Texts
Return to list | edit | delete | Create a new | history | Statistics | ? Help
Valentina MIRONOVA. Karjalan tärgevin simvolu
Valentina MIRONOVA
Karjalan tärgevin simvolu
Livvi
New written Livvic
Jälgivuozien aigua
meil Karjalas ruvettih enämbän pagizemah eeppillizes poeemas "Kalevalas ".Enimytten kaikenmoizii tapahtumii järjestetäh tuhukuul , gu juuri täl kuul pietäh Kalevalan päiviä .Erilazien projektoin , kviizoin da ozutteluloin vuoh lapsil da ruavahi sanellah "Kalevalan " s’užietas da piäurholois , myös tämän kogo muailmas tundietun tevoksen kirjuttajas Elias Lönnrotas .Buiteku kaikin jo tietäh "Kalevalas " ihan kaiken .Ga tädä kniigua voibi lugie da tutkie kogo ijän dai ainos avavuu midätahto uuttu .Eihäi sudre erähät pietäh "Kalevalua " itämeren-suomelazien rahvahien tiedokniigannu , kuduas löydyy vastavuksii monih kyzymyksih , toizet arvostetah "Kalevalua " vie enämbäl da verdaillah sidä Biblieh .
"KALEVALAN " KIÄNNÖKSET
"Kalevalua " 1835 vuvves algajen ruvettih kiändämäh eri kielih , tänäpäi niidy kiännöksii on jo enämbän kuuttukymmendy .
Ei ylen ammui , 1990 luvus algajen eeppillisty poeemua ruvettih kiändämäh meijän kul’tuurah kaččojen ylen loittozih kielih , ezimerkikse , araboin , vjetnamoin , katalonoin , persidskoin , slovenskoin , tamil’skoin , farerskoin , hindien kielih da erilazih muihgi .Vuvvennu 2017 "Kalevala " painettih šveitsuarin kielen erähäl harvinazel murdehel .Enimytten "Kalevalua " kiännettih ven’an , anglien , nemsoin da vengroin kielih da niilöin kiännöksien vuoh tädä kul’tuurumustomerkii tundietah kogo muailmas .Tänäpäi "Kalevalua " voibi lugie runonnu dai prouzannu , on pitkii da lyhednettylöi versielöi , kniigoi lapsih da nuorih niškoi dai "Kalevalan " pohjal luajittuloi koomiksoi .Nämä kiännökset kuhkutettih monii rahvahii kirjuttamah omii eepossoigi da nostamah omua kul’tuurua korgiembale tazole .
Suureh kiändämisprotsessah kaččojen "Kalevalan " kiännökset karjalan da vepsän kielel piästih ilmoih ylen myöhä , vaste vai tämän vuozisuan allus .Vikse syynny rodih se , ku hätken meijän kielil ei olluh omua kirjukieldy .Toizekse , karjalazet da vepsäläzet jo hätken hyvin maltettih lugie ven’akse libo suomekse , sendäh tuttavuttih eepossah toizil kielil .
"Kalevalan " enzimäzenny kiännöksenny Karjalas rodih tiedomiehen Nina Zatsevan nuorih da lapsih niškoi lyhendetyn versien pohjal valmistettu kiännös , kudai piäzi ilmoih vuvvennu 2002.
Seiččemen vuvven peräs vuvvennu 2009 ilmoih piäzi "Kalevalan " täyzi versii karjalan kielen livvin murdehel , kiännösty kahtenkymmenen vuvven aigua valmisti opastai da kirjuttai kotkatjärveläine Zinaida Dubinina .
Vuvvennu 2015 "Kalevalan " täyzi versii ilmestyi vienankarjalaksegi , suurdu ruaduo kymmenune vuottu peräkkäi ruadoi rahvahanrunohuon tutkii , hengellizen literatuuran kiändäi , tundietun vienankarjalazen runonpajattajan Sandra Remšujevan tytär Raisa Remšujeva .
Vuvvennu 2023 päivänvalgien nägi "Kalevalan " täyzi versii vepsän kielel , sen valmisti Nina Zaitseva .
