Texts

Valentina Libertsova. Maksaugo lugie “Kalevalua” omal muamankielel?

corpus: Journalistic texts

Source:

Oma mua. № 8, 2024, p. 7

Valentina Libertsova

Maksaugo lugie “Kalevalua” omal muamankielel?

Livvi
New written Livvic

On
moizii
harvoi
kniigoi
, kudamii
voibi
sanuo
igähizikse
. Sadoi
vuozii
rahvas
niidy
lugietah
eri
kielil
da
jogahine
löydäy
sie
viizahuttu
, nevvuo
, sellitysty
, rauhoitustu
, iluo
da
vie
äijän
midä
pädeviä
. Ei
petties
, joga
kanzukundu
, kudai
ottahes
panemah
kundoh
omua
kieldy
, enzimäzikse
kiändäy
omale
kielele
Biblien
. Muga
oligi karjalan
kielien
murdehienke
. Dai
ei
petties
livvikse
kiändäjäl
Zinaida Dubininal ielleh
tuli
piäh
kyzymys
: pidänöygo kiändiä
livvikse
"Kalevala"? Hajukas
da
oman
kielen
suvaiččii
lehtimies Nikolai Nazarov vastai
myödäh
kaikis
meis
tuači
: pidäy
(Nikolai Nazarov. Pajoine
Anuksen
muas
("Oma
Mua
" n:o
7 (1597) 23. tuhukuudu
2022). Se
oli
rahvahan
iäni
. "Kalevala" on
suomelas-ugrilazien igähine
kniigu
.
Tiettäväine
, karjalazet
monii
vuozii
lugiettih
sidä
ei
ihan
vierahil
suomen
da
ven’an
kielil
. Ga
yksisama
omal
kielel
löydyy
enämbi
syväindyö
, sentäh
gu
joga
sana
joga
kieles
on
sumbu
eloksen
neroloin
kandai
da
polves
polveh
työndäi
. Vuvven
aloh
jogapäiväine
"Kalevalan" livvikse
lugemine
ähkäi
minuu
eriluaduzih
oman
kanzan
elaigah
nähte
sellityksih
. En
voi
olla
sen
lugemata tässäh
. Erähii
mielii
"Kalevalan" nygyaigazih
abuloih
nähte
tahtozin
täs
kerduo
.

MIHBO PIDÄY
SAMPO?
Kaikis
kuulužat
, merkiččijät
lugijoile
, taidoilijoile
, tutkijoile
, kirjuttajile
roittih
nelli
"Kalevalan" kuvua
– Sampo, Väinämöine, Ilmarine, Lemminkäine. Net
ollah
sivottu
toivomuksel
azuo
oman
rahvahan
elaigu
ozakkahannu
, kebjienny
, bohatannu
. ~~Pidäygo ristittyzil Sampo?~~ Kymmenes
runuo
kerdou
, kui
kuulužu
seppy
tagou
sen
mel’l’ičän
. Sana
"sampo" on
kirjutettu
pienes
kirjaimes
, ei
ole
kaunistu
ruavon
dai
tuloksen
kuvavustu, vai
yksi
epitettu "kirjavu
", kuduas
jälles
kazvoi
kaunis
ozan
tunnusmerki
. Puolen
runon
aloh
on
ozutettu
, kui
Ilmarine sidä
jygieh
tagoi
, kolme
kerdua
hairahtuu
, konzu
panou
ei
pättävät
ainehet
:
Joučen-linnun sullan
nenäs
,
Maholehmän maidozes,
Ozran
pienes
jyväzes,
Bošin
kezävillazes…

da
suau
kuarin
, lehmän
, adran
da
venehen
. Opin
eččie
, eigo ole
nenien
ainehien
da
tuloksien
yhtevytty
. Kuda-midä nägyy
: sulgu
– kuari
, maido
– lehmy
, jyvä
– adru
. Ga
kui
oldaneh
sivottu
villu
da
veneh
? Tulin
mielih
, gu
net
on
tagojan peittosanat
, gu
toizet
sepät
ei
tiijustettas
neron
peittožuksii. Da
vie
ilmoitus
– maksaugo ottuakseh
täh
ruadoh
? ~~Pidäygo ristittyzil Sampo?~~

Tagoi
sammon ylen
hyvän
:
Yhteh
čurah
jauhinkiven,
Toizeh
čurah
suolukiven,
Dengukiven kolmandeh
.

