Тексты

Вернуться к просмотру | Вернуться к списку

Kenbo eläy kuopas

История изменений

28 сентября 2025 в 11:21 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah,| sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo. - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis... Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei,| vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo. Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei,| toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…

28 сентября 2025 в 11:21 Александра Родионова

• изменил(а) текст перевода
  Знают ли современные дети, что такое «куоппу»? По-другому, немного на русский лад, её ещё называют картофельной ямой. В некоторых деревнях они ещё остались, их можно заметить издалека – этакие треугольные крыши прямо на земле, порой цепочками протянувшиеся вдоль околиц. Возможно даже, кто-то ими ещё пользуется, хотя насущной нужды сейчас в них нет: скотину не держим, большими семьями не живём, а сколько надо картошки для двух-трёх человек на зиму, так можно положить на хранение и в подпол или в сарай – в небольшую и неглубокую яму. Некоторые уже, подобно городским, даже и выращивать картофель на полях перестали, выходит это дороже купленного в магазине. Конечно, не вся продающаяся картошка бывает по душе, но есть ведь и возможность выбора, коли столько у нас развелось нынче всяких магазинов. Крыши картофельных ям над ручьём Раньше картофельные ямы были полноценной частью любого села. Сразу вспоминается деревня Новинка между Торосозером и Олонцом, мимо которой проезжают машины. А когда рейсовые автобусы заезжали туда, было очень хорошо видно из окна: по берегу озера одна линия ближе к воде – бани, а ближе к деревне, на возвышенном месте – крыши картофельных ям. У нас в деревеньке Берёзовый Наволок тоже картофельные ямы располагались группами – на пригорках да обрывах над ручьём. Ям было больше домов. Большие семьи держали небольшую яму у самого дома, чтобы можно было при необходимости быстро достать на варку. Ещё у всех семей было по две ямы, потому что держали полные хлева скотины. В одну, что подальше, по традиции клали семенную картошку и что покрупнее, поцелее – до весны, а в другую – остальную картошку. Крупные – коровам, мелкие - телятам Выкопанную в сентябре картошку наш отец велел на неделю рассыпать на полы сараев и сеней. Потом бабушка учила, как сортировать: те, что уже начали зеленеть и твердеть – на семена, самые крупные – на картофельный крахмал, покрупнее да покрасивее – на следующее лето, которые успели сгнить – те закапывали подальше от поля в «плохую землю», частично сгнившие сортировали, кроша уцелевшие части скотине. Самые мелкие – «пунют» - тоже скармливали животным. Кромсать картошку скотинке было сугубо детской работой, только надо было разбирать: покрупнее – коровам и нетелям, мелкие – телятам и овечкам, совсем крошечные – ягнятам и курам. Зимой скотинке чаще давали сваренную еду. Картофельные ямы были на самом деле ямы, полтора метра глубиной, они должны были быть прохладными, чтобы до поры до времени не прорастали ростки, но и не холодными - чтобы клубни не замерзали. Сухими, чтобы не гнили, но и не слишком – чтобы корка не высохла. У нас в деревне досками обшивали только стены, пол и потолок, простенки не ставили, спускали и держали картошку в больших двуручных корзинах, которые летом забрасывали на крышу сушиться. Над землёй делали треугольную крышу из досок – как над избой, только сверху ещё укрывали землёй и дёрном, а вход закрывали досками и старой одеждой – это на зиму, а осенью и летом держали открытыми, набрасывая на вход рейки, дабы не свалился кто. Странное место Для детей картофельные ямы были интересными местами, хотя взрослые пугали: там живут змеи. Слава Богу, их встречать не доводилось, а