Texts
Return to review | Return to list
Petroskoiš johtutadihe tedustelijad Sil’va Paasod
history
June 19, 2024 in 10:54 Нина Шибанова
- created the text
- created the text: Paginištundale muzejaha tuliba istorijan da kodiröunan tundijad, lehtmehed. Hö pagižiba Sil’va Paason elo-ozas: hän oli suomalaine, kudamb vodel 1943 oigetihe tedusteluzjoukus Šoutjärven rajonaha. Ezmäi tervhensanoidenke paginištundal ezini Karjalan Rahvahaližen muzejan pämez’ Mihail Gol’denberg: “Konz tuleb semendku, ka päs sündub meletusid siš, kut-žo oli azj Karjalan frontal. Muzejas mäneba vastused, miččed om omištadud Surele voinale. Diskutiruim, kut nügüd’ pagišta norištonke voinan polhe. Istorijan tundijan oldes sanun, miše 79 vot om jo sur’ päivmär. Uded sugupol’ved oma sündnuded. Heil om toine kel’, toine melevuz’, i meil om taht sirtta heile igähižid kal’huzid. Pagišta norištonke pidab toižin. Pigai ei jä Suren voinan veteranoid. Täl vodel paradal Moskvas heid oli vaiše kaks’. Tulii norišt kundleb heiden istorijoid meilpäi. Voinas pidab pagišta emocijoidenke, pidab abutada norile el’geta fil’moid voinas. Aig mäneb edemba, sidä ei voi seižutada. No ei sa unohtada Suren voinan aigas”. Vozil 2019-2020 Karjalan frontan muzei Belomorskas ühtes Karjalan televidenijanke tegiba lühüdoiden fil’moiden ciklan tedustelijoiš. Üks’ fil’moišpäi om omištadud tedustelijoiden joukule Šoutjärves. Paiči Sil’vad joukus oli koume mest: vepsläine Dmitrii Gorbačov, venälaine Pavel Udal’cov da karjalaine Mihail Asanov. Ezmäi tedustelijad oliba mecas, a möhemba hö homaičiba jäl’gid lumes läz ičeze peitsijad. Jäda mecha oli varukast. Siloi tedustelijad oti ičeze pertihe külän pämez’ Dmitrii Tučin. Tedusteluzjouk peitihe hänen pertin läväs viž kud. Sille tariž oli sada tedoid okkupantoiden planoiš da oigeta nene tedod frontan štabha, mitte sijaižihe Belomorskas. Äjas radiotedustelijan Sil’va Paason taguiči Šoutjärven tedusteluzjouk tegihe ühteks kaikid satusekahambišpäi Karjalas. Vastusel muzejas Petroskoin školan opendai da “Pohjoine”-norišton ecindkluban ohjandai L’ubov’ Nifantjeva starinoiči äjan Silva Paason elos: “Meiden kluban täht Sil’va oli znamasižen naižen. Mö sebrastim hänenke, hän abuteli meile äjan. Sil’va oli meiden kluban arvostadud pämez’, sebranik da opendai. Hän sündui Kemi-lidnas. Vodel 1931 hänen pereh sirdihe Sovetskijaha Sojuzaha. Sil’van tat oli repressiruitud, riktud da pandud maha Sandarmohas. Sil’van johtutesiden mödhe, nene oliba jügedad voded. Gor’aspäi hän ei kävund školaha voden. Školan jäl’ghe hän lopi medsizariden kursad. A konz zavodihe voin, hän mäni opendamhas specškolaha. Konz Sil’vale oli 19 vot, händast ottihe spectegole. Hän oli ozakaz, miše hänehe usktihe, ved’ Sil’va völ mušti, kut školan aigan hän oli olnu “rahvahan vihanikan tütren”. Sil’val oli hüvä kulo. Hän čomin tegi ičeze radod. Sid’ Sil’va oli pauklahjoitud “Rohktudes”-medalil. Rohktan naižen