Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Lapšien ta nuorison talvihuvija
Lapšien ta nuorison talvihuvija
Karelian Proper
New written karelian
Lapšilla
ta nuorilla talvella oli kaikenmoisie kisoja .Niistä mie pakasin muamoni Santra Remšujevan kera viime vuosišuan lopušša .
– Mitä ruattih lapšet talvella ?
– Talvella , konša ei liene hyvin pakkani ollun , lapšet čunalla luijettih , čurnittih . Myö ruštasima korkan lumešta , hyvin korkien , šentäh kun meilä Kyyröläššä ei ollun termyä läššä .Šiitä vierettimä šitä lumikurkkuo , konša oli šuvipäivä .Ta šen ašettima hyvin korkiekši , niin kun šillan .Vanhemmat pojat šielä vielä oltih apuna .Vielä keškikohalla pantih lauvat ta lautojen piällä šiitä lunta .Šiih jäi vielä šieltä korkašta alačči kulkutie .No še oli niin kun termä šemmoni , väki korkie .Šieltä oli toini piä šuora , šinne luajittih niin kun rappuset .Šiitä šinne völjäyhyit čunaš keralla .Elikkä konša kun jiäty , korkkua myöte alahakši ihan peršielläh luijettih .
Tai lumiukkoja luajittih .
Ta vielä kevätpuoleh , konša alko hanket tulla , šiitähän tiältä kyläštä käytih tytöt luitamah toisella puolen joven .Ončin tytötki erähičči käytih šinne rejellä luitamah .Šielä kun oli košen piällä termä niin kun .Meilä kun oli varšanreki , šitä toko kyšyttih Matti-ukolta , jotta : ”Anna šie , Matti , šitä rekie meilä termäštä luitua .”
Šen völjäsimä šinne varšanrejen ta šillä šiitä koko joukolla čurnima košennisašša alaš .Ihan toisella puolen joven mäni šiitä reki hankella , kun oli rautapohjani ta kepie .Šehän luiti niin , jotta poikki jovešta mäni toko .
– Varšalla oli pienempi reki ?
– Pienempi . Še piti olla kepie .Ta šiitä šemmoni luajittih , jotta yksih jalakših še paššai levyöštäh , a muitein še lyhyömpi ta kepiempi piti olla varšanreki .Konša mie olin jo pois lähöššä , šiitä meilä niise oli varša kašvamašša .Šillä tuatto luati uuvven rejen .
– Termäššäkö piekšijä entisen kokonah ?
- Ei kai še nyt meilä šiinä rikkautun , jo še oli i ravistun . Še reki oli ollun šielä jo mänetiijä kuin pitälti .Kun oli jo ammuin ollun heilä kotikašvatti , heponi , šen aikuni oli reki .
– Mimmoset oltih šukšet ?
– Šukšie iče luajittih . Omatekosie oli šukšet tai kepit .Kepit luajittih juštih šen kepin pakšuvuošta koivun vešašta , elikkä huapaset oltih .Vielä vičašta luajittih šompa kepin piäh .Ei ollun meilä tyttölöillä hyvin äijä šukšija .Kun oli äijä miehie hiihtäjie , šiitä konša lienöy annettu pojat omie šukšijah pityä .
– Luistimija ei ollun ?
– Oli i luistimie . Iče luajittih ta luisseltih , jotta oi-joi-joi .Mie muissan , kun vielä Juakko oli koissa , še oli kuutta vuotta milma vanhempi .Šehän oli muasteri luatimah šekä šukšie , jotta luistimie , kenkie ta kaikkie jo nuorešta šuaten .Konša läksi luistelomah , šiitä miun otti čunan kera jälkeh , miula kun oli pikkaraini čuna .Vain šiinä kačo šitä šai kyytie !A-voi-voi-voi-voi .
– Jiälläkö ?
