Тексты

Вернуться к просмотру | Вернуться к списку

Lastu kačo da vardoiče

История изменений

28 декабря 2022 в 14:41 Нина Шибанова

• создал(а) текст
• создал(а) текст: L apsel kois oli oma kohtu, häi magai kätkyös. Se enne luajittih huabupuus, keskenäh lavvat ommeltih pajuvičoil. Kätkyt pidi luadie ilmai raudunuaglua. Kätkyt riputettih pertih, puukočku pandih pitkäh koivuseibähäh, a se tungiettih lais olijah raudurengahah. A toiči kätkyt pandih vibuh. Vie oli hiihnukätkyt, sidä nuoril kiinnitettih ordeh. Nenga se rippuu da čurah-toizeh libo yläh-alah liikkuu. Toiči kätkyön bokkah pandih nuoras luajittu petlu, sinne pandih jalgu, nenga oli parembi liikuttua. Rahvahan perindös oli äijy arbaitustu katkyöh näh, sidä verdailtih erilazih elättilöih. Kätkyt liikkuu buiteku meččyelätti juoksou: “Jänöi juoksou pelduo myö, d’allad muah ei koskei” da “Jänöi nel’l’uou, jallat muah ei koske”. Toiči kätkyt oli linnunnu: “Kurgi pertis seizou”. Puaksuh buaboit kätkytty liikutettih da pajatettih ken midä musti: Menin, menin mäjele, Tulin, tulin toizele, Tulin kohti kolmattu. Tuli Tiittu vastah. “Oi sinä Tiittu, Sua sinä kalua, Sinun lapset nälgäh kuoltah”. Tiittu kalua ei sua, Tiitan lapset nälgäh kuoltah. KÄTKYTNIEKKUA PIDI PAHAS VARDOIJA Ennevahnas naizet tiettih, kui pidi posteli kätkyös valmistua nännilapseh niškoi. Piäpuoleh pandih enzimäzen kylvetysvastan tyven libo kylypäčis palanuon kivipalan. Erähät se kivipala sivottih tyveh liinuniittizel, erähät kätkyön yläpuolele riputettih kondien kynzi. Uskottih, ku kai tämä lastu pahas vardoiččou. Gu lapsen kätkyös otetah, sijah pannah vastu, tyhjäkse lapsen magavussijua ei sua jättiä, a ku paha kätkyöh nouzou libo panou sinne oman lapsen. Pihale lähtijes muamo oigien käin čagaril koskettau päčin suudu da sit novel luadiu tačman lapsele oččah libo korvan tagua. Vie sanotah sanat. Ku talvi ollou: “Talvi ilmaine – talvilapsuot”, a kezäl: “Kezä ilmaine – kezälapsuot”. Sit lapsi ei silmävy. Vastesuaduu lastu syötetäh nännimaijol, a ku muamal pidi ruadoh mennä, sit pandih sarveh lehmän maiduo. YÖNITKETTÄJÄINE PIÄNPYÖRITTÄJÄINE Pieni lapsi enimite maguau, ga toiči ku rubieu itkemäh, ga ei sua azettua nikui. Sit lastu talutah kylyh, valatetah viel, vietäh muaman jalloin välis. Erähät kylvetetäh lastu, otetah händy jallois da piä alah pannah kylyn selgyparren uale. Kolme kerdua kylyselgiä jalgazil kosketetah da sanotah: “Magua kui kylyselgy, älä tiijä tulijoi, älä tiijä lähtijöi”. Ku lapsi voimattuu, toiči sanotah, ku tuules tartuu. Sit sidä lastu pannah puutaiginah, kunne ennepäi oli pandu vastevai päčispäi otettu leiby. Anna vai lapsi hengittäy lämmäl, sit kerras kai proidiu. Voimatuksis toiči lastu pestäh viel. Tuvvah järves libo joves vetty, pannan kolmeh padah. Enzimäzen puan viel pestäh obrazat, toizen – stolan nurkat, kolmanden – ikkunan st’oklat da uksen salbavot. Sit sil viel sieglas läbi avatun päččitruvan ual valatetah lastu. Toiči lapseh voibi yönitkettäjäine tartuo, sit lapsi eigo syö, eigo magua, ainos itköy da laihtuu. Yönitkettäjäine muokkuau lastu, ei anna rauhua. Sidä yönitkettäjästy niken ei nähnyh, se on moine nägemätöi mifolougine olendo. Toiči voi kuulta yönitkettäjän iändy. Erähil se voi unes ozuttuakseh: “Pahaččaine akka, hivukset löyhälläh. Ympäri krovatista proidi ta niin lapseh käsin – yön itköy, toisen itköy.” Toiči sidä pirukse libo biesakse sanotah, a erähis tiedohussanois – liikakse: “Lähe, liika, liikkehelle”. Uskottih, buite se mitahto liigu