лягушек бабушка порой оттуда выкидывала. Так-то детей брали на помощь частенько, поэтому успевали рассмотреть, какая «куоппу» изнутри. Внутрь не совались, ведь необходимости такой не было. Была только одна яма в нашей деревеньке, которая волновала всех нас – деревенских ребятишек. Во-первых, это было «общее», общественное помещение, подсобного хозяйства. В нашей семье, где мама была заведующей начальной школой, отец – известным бригадиром лесозаготовителей, а бабушка – верующей в Бога, детям неоднократно внушалось: чужого трогать нельзя, надо держаться от «общих» мест подальше, как бы чего не испортить. Во-вторых, стояло это хранилище отдельно – на краю полей и луга. В-третьих, не было ямой с крышей над пригорком, как остальные, а в склоне горы, внутрь вела дверь, как в дом. В-четвёртых, оно было построено частично из дерева, а частично из белого литого камня - цемента. В-пятых, хранилище было старым и заброшенным. Был только один случай, когда летом привезли сюда на пароме с фермы другого берега на более сочные пастбища телят, туда на ночь поместили заболевшего телёнка. Утром, когда, проснувшись, мы все бегом примчались к изгороди, там никого не было! Тогда мальчишки постарше стали пугать других детей, что животинушку съел тот, кто живёт внутри. Иногда бабушки, жившие рядом, просили бригадира и сушили на белых камнях сено, мешки, корзинки, да и он сам что-то бросал на него, однако внутрь никто из них не заходил. Это ещё усиливало мысли детей о тайне и желание разгадать её. Однажды купаясь Как-то раз ватага деревенских детей задержалась с купанием на Андреевском берегу. Редко собиралось так много ребят, поскольку всем нужно было помогать старшим на сенокосе, на полях, в лесу. Уже у некоторых посинели губы, стучали зубы, мурашки по спинам забегали, - а уходить не хотелось. Вылезли из воды и устроились на нагретых солнцем, как печь в бане, камнях, усаживались в лодках на сиденья-доски, на корму, приятно было также оседлать настил да поболтать ногами в тепленькой с водорослями водичке и обрызгивать других. Смех и разговоры продолжались, и тут кто-то напомнил о тайне старой картофельной ямы, и завёл разговор, кто там живёт. Первым взял слово самый высокий ростом и полный парень Николай, который гостил в доме у дяди Андрея: - Я знаю! Я знаю! Во вторник, когда все в деревне собрали скотину по хлевам да сели за ужин, я тайком подбежал к хранилищу и заглянул внутрь. А там – чёрный-пречёрный, волосатый, с грязными лапами! Как начал реветь да приближаться ко мне, так с испугу добежал до калитки в изгороди с задней стороны. Хотел посмотреть, не выйдет ли наружу, тогда с безопасного расстояния рассмотрел бы, кто там живёт. Да вот не вышел! Стал так реветь, что мороз по коже! Даже не заметил, как до моста через ручей бегом попал. Дети стали смеяться: - Да ты, Николашенька, не нашей деревни, так и не знаешь, что бабушка Мотя своего проклятого быка, который мог бы - разнёс бы весь хлев и всю деревню, привязывает по вечерам верёвкой позади «общего» амбара. Как раз на этом месте десять лет назад сгорел бабушкин амбар, поэтому там до сих пор растёт очень густая трава. Да вот этот негодник не столько ест, сколько топчет. А уж если учует запах овса или почует корову, то заревёт во всё горло, страшно слышать, ещё и копытом по земле забьёт. Хорошо, что ты убежал, а то бык мог перепрыгнуть через изгородь. Незнакомых может и забодать. Был тут один на Троицу в гостях у Васи с горы, под хмельком начал, глупый, с быком разговаривать, так еле до бабкиного крылечка добежал да дверь успел закрыть за собой: зверь разбил калитку в изгороди, колышек вместе с верёвкой вырвал и, пока не подоспела хозяйка, полдвора копытом изрыл! Ты, Коленька, с этим чудищем встретился, а не с тем, которое в «куоппу»! Только на закате из-за солнца его не разглядеть