– No jiällä . Konša jiä oli il’l’enellä , šiitä kun luisteli ympäri muajilmat ta mie peräššä .Šiitä tulemma šieltä , tiijätšen , kun olen rušonnun , jotta veri tippuu poškiloista , niin olen rušonnun .A ämmö-vainua šanou jotta : “Joko nyt vakautu Vassin koiran piä ?”– “Šain mie , mie šanon , –
kyytie , šain .”
POIMEN HUKAN MARJOJA
Meilä kun oli vanhašša pirtissä kakši pirttie ta šinčči välissä .Toko toiseh puoleh keräyhyttih nuoret .Ta šielä ne piettih konša mitäi kisoja talvella .
Talvella pirtissä kisattih hukkapelie , pal’l’ahin jaloin .Šiihi ašettauhuttih kisuamah .A še hukka oli muka niin kun takapuolella šielä peitošša .Toiset šiitä mäntih hukan marjoja poimomah .
– Poimen hukan marjoja . Hukka ei ole koissa .
Ta šiitä hukka tuli marjanpoimijie ottamah kiini .Toisien piti pakoh piäššä .Kenen lienöy kiini šuanun , šiitä še joutu hukakši .
Ka puittei kiini šuanun pirtissä !Šai .Tai toini joutu šiitä hukakši .
ŠUARIKAŠ-NIEMIKÄŠ
Šiitä tuaš kisattih , jotta yksi rupieu kumurah tänne lattiella .Toiset pannah kiät šen šelän piällä .Ta yksi pyörittäy šormieh .A ken on kumurašša , šen ei pitän nähä , jotta kenen kiän piällä panou šormeh .Šiinä vielä šanottih :
– Šuarikaš-niemikäš , kenen kiän piällä on ?
Kun ken lienöy arvannun , še piäsi šiitä arvuajašta poikeš .A še , kenen kiän piällä oli , šiitä tuli Šuarikaš-niemikäš .Šitä niin palasima .
RUVEKKA KOROLIH !
Lapšilla pirtissä kekšittih konša mitä .Kaikemmoista tiihuja še piti kekšie .Tai meilä pienenä ollešša pirtissä oli jo ne kisat .Jo pieneštä šuaten korolie kisattih .Šehän oli ilman-ikuni lapšien kisa .
Korolissa luvettih :
– Yksi , kakši , kolme , nellä , viisi , kuuši , šeiččemen , kahekšan , yhekšän , kymmenen .Šišnikka , vuišnikka , kraal’a , koroli .
Lukuos’s’a joka šanan jälkeh kaikki kisuajat vuorotellein pantih kiät piälekkäh .Ta šiitä alimmaini käsi aina piällä noššettih .Še kun mäni yksi luku loppuh šuaten , šiitä korolin piti antua työtä toisilla .
Šano erähällä :
– Käy kotih .
Šiitä piti ševätä korolie .
Ta kellä šano :
– Vejä hirttä !
Še šeinyä myöten piälläh jyryytti šitä hirttä vetyä .
Kellä šano :
– Näytä n’apaš !
Šen piti eččie šeinäštä okša , okšantila , ta šanuo :
– Tuošša še on .
Korolissa piti makšu olla , piti panttija antua .Pantiksi otettih hoš mi vuate šiltä , ken ei šuattan ruatua šitä , mitä koroli käški .
Šiitä uuvveštah pantih kiät .Šanottih vielä :
– Korolin käsi vuatoh !(Vuato oli nuottivuato , ka mintäh lienöy häntä šiinä kisašša niin šanottu . Vuatoh nuotta pantih kuivamah .Tuoššahan on Vuatošuari , mitä Tervašuarekši nyt šanotah .Še oli Nuottišuari ta Vuatošuari .Nuottoja kuivattih .Šiinä oli kakšin , kolmin vuatoloin , šiinä šuarešša .)