hän oli”. Voinan jäl’ghe Sil’va lopi ekonomižen tehnikuman, radoi finansoiden alovehes, pajati horas. Hän läksi mehele Pavel Udal’covan taga, kudamb mugažo oli hänenke tedustelijoiden joukus Šoutjärves. Sil’va sünduti kaks’ last: Pavel-poigan da Natalja-tütren. Vastusehe muzejas Natalja ühtenzoitihe videotransl’acijan abul, sikš ku hän eläb edahan Petroskoišpäi, Šahti-lidnas. Natalja johtuti: “Moskvas mam ühtni paradaha, mitte oli omištadud Vägestusen 50-voččele päiväle. Siloi oli keratud eriline partizanoiden da tedustelijoiden polk. Hän äjan starinoiči voinan aigas ičeze vunukoile. Perehes händast lujas armastadihe. Konz olim pened lapsed, hän ei lajind meid. Ku mamale ei olend mel’he, kut mö vedäm ičtamoi, ka hän ei pagižend meidenke i nece oli hüvä ustavzoitand meiden täht. Hän lujas navedi pajatada, kävui veteranoiden horha. Mugažo mamoi kaikuččen päivän tegi likundharjoitelusid. Hänen tat oli likundurokan opendajan tehnikumas, sikš mamal mugažo oli harjenemuz sportaha”. Tedoid tedustelijoiden joukus kaitas Šoutjärv’-küläs. Ned sirttas ühtes sugupol’vespäi toižehe. Voinan jäl’ghe Sil’va Paaso oli Tučinan pertiš, jagoihe ičeze johtutesil külän eläjidenke. Hän sanui, miše hänen elos oli kaks’ kaikid jügedambad aigad – 1930-voded da Suren voinan aig. A völ hän navedi pagišta lapsile: “Algat antkoi jügedoile situacijoile vägestada teid. Olgat hüväntahtoižin miččiš taht azjoiš!” Sil’va tegihe Karjalan tedusteluzjoukun simvolaks, hänen mod om vesttud kahtes Petroskoin muštpachas, mugažo hänen nimi voib vastata Oleg Tihonovan “Operacii “Vakuum”-zonas” -dokumentaližes povestiš. “Šeltozerec”-ecindjoukun ohjandai Viktor Lonin sanui: “Olen elänu Šoutjärves kogonaižen ičeze elon i tedan kaik ted, kaik sijad, miččiš om kirjutadud “Operacii “Vakuum”-zonas” -kirjas. Muštan, konz Tučinan pert’ seižui völ Kal’l’ansares. Tedan sen pedajan, miččenno vastsihe Gorbačov da Tučin. Voib-ik kuctas nenid tedustelijad gerojikš? Ka, voib! Vaiše siš öižes hüppindas parašutanke minä andaižin heile Sovetskijan Sojuzan gerojan nimen. Ved’ hö openzihe hüppimaha päivän da poligonal. A hüppida tariž oli öl da mecha. Hö voiba upotada, voiba putta kal’l’oile. Nene ristitud ei tednugoi, kut voib loptas heiden hüppind. Äi kerdoid hö satuiba varuhu ičeže elod”. Vodehesai 2012 Tučinan pertiš oli muzei, kus starinoitihe elänudes siš tedusteluzjoukus. Tučinan pertiš kaitas 9000 ozuteluzkalud, miččid om sidotud partizanoiden tarbhaižehe radho. Nügüd’ kacta pert’ voib vaiše irdpolespäi – se mureni. Sikš pert’ tariž oli saubata. Muloi Karjalan büdžetaspäi jagatihe rahad Tučinan pertin endištamižele. Endištamižen jäl’ghe toižel žirul linneb udištadud Tučinan perehen elo: vaumištadas ozuteluz perehen fotokuvišpäi da kodikaluišpäi. Läväs mugažo tehtas ozuteluz: sigä kaitas nenid kaluid, miččed varaidaba kuivad il’mad da päivänvauktad. Ozutelused udes linneba avoimed kaikile tahtnikoile.