Net
tulokset
silloi
, tiettäväine
, oldih
pädevät
da
sentäh
hinnas
. Opimmo
kuvitella
: a
gu
rahvas
ei
harjavuttus nenga
syömäh
leibiä
da
suolua
, panemah
varah
da
ostamah-myömäh? Toinah
oldas
tässäh
ozavembat dai
tervehembät? Ga
se
jo
olis
toine
istourii
, toine
eepossu
. Meile
on
annettu
tämä
.
Eigo jo
pujoituttu sampo da
Ilmarizen raudunaine nygyaigazien
vehkehien
keskes
? Minun
mielii
myö
, voibi
löydiä
. Kebjendetähgo net
meijän
elaigua
? Tiet
täväine, kebjendetäh
, ga
yhtes
puoles
, a
kodvazen
peräh
puaksuh
lövvytäh
moizet
ominažukset, kuduat
nägemätä midägi rikotah
meijän
tavallizes
elaijas
:

Kuldu
pakkazen
tuou
tulles
,
Hobju
huolittau
vilunke
.

Ilmarizen raudunaizen mugah
azutut tyttözet
jo
puaksuh
paistah
meijänke
, sanommo
, mobil’niekois, et
kerras
ni
tunne
, gu
ei
ole
elävy
. Ongo se
hyvä
vai
paha
? Aigu
ozuttau
vai
voimmo
iče
jo
arvostua
? A
myö
, nygyaigazet
, muaskoin tuakse
nägevöt peittänyöt – emmogo ole
moizet
robotat? A
kirjavasti šuorivuonnuot naizet
, pyörijät ruavos
laukkoih
, kois
syöndypertis televiizorah
da
interneettah, čomevussalonoih – emmogo ole
ihan
gu
tävvel
väil
sampo-mel’l’ičät?
Ei
petties
"Kalevalas" hävitty
se
naine
dai
sampo. Pidäygo ielleh
ponnistellakseh
azuo
moizii
? Onnuako
, "Kalevalan" vastuandu
roih
– pidäy
, hairahtuksis
da
vihaniekois
läbi
. Eiga
aigu
azettuu
, Sampo heittäy
pyörindän
. Muga
laulau
omas
loppupajos Väinämöine:

Anna
menöy
aigu
ielleh
,
Päivät
mennäh
, toizet
tullah
,
Minuu
tänne
tahtotah
,
Kačotah
da
vuotetah

Uuttu
sampuo tagomah
,
Uuttu
soittuo
luadimah
…

Ylen
äijäl
kiinnittäy mieldy
, mittuzen
da
mittuzis
ainehis
häi
toivottau
azuo
uvven
sampon da
uvven
soiton
?

SANA
VAI
RAUDU
?
Kolme
piähengie
voibi
löydiä
toiziengi rahvahien
eeposois
, vikse
sentäh
, gu
kolmekulmuviivatin
on
kaikis
lujembi rakendeh. Joga
urhol on
oma
toimindu
. "Kalevalan" kai
kolme
ollah
luadijat
, perustajat
. Väinämöine luadiu
sanal
, konzu
ei
tävvy
pädevii
sanoi
, hakkuau
pakiččemah
Vibuzelluo, a
konzu
tunnustau
, gu
ei
sua
azuo
vai
sanoin
vuoh
sampuo libo
venehty
, menöy
pakiččemah
abuu
Ilmarizel, kuduan
parahinnu
ruadovehkehinny
ollah
omat
käit
, sanat
hänele
sežo
puaksuh
avvutetah
. Lemminkäine buitegu
nimidä
ei
luaji
, vai
eččiy
torua
da
naizien
rakkahuttu
. Eibo se
tuo
hänele
ni
iluo
, ni
tuloksii
, vai
uuttu
pillua
. Ni
yksi
naine
ei
suannuh
hänele
lastu
. Nygözel
aijal
se
on
suuri
ongelmu: kaikin
kai
tietäh
da
maltetah
, voibi
löydiä
kaikenluadustu
rakkahuskižua, a
kohtustuo
da
suaja
lapsii
äijät
naizet
yksisama
ei
voija
. Kaunehliteratuuras
se
on
tunnusmerki
tagumattoman urhon, kuduan
mielil
ei
ole
jatkuu
tulies aijas
.
"Kalevalas" rovunjatkai vai
tyttöine
Marjatta, kudai
kohtustui
buolu-muarjas. Väinämöine muamahke azui
da
jätti
Kalevalan rahvahile
muan
kaikkien
kazvoksien
, elättilöin
, linduloin
, kaloinke
, ozutti
ezimerkit
, kui
niilöinke
sobuh
eliä
. Hänen
sana
ei
yhty
kerdua
voitti
Tuonelamuan vihaniekkoi
: Joukkahastu, vahnua
Louhi-emändiä, hänen
työnnettylöi elättilöi
: "Piästi
kanzan
kuolendas
, Kalevalan häviendäs
". Sanakse
, pagin
karjan
kondienke
on
moine
viizas
da
kaunis
, ku
himoittau
lugie
iäneh
. Minun
mielii
myö
, se
ylen
hyvin
vois
nygöi
käyttiä
gu
tiedohussana, konzu
menet
meččäh
libo
elät
kezämökis
hierun
reunal
: erähät
meččyelätit
ruvettih
tulemah
liijakse
lähäle ristittyzien eländykohtih
, ei
varata
ni
mašinoi
, ni
orožoi
. A
vahnu
tiedohussana toinah
avvuttau
. Da
vie
nenga
gu
voizimmo
ainos
paista
toine
toizenke
, kui
on
ozutettu
"Kalevalas"!
Väinämöine voitti
kaikkii
sentäh
, gu
häi
tiezi
da
käytti
tiedohus
- da
nerosanoi. A
mibo on
vägevembi
tieduo
da
neruo
? Se
tänäpäi
pidäs
tarkastua
, ei
azettua
opastundua
, tutkindua
, luvendua
, liikundua
, uskojen
raudazih
da
keinolluajittuloih
kummih
. Tiedo
da
nerosana ohjuau
hajuloi
, käzii
dai
tunnustuksii
: "Emmo
heity
syödäväkse
".