Pirut ta anhelit
Našto kun oli jo koulušša ta šielä opaššettih niitä kisoja , meilä šiitä koissa niitä ašetti .Olihan niitä šikeitä miän termällä hoš kuin äijä .
Enšin kahteh rivih juattih koko lapšilauma .Kakši henkie pani kiät vaššakkah .Niin šiitä pokuajittih .Šieltä tuli enšin yksi pokuajiutuja .Šen piti keikistäytyö niijen käsien piällä .Lapšet tultih vuorotellein ta heittäyhyttih niijen käsien varah .Ken ei liene nakran šiinä pokuajinnan aikana ta totisena oli , še oli anheli .Ken liene nakran , še oli šiitä pirun puolta .Ne oli yhet piruja ta toiset anhelija .
Kaikilla , ketä oli šiinä , oli vielä omat värit .Iče kisuajat oli värin nimi otettu , kellä mušta , kellä keltani , kellä ruškie , kellä valkie , kellä miki .
Yksi mänöy ta koputtau šeinäh .Pirujen luokše kun mänöy anheli , šiltä kyšytäh :
– Kenpä šielä ?
– Ka mie olen anheli .
– Mitäpä šie läksit ?
– Värie .
– Ka mimmoista värie ?
– Antuat , kun ollou , šemmoista värie . Šielä ruškieta , eli keltaista , eli valkieta , eli hoš mityttä .
Ta kun lienöy ollun šemmoista , šiitä šen värin omistaja läksi niijen keralla , jotta šiih puoleh lisäyty .
Šiitä šamoin tultih pirut , koputettih ta kyšyttih , jotta heilä šemmoista värie pitäy .
Lopušša šiitä luvettih , ken šai enemmän väkie puoleheš .Šitä piisasi kotvasekši aikua šemmoista .
Peittosillah kisuanta
A peittosillah voipi kisata kešällä tai talvella .Šielä oli peittopaikkoja hoš kuin äijä , kun oli äijä niitä huonehie ta sarajat , ta tanhuot , ta kaikki .Enimmäkšeh pihalla oli še peittosillah kisuanta .Ta pienempänä ollešša pirtissäki kisattih peittosillah , pirtit kun oltih šuuret .Peitteliyhyttih ta kisattih peittosillah .
Yksi rupieu kuuruttamah ta šiitä šieltä kyšyy :
– Kuuru-viiru , kuuru-viiru .Joko-o ?
Šiitä tulou hoš mistä vaštauš , jotta : ”Noh ”.
Ta še kuurottaja lähtöy eččimäh niitä peitošša olijie .
Šiinä peittosih piti lukeutuo .Niitä lukuja oli äijä .Toisin aijoin luvettih , kuni kaikki piäštih pois .Ta šiitä še viimeni ken jäi , še tuli šiksi kuurottajakši .
Peittosih kisattih jo ihan šuurenaki .Šuuremmat šiitä jo pihalla , šielähän oli tilua tai peittopaikkoja .
Lukuja peittosillah kisatešša
Lukuja oli äijä , ka muutomie juohtuu šieltä mieleh toko .Še oli meilä enšimmäini :
Ipečikkä-topečikka ,
toupiu , loupiu ,
isverina katerina ,
šiuštari vom .
Šieš , mieš ,
mäne mieš meččäh ,
hakkua puita ,
hampun luita .
kirjava käsi ,
koukku šormi ,
pois .
Še šiitä piäsi pois .
Šiitä oli :
An’kku-taran’kku ,
truija-truu ,
viečer-vuačer ,
voijat-voo .
Ontroli čestaa ,
uto-vito ,
utokaa .
Unt’em-prent’en ,
čaški-furaški ,
kip’atok saharom ,
poti vom korol’ok .
Mäne tiijä , mistä niitä oli kulkeutun .Ta ken niitä oli kekšin .Lienöykö ollun lappalaisien , kun niissä ei ollun tolkun šanua , muuta kun šemmoisie :
Itten-latten ,
vemmel-vetten ,
kurtin-murtin ,
reimun käpšy .
