäh ajettu rahvastu kolhouzoih .Kornilov sai čökätä sen tarkastajan kormanih kirjazen da kodvazen peräs oli tunnustettu oigiekse ristikanzakse .“Se sekretari jälles voinua rajonah en ni tulluh , muite olizin hänel kovah kyzynyh ”, pagizi Dmitrii Kornilov .
– Työ olitto ainos liikkehel , loittuo koispäi , teil suuri pereh .
– Se muga , muite ei suannus ruadua . Passibot emändäl , Anna Petrovnale : häi lapsijoukon hoidi , žiivatan pidi .Passibot dovarišoil – traktoristoil : kačo , silloi traktoristoil palku tuli kolhouzoispäi vil’l’annu , kartohkannu , lihannu .Kengo andoi minul säkin vil’l’ua , ken midä , a MTS :n direktoran kuunpalku oli vaiku 700 rubl’ua .
Roiteh Dmitrii Kornilovah näh täl kerdua .Anna Vera Dmitrijevna kirjuttau tarkembah .
Viego kuuluu peldoloil konehien iänet ?
Ei se helpo olluh traktoristan ruado 1940-1950- luvul .Motor pidi käzil punuo enne ku sait sen käymäh .Pellot enimyölleh oldih pienet , kiviköt .Pluugu pidi kiinnittiä traktorah puučokil tuomizel libo pihl’ajazel , muite pluugu olis kiveh törskättyy murennuh .Tatal ainos oli himo suurendella peldoloi .Kus sai nähtä pellol suuremban kiven , sen ymbäri kaivoi labjal haudazen , punaldi ymbäri sinkin da räbäitti kunnetahto pellolpäi .Nygöi vie voibi nähtä niilöi kivimöhkälehii vičikkölöis .Kymmenil gektuaroil Kolatselläs ymbäri oli kabrastettu kivet , levendetty pellot .
Muutui tehniekku .Mustan oli tatal hyviä mieldy , konzu kevättalvel vuvvennu 1954 häi ajoikarahutti pihah pitkin kivoksii DT-54 -traktoral .Mindäh lienne sil aigua Kolatselgy kodvazen kuului Pitkänrannan Räimäläs olijan Voshod-souhozah .Siepäi hänel annettih DT , traktoristoil dai toizil ruadajil ruvettih maksamah kuunpalkoi den’gannu .Minun mama tuli ruavospäi pajon kel , konzu enzimäzes ruadopäiväs Voshod-souhozas sai kaksi rubl’ua 47 kopeikkua .
Paiči kyndöruadoloi uvvel tehniekal ruvettih jo kylvämäh , istuttamah kartohkua .Tuoksendeltih Kolatselgäh vil’l’ankabrastandukombainu , no pidi kieldävyö sit liijan suures konehes , yksikai pienil peldoloil ottavuttih ojittamah suoloi , muutettih net heinymualoikse , ližättih kyndömuat , no kai net ruavot mendih sudre : kunnostettuloil peldoloil nygöi kazvetah mättähät , mečät , butket .Ven’al , sanotah , nygöi joga vuozi häviey miljon gektuarua kyndömuadu , Karjalgi kuuluu sih luguh .Viego konzu ruvennou kuulumah Karjalan peldoloil konehien iänet ?
Minun tata oli Karjalan tazavallan korgeviman Nevvoston deputuatannu vuozinnu 1954-1958.Täl kartočkazel häi seizou tagarivis toizennu oigielpäi .Mustan , tatalpäi famiiliet Bal’aškin Pallahtes da Rigojev Vieljärvespäi .Voi olla , kentahto vahnembua puoldu lugijois tunnustau Vieljärven MTS :n enzimäzet traktoristat , a Vera Dmitrijevna Ivanovua (Kornilovua ) potakoiččizin jatkamah minun kirjutustu .
Karjalan Tazavallan 100-vuozipäiväkse
Livvi
New written Livvic
–