AINOS
MYÖHÄSTYMMÖ
…
Ei
vai
pie
kiittiä
Väinämösty gu
parastu
urhuo. Soittau
da
pajattau
mies
toven
nerokkahasti
, ga
hyväkse
ristikanzakse
sanuo
ei
sua
. Eeposas
suau
puaksuh
nähtä
hänen
ihan
huigiettomii
tegoloi
: pakoittau
nuordu
miesty
Joukkahastu, suattau
Aino-neidisty surmassah
, poltau
sydämen
Vibuzel, muanittau
Ilmaristu, ei
ota
vastah
Marjatan suaduu poigua
dai
toizii
. Mindäh
Elias L’onnrot vesti
piähengen
nengozennu eriluaduzennu
? Tiettäväine
, häi
yhtytti eriluaduzien
laulajien pajot
yhtisti
runoelmah
, ga
pajattajatgi enimytteh ozutetah
Väinämösty moizennu
. Toinah
tahtotah
, gu
pohodis eläväh
mieheh
, olis
lähembi
meile
.
Naijagi putilleh
ei
voinnuh
, ei
malta
vediä
iččie
naizienke
. Sit
vahnate kiruou
iččiedäh:

"Oh
, jo
minuu
, kurjua
miesty
!
Miksebo
en
ellendännyh
,
Nuorel
ijäl
naimah
mennä
,
Aigoinaijal
löydiä
akku
!
Kaikkii
se
kadehti
, kudai

Nai
nuorennu
, akan
otti
,
Lapsii
suadih
nuorete
,
Nuorennu
perehen
luadi
".

Myöhästyö
voibi
ei
vai
perehenke
. Nygöi
myöhästymmö
vastavuksih
, gostih
, opastumah
, ruadoh
, ajandunevvoloih. Myöhästyimmö
karjalan
kirjukielen
elvyttämizenke
, vuottu
30 tagaperin
vie
kandajua
da
pagizijua
oli
tävvet
hierut
, linnoisgi sai
kuulta
omat
virkehet
. Nygöi
, konzu
on
midä
lugie
, kuunnella
, kaččuo
muamankielel
, käyttäjien
joukko
hubenou
.
Myöhästyö
voibi
ymbäristön
puhtastamizenke
, kaimata
vuoložat jogi
- da
järvivedoit, mečät
, elätit
, perindöt
. Hyvä
, gu
nuoret
Karjalan
tutkijat
ei
myöhästytty
"Karjalan
" runoloin
vuvvenke
, avattih
uvvet
kaččomizet
niih
perindölöih
. E. Lönnrot jälgimäzes viijendeskymmenes pajos
sanou
meile
, jälgeläzile
:

… Uuzi
avavuu
dorogu

Suurembile laulajile,
Uuzile
runoniekoile
Uvves
kanzas
kazvajas,
Nuores
polves
nouzijas
.

"Kalevala" myös
kaččou
tulieh aigah
. "Kalevala" on
igähine
kniigu
. "Kalevalua" lugie
maksau
. Da
vältämätä omal
kielel
, gu
avavuttas
oman
kanzan
tiijot
.