Ta vielä yksi :
Ito-ito , mato-mato ,
Čimpura-čampura ,
viečera-vuačera ,
voijat voo .
Oli erähäčči , totta še oli Šuomešta tullun , kun :
Onko pannu uuš ,
pallukoita muurin päällä
kuivumašša kuuš .
Oli še pitkä , lopušša luvettih :
Laiva läksi Helsinkistä
varttie vailla kuuš .
Onko pannu uuš ?
Tallukoita muurin päällä
kuivumašša kuuš .
Šiitä luvettih še kuuši : yksi , kakši , kolme , nellä , viisi , kuuš .Šiuhu tuli še kuuši .
Hippasillah
Hippasillah kisatešša yksi tavotti toisie .Šini šen piti juošša , kuni šai košettua toista .Ken lienöy ollun oikein paha juokšomah , ka še šai pitälti olla hippana .
Šiinä voitih kai juošša hoš kuin loitoš , ka ei šitä nyt ilmoih ijättömih pitän männä .Totta še oli še kenttä , jotta missä juoštih hippasillah .Tai pirtissähän šitä niise juoštih hippasillah .
Šiinä niise lukeuhuttih , jotta še yksi jäi pyytäjäkši enšin .
Kisattih kirikk öh
A šiitä kun oli erähäčči oltu kiriköššä jo pienenä meijän perehen šuuremmat lapšet .Vasselei , kumpani oli kahta vuotta milma vanhempi , veilä ei oikein hyväsistäh šuattan paissakana , kun kiriköššä jo oli olun .Milma ei oltu käytetty .
Šiitä ruššattih koissa še “kirikkö ”, jotta jumalanpalveluš pietäh koissa .Lattiet kun oli harvaset ta ravot oli lattiešša , niin šinne rakoh pissytettih šiitä päreitä ta ne pantih kynttiläkši palamah .Ta jokahisella annettih pärečilppu käteh , jotta tuohukšekši .Vielä niillä oli ollun kuatel’ničašša luatanua , omie aikojah ruštattuo šielä , kun ei vanhempie ollun koissa .
No venyähen kieltä še hyö ei tiijetty .A meilä kun oli Jeli-täti , še Kannonlahen akka , niin Vasselei toivoki , jotta šitä Jeli-tätie i laulettih šielä kiriköššä , kun venyähekši jorhattih .Niin Vasselei kisašša oli šuoritettu papiksi ta šiitä jorhasi :
– Jeli-täti , Jeli-täti ,
Jelitteijaaa .
Šemmoni oli hänellä še molitva .A toiset šiitä šilmieh rissitäh ta šen mukah kumarretah .
No hyvä vet kun ei tulipaluo šuatu aikah šemmoset jumalanpalvelukšen tai kirikön pitäjät .
Lapšilla poukkuja kukkasiksi
– Šanoit lapšilla annettih kisata kalan poukkuloilla ?
– Ka no , niillä ilmapulloloilla . Ne peštih , kuivattih ta šivottih rihmah .Niin niitähän oli teiläki lapšena ollešša kuivamašša .Ta šiitä šamoin vielä mečon kupusie .Ne kupuset niise peštih ta kuivattih , ta puhuttih ilmua ihan kovakši .A šielähän oli kivie kupusešša , niin ne taaše vielä heläsi .Ne oli niin kun nyt ollah pallot .Tai šiitä mečon kerosešta niise luajittih kukkasie – še peštih ta kiännettih niin kun kolačukši .Tietyšti hyvin pienillä niitä ei šuattan antua , jotta šuuhuš pannah .Ka näin , ket jo leikki šielä lattiella ta kellä piti olla kukkasie .Niitä riitti erimoista huvie talven ajakši .
Lapšien ta nuorison talvihuvija
Karelian Proper
New written karelian
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–