было в тени от амбара. Ящерицы – хранители сокровищ Стройная светловолосая девочка Галечка, которая очень любила читать, степенно начала излагать свои мысли: - Я туда сходила после того, как разворошила сено. Сказала своей бабушке, что отдохну на том камне. Она не успела ответить, как родионовские овечки проникли в загон тётки Мани. Бабушка побежала их выгонять. А я, когда приблизилась к яме, заметила, что на цементе грелась большая стайка ящериц разных размеров и расцветки. Помните, изучали в школе сказ Бажова «Медной горы хозяйка»? Видимо, такие помощники и здесь объявились! Может, в нашей горе тоже есть какие-то сокровища, а через хранилище можно к ним проникнуть? - А что внутри увидела? Есть ли двери в подземные царства? - Невозможно было увидеть, после улицы, яркого солнца внутри всё показалось тёмным. А потом бабушка отогнала. - И это девчоночьи наблюдения! На полдороге все дела стопорят, - проворчали мальчишки и решили сходить туда вместе, как только смогут выбрать удобное время. - Сами хороши! – ответила другая девочка – Зина. – Она была высокая с двумя косичками, тоже всё время читала, летом ездила в гости в Олонец, там ходила в библиотеку и знала много того, что не могли прочесть другие деревенские дети. Говорить много не любила, была гордая, но если скажет что – скажет убедительно. – Я тоже заглядывала, не скажу, когда и как. Видела внутри порхали какие-то…^ белокрылые. Может быть, это эльфы танцевали! - Комары да оводы, - буркнул мальчик Семён и сразу замолк, получив шлепок по спине от рядом сидящего. Все на время замолчали. - Я ещё читала, что есть такие ласточки, которые делают гнёзда не под крышами, как у нас на деревенских домах, а в земле – на обрывах. Берега у нас низкие, в них гнездо не сделать, даже кошки доберутся. На единственном обрыве на другой стороне старые брёвна всю землю закрыли. Может, ласточки-береговушки устроили гнёзда? - тихим голосом сказала маленькая и аккуратная, как пуговка, девчушка Зоя. - А видел ли кто таких ласточек летающими? - Но они же внешне не очень отличаются от ласточек из сараев… Змея, мёртвая или золотая? Тут подняла голову от изготовления цепочки из кувшинки самая старшая, уже обучающаяся в Петрозаводске, настоящая девушка Анька. Во время летних каникул на малой родине сверстников не было, поэтому зачастую «пасла» малышей. - Говорили же вам родители: в наших, своих, маленьких ямах живут змеи. Маленькие. В каких-то – навозные, они не кусают – просто неприятно видеть. А в том «куоппу» живут большие, толстые, кусачие. Они прячутся глубоко в земле, спят, поэтому мы их и не видим, а если кто их разбудит, то они поднимутся на землю и всех нас замучают и съедят. Будьте-ка внимательными, слушайтесь старших! - Наверное, у них и крылья, как у Змея-Горыныча и динозавров? – спросил Ванечка, сын дяди Андрея. - Не знаю, не видела. А коли оттуда вылезут, наши знания уже никуда не пригодятся, - ответила Анька строгим голосом, надевая себе на шею цепочку из кувшинки. - Ты малышей попусту не пугай придуманными картинками, - произнёс очень старающийся выглядеть взрослым Митин Вовчик, который даже во время купания не снимал с головы модную кепку. – По-моему, на самом деле есть чего бояться, взрослые знают, но не смеют нам сказать. Вы не видите, что ли, что это хранилище очень похоже на блиндажи военных лет? В этих местах, понятно, больших сражений не было, но рассказывают же, как люди от бомбёжек с вражьих самолётов на Белом болоте прятались. Может, тем временем, враги сложили в хранилище мины, оружие или похоронили своих убитых… - А, может, и золото, отнятое у наших начальников, спрятали? Чего только не бывает! Следы войны уже не раз внимательно проверяли, насчёт этого сомневаться не стоит. - А была ли у кого охота приезжать в такую дальнюю деревушку с проверками?! Внутрь ямы