Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Guščina Viola . Ruato oli jykie, ka še aika muistuu hyvällä. 1
Guščina Viola
Ruato oli jykie, ka še aika muistuu hyvällä. 1
Karelian Proper
New written karelian
KARJALAISET
KIRVEŠMIEHET
Karjalaisešša talošša elin - ta taloušrakennukšet oltih šaman katon alla , ei tarvinnun lunta myöten aštuo .
Ušein karjalaiset rakennettih taloja kolvešta – juurillah pistyh kuivetušta kuušešta tahikka männyštä .Šemmoset talot šäilyttih pitemmälti .Tavallisešti kolvet kašvetah šuolla .
Šuomešša kolvipuu on šuurešša arvošša : šiitä šuahah lujua lämmönpitäjyä rakennušmaterialie .Kolvešta rakennetah kylyjä , meččäkämppijä , nykyaikasie taloja , huonehkaluja .Šitä käytetäh teatterien , musejojen ta muijen yhtehisien tilojen lauvotukšeh .
Venäjällä kolvi on ollun polttopuuna , parempua virityštä et ni löyvä .Še ruttoh šyttyy , ei šavuo , antau enämmän lämpyö .
Karjalan tašavallašta kolvie on oštan šuomelaini Enso-Gutzait-firma .Šen kallisarvosešta kolvešta luajitut tuottehet on mänty eri maih korkiešta hinnašta .
Vienankarjalaisilla kirvešmiehillä oli eri harvinaini keino luatie kattuo kuušen riukuloista ta tuohešta , ne lujah ommeltih koivusilla vičoilla .Talvella viččoja hauvottih , jotta olis helpompi punuo .
PIRTIN RUŠTINKI
Vienalaisissa pirttilöissä oli vällyttä .Ta oččašeinällä aina oli kolme ikkunua .Šeinie myöten oli ašetettu leviet laučat .
Stola oli kešellä pirttie aina keški-ikkunan kohašša .Isännällä oli oma paikka , oikiella kiällä ikkunan luona .
Vanhanaikasissa stolissa ei ollun vejettävie luatikkoja .Stolalauvan alla oltih umpinaiset korit , šielä ropehissa piettih jauhuo .Jauhuo šuatto ottua šiirtämällä ili noštamalla stolalautua .
Sriäpinnän ajakši stolalauta kiännettih , šen alin puoli oli hyvin tašani .Kaikin šyötih yheštä staučašta , ka omilla lusikoilla .Emännän pikku stolan piällä oli ovitoin aštieškuappi .
Kakši ortta (miehien ta naisien ) oli yheštä piäštä šeinäššä kiini , a toini piä pisy kiukuan paččahan tahikka lakeh luajitun koukun varašša .
Miehien orrella piettih höylie , kairija , kalaššuškoukkuja , šuutarin vehkehie – kaikki liijat korjattih veteliytymäštä .
Naisien orrella pantih šavipatasissa maituo happanomah .Konša šitä oli äijän , ni patasie pantih piälekkäh .Šielä tuohiropehissa ta pärevakoissa oli kuivattuo heinyä , marjua , šientä , kapua .Puhtahie vaškiašteita noššettih orrella ta puuašteita pantih šinne kuivamah .Šielä piettih villavakkoja , lankoja ta rihmoja , karttoja , šamoin ni jauhuo , šokerie , šuolua , kallista tavarua .
Kiukuan vierellä oli luajittu levie palatti , kunne šopi muate kuuši-kahekšan henkie .
Ikonin puolini pirtin oša oli miehien čuppu , a toini puoli oli naisien čuppu .
Ylähänä kiukuan šuun piällä oli kakši pyörietä riukuo .Riuvun yksi piä oli šeinäššä , a toini – orren piällä .Niillä riukuloilla poikkiteloin ašetettih lyhykkäiset ta kaitaset lauvat , niillä pantih kiukuašta otetut sriäpnät .
Riukuloissa rippu kuivie pyöreitä leipie – reikäleipie .Leipyä kuivattih , jotta še ei pilautuis ta olis kepiempi , konša piti kantua pitempie matkoja .