lapses on. Se yönitkettäjäine iče nikonzu ei magua da ni lapsel ei anna uinota. Häi puaksuh peittyy tyhjäh käzastieh. Karjalazet jätettih sen yökse tyhjäkse. Gu perehes oli pienii lapsii, sit käzastieh illal pandih käzipaikku libo luzikku. Uskottih, gu brihaččulapselluo tulou yönitkettäjäine mužikkahes, tyttölapselluo – akkahes. Unis nähtih, buiteku yönitkettäjäl on kynnet pitkät, niil häi lastu kobristelou, sendäh lapsi itköy. Yönitkettäjäine voibi tulla tuules, mečäs libo vies. Vies tulijua piettih pahimannu, sendäh ei suannuh jälles päivän laskendua tuvva kodih nigo halguo, nigo vetty, ei suannuh kuadua vetty pihale, lämmittiä päččii, avata ustu libo ikkunua. Tiedoiniekat tiettih, midä pidäy ruadua, hyö piästettih piendy lastu yönitkettäjäs. Tuldih lapsen kodih, pertin nurkat kunutoittih libo stoikal niitettih pertis da sanottih: “Yönitkettäjäine, piänpyörittäjäine, mene oigies mladenčas iäre!”. Sit lapsi azettuu, maguau rauhas. Kerdomuksii yönitkettäjäs Yönitettäjä Mie olen kuullun, šanotah, yönit’et’t’äjä on. — Midä hän ruadau? Ka hiän lapšie... Tijäd, miula oli enžimmäizel’l’ä lapšella, pojalla, yönitet’t’äjä. Illašta maguau... šiid’ä kakšitoista... čuassuo kun nouzou, šiid’ä it’köy kahteh – kolmeh čuassuh šuat’e. No, miula yksi staruuha šano: “Ota vain, — šanou, — t’ädä... oraist’a, virbie, šuurda nieglua, nahkua, pane, šanou, ombele t’äh, ripakkoh, i pane pielukših, lapšen poduškan alla... Hän kun tulou lašta koškomah, hän’el’l’ä kun ruaduo on poduškan alla, hiän lašta... ni ei tiijä. Hiän kogo aijan ruaduo ruadau.” Mie tuon luajiin, riähkähini olen... Dai ei ruven it’kömäh. En tiijä, oligo, tuligo še todeh, vain mid’ä... En muis’s’a, pidigö mid’ä šanuo. Hän luadi iče, moožet hän mid’ä i šano? Šano “Hospo di blahoslovi, n’ämä hän’el’l’ä ruavokši, a lapši maguamah.” Yönitettäjä Poigalapši kun it’köy yöl’l’ä, ei magua... šil’l’ä luajitah puušta piššalini pikkaraini, pannah pielukših: “T’äššä šiulaž ruado, lapši maguakkah spokoissa, a šie piššalin kera rua, omiež ruadojaž.” Šil’l’ä šan(o)tah, yönit’et’t’äjäl’l’ä. Hän’d’ iččieh ei n’ägiet’t’yä, a vain šanotah: “T’äššä šiun ruado. Šie omuaž ruaduoš, šiula piššali, a lapši jät’ä spokoih muata. Lapši muakkah, a šie omuaž ruaduo rua piššalin kera.” Hän otoidiu šiid’ä... nu vot. A t’yt’t’ölapšella pan nah langan kera niegla, nožniččemet i ripakkuo palani... Šamah tabah šanotah: “T’äššä šiula ruado, anna lapši spokoissa maguau, a šie rua omuaž ruadoloida. Šiula t’äššä ombelukset, šiula t’äššä veššat, rua omiedaž ruadoloja. Anna lapšen spokoissa muata.” I lapši rubieu spokoissa muate, uspokoiččiuduu sraazu lapši. A hän šiel’ä omieh ruado loja ruadakkah... Auttau, yl’en auttau. Mie šamah tabah luajiin lapšilla. Viel’äi vierahilla luajiin... Yönitettäjä Jesli yönit’et’t’äjä lašta koškou, še baabuška tulou, kylyn l’ämmit’t’äy... Ottau šield’ä yhekšän varbua, kyl’vend’ävaššašta, tukku zeh šidou... kylyn lämmittäy. Män’öy, mis’s’ä on šeizova vezi, ei juokše. Ottau šid’ä vet’t’ä i kaččou, min’n’e päin še vezi pyöriy — myöd’äh päivyä, vaingo vaštah päivyä. Tuou vein i šil’l’ä kylvet’t’äy. Šiid’ä konža lapšen kylyšt’ä tuou, stolan ottau ved’äy i šil’l’ä tilalla panou lapšen. Iče ottau, t’ädä, viikattehen, gorbuškan, i niit’t’äy šidä perttie. Ajau yönit’et’t’äjyä... Vaššašta leikatah korn’azie /tyngie/ i ne pannah kät’kyöh, poduškan alla... Vaškizie obra zaizie, pikkaraizie oli pandu. On otettu Sandra Stepanovan Ustnaja poezija Tungudskih karel -kniigas. s. 290-292.