На этом разговоры прекратились, так как неожиданно к берегу причалила лодка с женщинами, которые в тот день с утра ездили полоть овощи подсобного хозяйства, а сейчас радовались, что приехали домой, заодно позвали детей идти на обед. После обеда я решила во что бы то ни стало сходить в «куоппу», самой всё выяснить. На небе в это время начали собираться в кучи тучные, как бараны бабушки Иры, облака. Приближался дождь, возможно, с похожей на сражение грозой. Все спешно хватали и совали под крыши сено, сохнувшее бельё, ягнят, кур, закрывали окна и двери, накрывали блестящие вещи. Деревня опустела. Пока я добежала, первые капли уже ударяли по шее и плечам. Поэтому сразу, не раздумывая, вскарабкалась через доски, и палки внутрь хранилища, а только потом стала оглядываться. Там было прохладно, цементные стены делили пространство на две части, между которыми ещё оставался коридорчик, в котором я и очутилась. Дальше можно было попасть в оба закутка. Ни змей, ни ящериц видно не было. Может, с испугу спрятались в землю. Белых крылатых существ было полно на стенах и земляном полу. В дальнем углу лежало какое-то тряпьё, кажется, мешки. Наверху было гнездо, но не ласточкино, узнала осиное, другое такое же лежало разбитое на кусочки на полу и выглядело старым. Отсюда надо было как можно быстрее убегать. Как только я пошевелилась, с потолка посыпалась земля. Выбираться было труднее, над пригорком уже сверкали молнии. Хорошо хоть дождь не спешил полить. Бабушки спасли от беды. Только я успела очутиться в зарослях крапивы перед ямой и стала из них выбираться, как за изгородью загремел голос бабушки Матрёны: «Кому опять потребовалось забираться в яму? Погоди, поймаю, получишь вицы! Да и родителям скажу! А если бы землёй засыпало? Или покусал бы кто - кто бы тогда отвечать стал? Хоть бы кто-нибудь совсем закопал это место, пока не попадут дети в большую беду!». Вприпрыжку побежала через изгороди, не останавливаясь, нырнула в свой дровяной сарай, уронила с десяток мелких полешек для растопки, накиданных на свежую поленницу. Только тогда, пока успокаивала дыхание, начала трястись, представляя, в какие напасти могла попасть. Решила рассказать другим ребятам, да вот поверят ли?.. Всегда была такой смирной, скажут: не посмела ты, сочиняешь. Так и вышло. Бабушка Матрёна старыми глазами не узнала меня. На другой день сходила к Николаевой жене Настасье, у которой была куча сильных и удалых дочерей, велела порасспрашивать, которая наведывалась в «куоппу», да и внушить, чтобы больше туда нос не совали. Наша бабушка Паня, разглядев на моих ногах царапины и пятна от крапивы, видно, поняла, откуда достались. Кинула одёжку подлиннее: «Надевай, не показывай матери и отцу, а то летние забавы закончатся. И так работы хватает, но хоть немного дают отдохнуть да поспать по утрам, а если рассердятся, то свободное время у тебя сократится». Позже как-то разговоры про «куоппу» утихли. Сходили ли все своими глазами посмотреть, или поверили взрослым и послушались. А, может быть, мы просто немного за лето выросли…

28 сентября 2025 в 11:20 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah,| sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo. - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis... Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei,| vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabatlibuo. Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…
• изменил(а) текст перевода