Eryähissä taloissa kiukuan šuun vaštapiätä ašetettih toiset parilliset orret , kuita kiinitettih koukkuloilla tahi muilla luašta rippujilla reijällisillä konštiloilla .Näillä oršilla piettih pyššyjä , pantih vakoissa potakkua itämäh .Šamoin niillä kuivattih lintuja , viännettih linnun piä šiiven alla ta kohennettih šulat .Šiitä ne vietih kylmäh aittah ta vejettih Šuomeh myötäväkši .
Pyöreillä oršilla riputettih vuatteita kuivamah .
KIUKUAN TA PIISIN LÄMMÖŠŠÄ
Pirtin ovipuoleh rakennettih šuuri kiukua piisin kera .
Kiukuat lat’attih kallivokiveštä , še oli "pehmie koštamukšen kivi ", šemmoset kaitaset hoikkaset pliitat .Šamašta pliittakiveštä luajittih i truvat .Šuojärvihuuttorissa kiukuat luajittih rautamalmista , niitä pliittoja šuatih puron pohjašta .Ne kiukuat hyvistä-hyvin pitälti keššettih .
Leviellä kiukuan šelällä šopi muate kuuši-kahekšan lašta .
Piisissä piettih tulta , jotta pirtissä olis valkie .Šitä lämmitettih kuivilla tervasilla haloilla , jotta kirkkahašti palais .
Piisin koukušša keitettih ruokua .Šentäh piisin keralliseh kiukuah hellua ei luajittu .Eryähissä taloissa kiukuan šuun ieššä hinkaloh luajittih šyvennyš , minne vejettih kuuma tuhka .Šiihi pantih čuhunniekka huttuo tahi potakkua kypšymäh , a toko i lehmien juomini lämpiemäh .
Myöhemmin , 1900-vuosien alušša kaupunkin tavan mukah piisin ieštä ruvettih luatimah helloja , kumpasien piällä oli šuuri koropa , šinne veti hajut .
Kiukuan šuun viereššä oli hiiloš , missä aina piettih hiilie .Hiilokšeh oli kiinitetty koukku , šiihi pantih pata ruokua keittyä .
Kiukuan kylkeh ašetettih korkie polkka , še oli kosino , kumpasella isäntä makasi ettonehta .Kosinon piäššä toko kohottu lyhyöllä kaklalla melko jykie pyörie pahka , missä talon isäntä piti lakkieh .
Kosinolla ta kiukualla piäsi viistoh ašetettuo rappuo myöten .
Šiinä kosinošša oli kakši korkieta oven kerallista škuappie .Yheššä niistä piettih vuatteita , alušvuatteita , jalaččija .
Toini oli karšinanovi , portahie myöten piäsi karšinah .Karšinašša piettih potakkua , nakrista , kuivattuo pyörietä leipyä ta muita einehie .Potakat pantih karšinah luukušta pirtin lattiešša , moničči še oli stolan alla .Karšinašša piettih i jauhinkivie .Kivellä šuatto päiväššä jauhuo puuta (še on 16 kiluo ) jauhuo : "Miun täti karšinašta ei nouššun , kuni 16 kiluo ei jauhon ".
Piisin puolisešša kosinon laijašša oli matala kannen kerallini kori , piisilouta , šielä piettih tervaispuita piisie varoin .
Iltasin piisin ympärillä keräyvyttih neiččyset iltua istumah .Hyö ruattih käsitöitä : kuvottih verkkuo , kesrättih , tikutettih , merkattih , nieklottih yhellä nieklalla pakšuo šukkua ta kinnašta .Joukošša oli hyvie virkkuajie , luisilla virkoilla hyö virkattih villahamehie : "Moniväriset , ualtojuovaset hamehet oltih muotissa ".
Virkattih virkkoloilla ta pitillä tikkuloilla villapaikkua , -kinnašta , -šukkua , -pušeruo ta -kaklapaikkua talvekši : "Piisin luona oli hyvä ruatua käsitöitä ".
Ruato oli jykie, ka še aika muistuu hyvällä. 1
Karelian Proper
New written karelian