Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Tatjana Berdaševa. Lapšetoin talo on kuin linnutoin pešä
Tatjana Berdaševa
Lapšetoin talo on kuin linnutoin pešä
Karelian Proper
New written karelian
Perintehellisissä karjalaisissa perehissä
oli tavallah monta lašta .Riähkänä ta šuurena kor’ana piettih šitä , još pariskunnalla ei tullun lapšie .
Pitäy šanuo , jotta karjalaiset kuitenki ei kovin kiirehetty perehtymäh .Tutkimukšet näytetäh , jotta tavallah neiččyöt mäntih miehellä yli 22 vuuvven ikäsinä , prihojen akottumisikä oli vielä korkiempi – yli 25 vuotta .Noin 2/3 kaikista yhtehmänöistä oli oltu jo yli 30 vuuvven vanhat ihmiset .Muissuttau nykytilannehta , eikö niin ?Tietyšti še , jotta lapši šynty jo hyvin varttunuilla vanhemmilla , oli vaikuttan šen kašvattamiseh .Karjalaisissa perehissä parahana lapšen kašvatukšena oli hellä huolenpito .Lašta yritettih opaštua hyvällä šanalla ta hellällä kurilla .
Enšimmäisen lapšen šynty oli šuurena ilosena tapahtumana pereheššä : “Lapši šyntyy – laulu šyntyy , lapši šyntyy – ilo šyntyy ”.Enšimmäisen lapšen šyntymisen jälkeh min’n’an statussi pereheššä nousi korkiemmalla .Karjalaisissa perehissä oli tapana šuhtehellini šamanarvoisuš .Tällä tavalla oltih hyvin šyvät istorijalliset juuret : naiset rikeneh jiätih hoitamah taluo , kuni miehet oltih mečäššyš - ta kalaššušmatoilla loittona koistah tahi käytih tienestilöillä , esimerkiksi , laukunkantajina .
Perehšovun ta tervehien lapšien šyntymisen tärkienä šeikkana oli še , jotta viinanjuonti karjalaisissa perehissä ei ollun tapana .Naisethan ei ollenkana otettu šuuhu viinua ta piettih šitä ilkienä juomana .Kirjailija ta matkailija Nikolai Leskov kirjutti : “Karjalaini ei missänä nimeššä lähe arkipäivänä kapakkah …Hiän pitäy iččietäh kurissa ta aina löytäy voimie kieltäytyö muanitukšešta …Kyllä še karjalaini vodkan mavun tietäy , ka tietäy norminki eikä konšana juo šitä arkiloina ”.
Tavallah perehissä oli vähintäh kolme-nellä ta enintäh viisi-šeiččemen lašta .Lapšien liijan šuurta miäryä šamoin kuin ni lapšettomutta piettih kovana onnena – nehän oli šyötettävä ta kašvatettava .Valitettavašti 30 % lapšista kuoli enšimmäisen elinijän aikana .Ammatillisie liäkärijä šiih aikah ei joka paikašta löytyn .
Šen šijah kylissä oli hyvin kehitytty erilaiset parantamiskeinot : jokahini naini tiesi loiččuja eri tautiloih ta jokahisella oli tallešša maagisie esinehie , mit autettih šilmäykšeštä ta erilaisista tautiloista .Šuojeluesinehinä oli voitu olla kontien käpälä tahi šen hampahat ili kynnet , linnun šiipi , kiärmehen nahka , elohopie , rauta , noki , katajan okšat , hauvin leuka , heposenkenkän nuakla , oprasa , kaklaristiki oli voimakkahana šuojeluesinehenä šamoin kuin ni šuojušlaiteh .
Vaštašyntynyön lapšen vanhemmat varattih “pahua šilmyä ”, šentäh lašta ei näytetty vierahilla .Ušiempi netäli platenčan šyntymisen jälkeh kätyt oli verhottu niin , jotta kapalolapši oli aina puolipimieššä .Vierahat , kumpasilla tämmöset tavat oltih tuttuja , ei kiirehetty kurkistamah kätkylöih , a vuotettih vanhempien lupua .
Jo pieneštä šuahen lapšie totutettih ruatoh : alušta vanhemmat näytettih omalla esimerkillä , šiitä pikkuhil’l’ua opaššettih lapšie ta annettih niillä šuoritettavakši erilaisie töitä .Näin še ennein lapšie kašvatettih karjalaisissa perehissä .
Lapšetoin talo on kuin linnutoin pešä
Karelian Proper
New written karelian