  Знают ли современные дети, что такое «куоппу»? По-другому, немного на русский лад, её ещё называют картофельной ямой. В некоторых деревнях они ещё остались, их можно заметить издалека – этакие треугольные крыши прямо на земле, порой цепочками протянувшиеся вдоль околиц. Возможно даже, кто-то ими ещё пользуется, хотя насущной нужды сейчас в них нет: скотину не держим, большими семьями не живём, а сколько надо картошки для двух-трёх человек на зиму, так можно положить на хранение и в подпол или в сарай – в небольшую и неглубокую яму. Некоторые уже, подобно городским, даже и выращивать картофель на полях перестали, выходит это дороже купленного в магазине. Конечно, не вся продающаяся картошка бывает по душе, но есть ведь и возможность выбора, коли столько у нас развелось нынче всяких магазинов. Крыши картофельных ям над ручьём Раньше картофельные ямы были полноценной частью любого села. Сразу вспоминается деревня Новинка между Торосозером и Олонцом, мимо которой проезжают машины. А когда рейсовые автобусы заезжали туда, было очень хорошо видно из окна: по берегу озера одна линия ближе к воде – бани, а ближе к деревне, на возвышенном месте – крыши картофельных ям. У нас в деревеньке Берёзовый Наволок тоже картофельные ямы располагались группами – на пригорках да обрывах над ручьём. Ям было больше домов. Большие семьи держали небольшую яму у самого дома, чтобы можно было при необходимости быстро достать на варку. Ещё у всех семей было по две ямы, потому что держали полные хлева скотины. В одну, что подальше, по традиции клали семенную картошку и что покрупнее, поцелее – до весны, а в другую – остальную картошку. Крупные – коровам, мелкие - телятам Выкопанную в сентябре картошку наш отец велел на неделю рассыпать на полы сараев и сеней. Потом бабушка учила, как сортировать: те, что уже начали зеленеть и твердеть – на семена, самые крупные – на картофельный крахмал, покрупнее да покрасивее – на следующее лето, которые успели сгнить – те закапывали подальше от поля в «плохую землю», частично сгнившие сортировали, кроша уцелевшие части скотине. Самые мелкие – «пунют» - тоже скармливали животным. Кромсать картошку скотинке было сугубо детской работой, только надо было разбирать: покрупнее – коровам и нетелям, мелкие – телятам и овечкам, совсем крошечные – ягнятам и курам. Зимой скотинке чаще давали сваренную еду. Картофельные ямы были на самом деле ямы, полтора метра глубиной, они должны были быть прохладными, чтобы до поры до времени не прорастали ростки, но и не холодными - чтобы клубни не замерзали. Сухими, чтобы не гнили, но и не слишком – чтобы корка не высохла. У нас в деревне досками обшивали только стены, пол и потолок, простенки не ставили, спускали и держали картошку в больших двуручных корзинах, которые летом забрасывали на крышу сушиться. Над землёй делали треугольную крышу из досок – как над избой, только сверху ещё укрывали землёй и дёрном, а вход закрывали досками и старой одеждой – это на зиму, а осенью и летом держали открытыми, набрасывая на вход рейки, дабы не свалился кто. Странное место Для детей картофельные ямы были интересными местами, хотя взрослые пугали: там живут змеи. Слава Богу, их встречать не доводилось, а лягушек бабушка порой оттуда выкидывала. Так-то детей брали на помощь частенько, поэтому успевали рассмотреть, какая «куоппу» изнутри. Внутрь не совались, ведь необходимости такой не было. Была только одна яма в нашей деревеньке, которая волновала всех нас – деревенских ребятишек. Во-первых, это было «общее», общественное помещение, подсобного хозяйства. В нашей семье, где мама была заведующей начальной школой, отец – известным бригадиром лесозаготовителей, а бабушка – верующей в Бога, детям неоднократно внушалось: чужого трогать нельзя, надо держаться от «общих» мест подальше, как бы чего не испортить. Во-вторых, стояло это хранилище отдельно – на краю полей и луга. В-третьих, не было ямой с крышей над пригорком, как остальные, а в склоне горы, внутрь вела дверь, как в дом. В-четвёртых, оно было построено частично из дерева, а частично из белого литого камня - цемента. В-пятых, хранилище было старым и заброшенным. Был только один