Erähät ristittyöt ollah sidä miel dy , ku kiändiä "Kalevalua " karjalakse libo vepsäkse ei ole ylen jygei , kielethäi ollah lähäzet eeposan algukieldy – suomie , monet sanat ollah yhtenmoizet .Pidäy sanuo , gu jogahizen kiändäjän ies oli ylen jugei ruado , pidi suaha "Kalevala " omal kielel , omis murdehis löydiä moizii harvinazii sanoi da runollizii muodoloi , ku lugijes jogahine ellendäs , gu tevos on lähäine da ellendettävy , se on kirjutettu omal kielel .
"KALEVALAN " MUAILMU
Ku ruvennemmo lugemah "Kalevalua ", kerras näimmö : se yhtistäy erilazii myttillizii s’užiettoi , tavallizen ristikanzan elajan kuvailendua , poeemas rinnal eletäh urhoit dai jumalat .
Tevoksen pohjannu vältämättäh ollah rahvahan keskes ennevahnas pajatetut eriluaduzet runot , liirizet da svuad’bupajot , luvut da tiedohussanat , sananlaskut da sananpiät .Elias Lönnrot keräi tädä ainehistuo omien matkoin aigua , suurel himol tuttavui sih dai rubei hyvin ellendämäh dai tundemah sidä .Vuozien aigua suadu malto andoi hänele mahton tämän ylen suuren rahvahanrunohuon materiualan pohjal luadie oma uuzi tevos .Poeemu mustoittai eriväristy mozaikkua , erilazet palazet (s’užietat , teemat ) seizatutah omah kohtah da nenga kerävyy yhtehine kuva .Poeemua luadijes Elias Lännrot ezmäi oli sidä mieldy , ku häi keräilöy buiteku enne yhtes olijua tevostu .Ga vikse sidä ei olluh olemas .Myöhembäh häi iče piätti , kui rubieu jatkumah s’užiettua , miittustu runuo pidäy panna toizen runon peräh .
"Kalevala " algavuu kerdomukses muailman roindas , sit muilamah tullah urhoit da heijän peräh muailmu rubieu täyttymäh puuloil , heinil , kukkil .
Väinämöine rubieu kyndämäh pelduo da kazvattamah vil’l’ua .Konzu muailmas elaigu sai allun , tärgevin dielo on suaha pättävy andilas da synnyttiä pereh .Väinämöine tahtoi suaha ičelles Jougamoizen sizären Pohjolan neidozen .Nenga urhoi šuorivuu toizeh suguh , vierahah roduh , siepäi vahnoin uskondoloin mugah pidäy eččie omua vastinehtu .Kai suuret ruavot urhoit ruatah sih niškoi , ku voijas suaha kaunistu neidisty omakse .
SVUAD’BUPAJOT "KALEVALAS "
Vuvvennu 1833 Elias Lönnrot kävyi omah nelländeh matkah , mies ajeli Vuonnizeh da Vuokkiniemeh .Sie häi tuttavui Ondrei Malizenke da Voassila Kieleväzenke da kirjutti heis ylen äijän runuo da teihohussanua .Tämän matkan aigua Voukkiniemes Elias Lönnrot pani mustoh myös kylän naizis viizi pitkiä sviad’bupajuo , jogahizel pajol oli oma nimi : Alkuvirsi , Vävynvirsi , Kutsuvirsi , Lähtovirsi da Tulovirsi .Tämänyttymii pajoloi häi oli kuulluh ennegi , ga vuokkiniemeläzil naizil oldih mustos pitkät versiet .Matkaspäi tulduu Lönnrotal oli mieles painua suavut tekstat erikseh Svuad’bupajot-kniigazennu .Pluanat ei stuanivuttu .Myöhembäh mies piätti ottua net svuad’bupajot omah eeppillizeh poeemah , ku net ylen hyvin pättih luajittuh s’užiettah .Nenga "Kalevalan " kuuzi runuo (runot 20-26) sanellah meil , kui sulhazet käydih koziččemah , da midä nevvuo sai andilahas vahnembien puoles .
Avakkua kaikin "Kalevala " da lugekkua sidä omal muamankielel .Toinah työ avuatto ičelles karjalažuon muinazen muailman .
Karjalan tärgevin simvolu
Livvi
New written Livvic
"