Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Natalia Vorobei. Karjalan kielen makuo šäilyttämäššä
Natalia Vorobei
Karjalan kielen makuo šäilyttämäššä
Karelian Proper
New written karelian
Miun
ruatostolalla on aina ollun kolme karjalankielistä kirjua – Karjalan kielen fraseologini šanakirja , Aukaisen sanaisen arkun -lukukirja ta Venäjä-Viena šanakirja .Joka kirjan kannešta löytyy Vieno Petrovna Fedotovan šukunimi .Ymmärrän varmah , kuin mahtava henkilö tämä naini on , ta šuurella innolla tulin pakauttelomah Vieno Petrovnua hänen 85-vuotisjuhlan kynnykšellä .
Vieno Fedotova on tunnettu karjalaisen folklorin keryäjä ta tutkija .Hänen tutkimuškohtana on karjalaisie fraseologismija .Hiän on parahie karjalan murtehien tietäjie .Vieno Petrovna ruato Kielen , kirjallisuon ta istorijan instituutin kielitiijon ošaštolla yli 40 vuotta .Hiän oli Petroskoin valtijonyliopiston karjalan ta vepšän kielen laitokšen enšimmäisenä johtajana .Naini oli niitä aktivistija , ket pantih rattahilla karjalan kielen opaššušta ta kanšalliskulttuurin kehityštä .
– Vieno Petrovna , täh pakautteluh valmistuos’s’a mie luvin internetistä Kielen , kirjallisuon ta istorijan instituutin tutkijan L’udmila Ivanovan venäjänkielisen materialin , missä hiän kertou šiun työurašta ylen tarkkah . Oma Mua -lehen lukijat ollah lujat oman muan šuvaiččijat , kerro alukši omašta kotirannašta .
– Mie olen šyntyn Louhen piirin Kuorilakša-kyläššä . Pappa oli uitošša šilloin , a mamma yksinäh šynnytti milma kylyššä .Hiän iče ni hivukšet piäštä kisko ta n’avan šito .Papalla vietih viesti , jotta šiun naini on laš ta šuamašša .Konša hiän tuli , mamma oli jo tajuttomana , još olis vähäsen myöštyn , niin ei olis jo eikä mammua eikä milma .Näin mie olen kylyššä šuatu .Mamma miun jälkeh vielä kuuši lašta šai .
Šiinä kyläššä pereh eli vain kakši kuukautta .Vienon pappa kun oli uitošša ta šiirty etehpäin , niin ni pereh läksi hänen jälkeh .Vienon kotikylänä on Uhtuo .Šielä pereh rakenti talon ta eli rauhašša šeiččemen vuotta , kuni ei alkan šota .A konša šota alko karjalaisie evakoitih Uhtuošta .
– Meitä evakoitih enšin Kuušiniemeh ta luvattih , jotta myöššymmä Kalevalah kahen netälin piäštä , kun šota loppuu . Myö emmä ottan koista nimitä .Kešällä kun läksimä , niin kešävuatteissa olima .A kahen netälin piäštä šota ei loppun ta myö läksimä etemmäkši , tulima Ušmanalla , šieltä Kemih ta Kemistä junalla meijät vietih Arhankelin alovehella .Matalla junua pommitettih .Puolitoista kuukautta olima šiinä junamatašša .Evakošša olima nellä vuotta .Konša tuli viesti , jotta šota loppu , myö heti rupesima šuoriutumah kotih .Meilä šanottih , jotta vuottakkua vähäsen , šielähän šota oli , ei ole enyä teijän kotie eikä mitä …Emmä vuota .Kotih !Kotih !
Uhtuoh tultuo Vienon tuatto rakenti uuvven talon Likopiäššä .Tämä talo nytki šeisou ta on kunnošša , ka šiinä ei elä niken , še on tyhjänä .Vieno Petrovna kävi Uhtuošša viimesen kerran vuotena 2016.Kyynälet šilmissä näini tunnušti , jotta ikävöiččöy omua rantua , ka varajau lähtie niin pitkäh matkah , kun on kipie .
– Vieno Petrovna , šie olet Uhtuon koulun enšimmäisie šovanjälkisie piättöluokan opaštujie . Koulun jälkeh šie tulit opaštumah Petroskoin yliopistoh venäjän kielen ta kirjallisuon opaštajakši .Kunne šiut työnnettih ruatamah yliopiston jälkeh ?Šilloinhan piti ruatua šielä , minne työnnettih .
– Miula enšiksi annettih Louhen piiri . A miun mieš on Värtsiläštä .Viijennellä kurššilla mie mänin miehellä ta jo pakšuna ollešša tulin enšimmäisellä ruatopaikalla .Mie kyšyin , jotta työntäkkyä Sortavalan piirih .Ei työnnetty .Tarittih šiitä Belomorskin piiri ta šiitä ni Karhumäjen piiri , Puatene .No tulin Puateneh .Šielä šilloin kaikin karjalakši paistih , koko kylä oli karjalaini .Koulušša tuntien välillä lapšet karjalakši paistih .Enši kerran kun tulin luokkah , lapšet ruvettih keškenäh pakajamah miušta karjalakši .A mie heilä karjalakši ni vaštasin .Hyö ihmeteltih , jotta mie tiijän karjalan kieltä ta šiitä lähtien šovušša elimäki .
