Texts
Return to list
| edit | delete | Create a new
| history
| Statistics
| ? Help
Jelena Kononova.
Kylän mehaniekku
Source:
Kipinä. № 2, 2020, p. 10-11
Jelena Kononova
Kylän mehaniekku
Livvi
New written Livvic
Joga sugupolvi duumaiččou, ku on mielevembi migu ielembäine da viizahembi, migu jällesolii.
George Orwell
Puaksuh ristikanzu, kudai maltajen käyttäy tiedokonehtu libo muudu tehniekkiä, on sidä mieldy, ku ielembäine sugupolvi ei maltanus luadie nygyaigastu tehniekkiä. Yhtelläh ristikanzu, kudai nenga sanou, ičegi ei luadinuh sidä tehniekkiä, häi maltau vaiku käyttiä sidä. Häi käyttäy toizien ristikanzoin ruadotuloksii.
Kuibo ielembäzet sugupolvet oldih? Kuibo hyö, kyläläzet, suadih luadie da kehittiä sidä kaikkie, midä oli heis ymbäri? Heil ei olluh tämän päivän opastustu, ga oli roindua myöte olii mieli, viizahus, ruadonerot da tarku silmy, luondumentalitietas kehittyi keksijänkygy.
Opimmo sellittiä, ezimerkikse, koditehniekän roindua, kudai on säilynyh meijän päivissäh. Sih kuulutah kuožali, kangaspuut da takarduskoneh.
Rahvas elettih luonnon helmas da luonnontalovuon vuoh, sendäh kai mehanizmat hyö luajittih luonnon materjualois. Mečäs eläjäl ristikanzal sego kodi, sego astiet, sego enzimäzet kodikonehet oldih puuhizet. Ristikanzu hyvin tiezi, mittuine puu mittumah ruadoh parembi pädöy.
Kuožali da rukki
Pelvahan kazvatandah da ruandah da sit sobien ombelendah naizel meni enin aigua. Joga naizel da tytöl oli oma kuožali. Se oli Г-muodoine, sen pystyoigieh ozah – labah – sivottih loppu, sen piduhusozal – kuožalikannal – istui kezriäjy, ku kuožali ei lekkunus. Kezriäjy vedi lopuspäi työlöi yhtel käil da toizel käil kierdi langua da punoi värtiniä. Ruadua se pidi čopakosti da kiirehtämättäh. Paltinah, kuduas ommeltih sobua kogo perehele, pidi äijy langua. Sendähgi kuožali oli kehitettävy, pidi luadie moine, ku sil olis kebjiembi da teriämbi ruadua.
Nenga kuožalin sijah tuli rataskuožali libo rukki. Sit värtiniä punoi ratas, kudai lähti hoduh, konzu painettih jallal polguindu. Nygöi kezriäjy sai jo kahtel käil kierdiä langua. Langua sit kezrättih äijiä teriämbäh da parembua luaduu. Nenga tavallizes käziruavos hil’l’akkazin rodih ammatti. Hos rukki sai ostua, ga kädeväl miehel ei olluh jugei luadie sidä omale akale omil käzil.
Kangaspuut
Enne joga talois oldih kangaspuut. Muanruadoloin loppiettuu pertih azetettih kangaspuut. Net otettih suuren palan pertii, niilöi luodih... da sit algavui ruado. Kangahan rungonnu oli kehys. Kudojes polgiettih suksil da iškiettih pirral. Enimät kangaspuuloin ozat taloin ižändy luadi iče. Poikkevuksennu oli pirdu. Pirdah oteltih loimet. Pirran luajindah pidi neruo. Enne kylii myöte käydih paikallizet pirdoin luadijat. Heidy oli vähä da heijän luajitut pirrat ei ainos oldu hyviä luaduu. Meil Pohjazes ylen äijäl kiitettih Nižnii Novgorodas luajittuloi pirdoi. Niilöi ostettih jarmankoil libo kyläh tulluzil kauppumiehil. Nämmä pirrat oldih aiga kallehet, ei jogatoine muanruadai voinnuh ostua niilöi, sendäh pirrale tiettih hindu. Palajas koispäi enzimäzekse pellastettih pirdu.
Takarduskoneh
Takarduskoneh oli vähembäs talois migu kangaspuut. Puaksumbah se oli niilöis talolois, kudamien miehet paiči muanruadoloi ruattih vie kirvesmiehen da puusepän ruadoloi. Takarduskonehel takardettih värtinöi, rattahan spiiččoi, pordahien da galdariloin selgii, pertilomuloin da koin čomenduksii da monii toizii taloih pättävii vehkehii. Takarduskonehen rungonnu sežo oli kehys. Polguimen vuoh pyöritettih ratastu, kudai sit punoi takarduskonehen pyörijöi ozii, niilöih oli kiini pandu takardettavat vehkehet. Takarduskonehen yhtel ainavol rauduozal – leikkuajal – oli oma piettävy, sidä siirrettih käzil da paineltih takardettavua vehkehty vaste da leikkailtih sit kai liijat. Takarduskonehen puuozat helpoh sai luadie da vaihtua, raudahizet ozat luajitettih sepäl.
Helpot mehanizmat, sanommo, polguin, kudamat ollah vaigieloin mehanizmoin ozinnu, kebjendettih ristikanzan ruaduo da rutostettih sidä mehuanillizen energien hyvyös. Nämmien mehanizmoin hyvyös sai luadie jo parembat luajilmukset, azuo yhtenjyttymät ozat da kerras äijy niidy. Silloi muasterigi sai azui kai ei vaiku ičele, ga myödäväksegi. Muga sit parandi omua da oman perehen elostu.
Omat konehet oldih kois da sen ulgopuolelgi: pellol, mečäs da dorogal. Ga se on jo toine starin...