Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Karjalan vezistöt
Karjalan vezistöt
Livvi
New written Livvic
Kaččokkua
vai Karjalan kartah .Kerras näettö , ku meijän mual on ylen äijy järvie da jogie .Karjalua puaksuh sanotah Järvilöin čupukse .Järvet yhtistetäh keskenäh jovet , net ollah čieppizet rouno , vönytäh luodehespäi liideheh .Mindäh vezistyö on muga äijy ?Karjalas on muga äijy vezistyö sendäh , ku , enzimäzekse , täs on erinomaine ilmasto : ylen puaksuh vihmuu , ga höyryöndy on pieni , toizekse , ku Karjalan muapindu on tazaine da sit on äijy haudua , kolmandekse sendäh , ku muapinnan lähäl ollah kristallukivet , kudamat ei piästetä vetty ičes läbi .Karjalan mual on vaiku yksi meri — Valgei meri , libo , kui sidä sanotah vienankarjalazet – Vienanmeri .
VIENANMERI
Vienanmeri on Pohjazen Jiävaldumeren lahti .Tämä meri ei ole syvä , syvin kohtu on 350 metrii , i sit on äijy madalikkuo .Vienanmeren Onieganlahten rannikkuo sanotah pomoroin rannikokse , lahtes on äijy madalikkuo da suardu .Vienanmeren Kandalahten rannikkuo sanotah Karjalan rannikokse , tämä lahti on syvä da rannas on äijy kallivuo .Kylmykuus algajen (ku se ollou vilu ) oraskuussah meri on jiäs .Meren vezi on vilu da läs suolatoi pindua vaste .
JOVET OLLAH NUORET
Karjalan jovet ollah nuoret verraten Ven’an toizien alovehien jogiloih , net roittihes jiäkavven jälgeläzeh aigah .Jovet kuulutah kahteh mereh — Vienanmereh da Baltiekkumereh .Karjalan jovet ei olla pitkät , pitkin niilöis on Vodla – on 364 kilometrii (erilazien sähkölähtehien mugah , pitkin jogi on Suna , ga tiedomiehien mugah Vodla on pitkin , sildy ku sih vie kuuluu Ileksa-jogi ).Suurimii jogiloi ollah Suna , Uikujogi , Šuoju , Kemi , Čirkkakemi da Kovda .Kovda-jogi erovuu toizis sil , ku se yhtistäy äijän järvie , se rounoku ei ni ole jogi vouse , vai on järvilöin pitky čieppine .On mieldykiinittäi dielo , ku järvilöin keskes olijat Kovda-joven palat kannetah eri nimilöi , muga Kovda "muuttau " seiččie nimie .
Sildy , ku Karjalan muan pindu on eritazaine , jogilois on äijy koskie .Ezimerkikse , Kemin joven suus algajen Ala-Kuittijärvessäh on 35 koskie (vienankarjalazet sanotah koskie "patunakse ").Suna-jovel on piäl 50 koskie , kuulužin da čomin niilöis on Kivačču , läs 11 metrii korgevuttu .Kivačču on kuulužu loitton Karjalasgi , sidä kaččomah , ottamah sit kuvua da piirustamah tulou rahvastu Ven’al da ulgomualoilpäi .Vie XVIII vuozisual sih nähte kirjutti Ven’an kuulužu runoilii Gavriil Deržavin : "Almazna sipletsa gora ...".
Karjalan jogiloin "syöndytaba " on segaine .Net suitetah vetty lumen suluandas , vihmois , pohjuvezilöis da suolois .Sulakuun lopus da oraskuun allus vezi jogilois nouzou , vähin vien miäry jogilois on kevätkuus .
Jovet jiävytäh eri aigah , se rippuu , ongo jogi koskekas da kus se on .Pohjazes jovet jiävytäh kylmykuun keskipuoles , suves — talvikuus .Jälgivuozinnu jovet ruvettih jiädymäh myöhembä , sildy ku talvet jo ei olla moizet vilut , kui enne .Sanommo , Šuojun kylän eläjät mustetah , ku vie kaksikymmen vuottu tagaperin jo kylmykuun allus hyö käydih joves poikki jiädy myöte , nygöi jiä kestäy ristikanzan vaiku pakkaskuus , ku talvi ollou vilu .Eri aigah avavutahgi eri kohtis olijat jovet .
Karjalan jovet erovutah toine toizes sil , mittumii hiimiellizii aihehii niilöih kuuluu .Suvi-Karjalan jogilois , ezimerkikse , Šuojus , on äijy orguanistu ainehtu da raudua , sendäh niilöin viet ollah maksankarvazet .Karjalan jogilois on äijy kislorodua , vähä minerualua , vähä fosforua da kaliedu , ylen vähä kal’tsien da magnien suolua – vezi on pehmei .Moizes pehmies vies hyvin sulau muilu , da rauduastieloih ei jiä šakšuu .
Yhtelläh pidäy mainita , ku rahvas muste tah Karjalan jogiloi da järvilöi puhtahembinnu da kalakkahembinnu .Enne jiä jogilois oli läbinägyi , vien ual uijelles sai kačelta vienualastu muailmua .Sit paiči muudu on pahan ekolougien vaikutustu .
Karjalan vezistöt
Livvi
New written Livvic