Vieno Fedotova ruato Puatenešša puoli vuotta ta šiitä tuli oman miehen luo Värtsiläh .Naini jatko ruatuo iltakoulušša ta opašti nuorie miehie ta naisie , ket šovan aikana ei voitu opaštuo .Konša Petroskoissa ruvettih rakentamah T’ažbummaš-tehašta , Fedotovien pereh tuli Petroskoih .Vienon mieš šai tehtahalla ruavon .Korttieri niise annettih .Vieno Petrovna tuli ruatoh 6.kouluh .
Kerran hiän luki ilmotukšen Leninskaja pravda -leheštä , jotta Kielen , kirjallisuon ta istorijan instituuttih ečitäh ihmistä , ken tietäis karjalan kieltä ta kellä ois korkiekoulušivissyš .Vieno Petrovna ymmärti , jotta tämä ruato on häntä varoin .Instituutissa hiän enšin ruato laboranttina , šiitä läksi opaštumah aspirantuurah ta tuli fi - lologisien tietojen kandidatiksi .Vieno Fedotova ruato instituutissa 41 vuotta ta jatko ruatuo ni eläkkehellä ollešša .
– Mie olen tutkin karjalan kielen kaikkie murtehie ta keräsin tietoja kaikilla murtehilla . Šilloin karjalaiset paistih oikein kaunehešti .Joka virkkeheššä oli šananpiä .Mamma ta pappa kun paistih , niin ihan joka virk keheššä oli mitänih kaunista .Ilman šananlaškuja ta šananpolvija karjalan kieltä ei voi olla .Nyt instituutissa on nuorie viisahie tutkijie .Heijän pitäy ruatua niijen materialien kera , mitä myö olemma kerännyn .Myö joka kešä oraškuušta šyyškuuh šuaten olima kylissä kieltä keryämäššä .Ka nyt karjalan kylissä ei löyvy šitä kaunista karjalan kieltä , mi oli ennein .
Još mie luatisin šanakirjoja , niin joka šanan kirjuttaisin kaikilla murtehilla ta esimerkkijä kolmella murtehella .Jotta kaikin karjalaiset nähtäis , kuin rikaš on karjalan kieli .A kun nyt luajitah erikseh joka murtehella , niin yhtä kieltä ei tule nikonša .Kirjakieli pitäis olla yksi .Murtehie on joka kieleššä , ka ihmisethän ymmärretäh toini toista .Konša mamma oli elošša , hiän kuunteli ratijuo ta ymmärti kaikkie murtehie – lyydie ta livvie .Hiän venäjän kieltä oikein pahoin tiesi , a karjalan kielen murtehie ymmärti hyvin .
– Vieno Petrovna , šie olet lahjakaš ta ahkera tutkija , monen kirjan luatija tai toimittaja . Ketä šie voisit šanuo omakši opaštajakši ?Ken vaikutti šiun mielitapah ta ammatin valintah , kenen elämäntapa ta henkelliset arvot oltih šiula esimerkkinä ?
– Enšiksi , tiettäväini , Unelma Konkka . Još ei olis Unelma Konkkua , niin miušta ei tulis kienentutkija .Hiän oli meilä Uhtuošša venäjän kielen ta kirjallisuon opaštajana .Kirjallisutta hiän opašti niin taitavašti , jotta mie jo kahekšannešša luokašša tiesin , jotta mänen opaštumah fi lologijua ta rupien ruatamah kielen ta kirjallisuon kera .Unelma Konkka oli ei ainuoštah lahjakkahana opaštajana , hiän oli šuurena ta hyvänä ihmisenä .Miunki himottais olla šemmosena ihmisenä , kuin hiän oli .Unelma Sem’onovna oikein äijän ruato .Meilä oli kirjallisušlehti koulušša , kumpaista hiän veti .Hiän niise kekši kaikenmoista ruatamista ta kerhoja lapšilla .Myö hänen kera kävimä retkillä .
Konša tulin instituuttih , ošaš ton johtajana oli Georgi Martinovič Kert .Hiän oli oikein hyvä ta demokrattini johtaja .Hiän miula šano niin : “Mie ei rupie šilma opaštamah , mieti iče , mitä tahtonet tutkie ”.Täššä mieleššä olin ihan vapuana karjalan kielen tutkimisešša .Miula mieleh tuli , jotta rupien mie tutkimah ta keryämäh karjalan kielen kaunehutta .Kuuvven vuuvven aikana mie keräsin 900 fraseologismie rahvahalta .
Oma Mua -lehen puolešta onnittelemma Vieno Fedotovua merkkipäivällä .Toivotamma tervehyttä , voimie ta hyvyä mieltä .Šiun luatimat kirjat ollah meilä aina käytöššä !
Karjalan kielen makuo šäilyttämäššä
Karelian Proper
New written karelian