случай, когда летом привезли сюда на пароме с фермы другого берега на более сочные пастбища телят, туда на ночь поместили заболевшего телёнка. Утром, когда, проснувшись, мы все бегом примчались к изгороди, там никого не было! Тогда мальчишки постарше стали пугать других детей, что животинушку съел тот, кто живёт внутри. Иногда бабушки, жившие рядом, просили бригадира и сушили на белых камнях сено, мешки, корзинки, да и он сам что-то бросал на него, однако внутрь никто из них не заходил. Это ещё усиливало мысли детей о тайне и желание разгадать её. Однажды купаясь Как-то раз ватага деревенских детей задержалась с купанием на Андреевском берегу. Редко собиралось так много ребят, поскольку всем нужно было помогать старшим на сенокосе, на полях, в лесу. Уже у некоторых посинели губы, стучали зубы, мурашки по спинам забегали, - а уходить не хотелось. Вылезли из воды и устроились на нагретых солнцем, как печь в бане, камнях, усаживались в лодках на сиденья-доски, на корму, приятно было также оседлать настил да поболтать ногами в тепленькой с водорослями водичке и обрызгивать других. Смех и разговоры продолжались, и тут кто-то напомнил о тайне старой картофельной ямы, и завёл разговор, кто там живёт. Первым взял слово самый высокий ростом и полный парень Николай, который гостил в доме у дяди Андрея: - Я знаю! Я знаю! Во вторник, когда все в деревне собрали скотину по хлевам да сели за ужин, я тайком подбежал к хранилищу и заглянул внутрь. А там – чёрный-пречёрный, волосатый, с грязными лапами! Как начал реветь да приближаться ко мне, так с испугу добежал до калитки в изгороди с задней стороны. Хотел посмотреть, не выйдет ли наружу, тогда с безопасного расстояния рассмотрел бы, кто там живёт. Да вот не вышел! Стал так реветь, что мороз по коже! Даже не заметил, как до моста через ручей бегом попал. Дети стали смеяться: - Да ты, Николашенька, не нашей деревни, так и не знаешь, что бабушка Мотя своего проклятого быка, который мог бы - разнёс бы весь хлев и всю деревню, привязывает по вечерам верёвкой позади «общего» амбара. Как раз на этом месте десять лет назад сгорел бабушкин амбар, поэтому там до сих пор растёт очень густая трава. Да вот этот негодник не столько ест, сколько топчет. А уж если учует запах овса или почует корову, то заревёт во всё горло, страшно слышать, ещё и копытом по земле забьёт. Хорошо, что ты убежал, а то бык мог перепрыгнуть через изгородь. Незнакомых может и забодать. Был тут один на Троицу в гостях у Васи с горы, под хмельком начал, глупый, с быком разговаривать, так еле до бабкиного крылечка добежал да дверь успел закрыть за собой: зверь разбил калитку в изгороди, колышек вместе с верёвкой вырвал и, пока не подоспела хозяйка, полдвора копытом изрыл! Ты, Коленька, с этим чудищем встретился, а не с тем, которое в «куоппу»! Только на закате из-за солнца его не разглядеть было в тени от амбара. Ящерицы – хранители сокровищ Стройная светловолосая девочка Галечка, которая очень любила читать, степенно начала излагать свои мысли: - Я туда сходила после того, как разворошила сено. Сказала своей бабушке, что отдохну на том камне. Она не успела ответить, как родионовские овечки проникли в загон тётки Мани. Бабушка побежала их выгонять. А я, когда приблизилась к яме, заметила, что на цементе грелась большая стайка ящериц разных размеров и расцветки. Помните, изучали в школе сказ Бажова «Медной горы хозяйка»? Видимо, такие помощники и здесь объявились! Может, в нашей горе тоже есть какие-то сокровища, а через хранилище можно к ним проникнуть? - А что внутри увидела? Есть ли двери в подземные царства? - Невозможно было увидеть, после улицы, яркого солнца внутри всё показалось тёмным. А потом бабушка отогнала. - И это девчоночьи наблюдения! На полдороге все дела стопорят, - проворчали мальчишки и решили сходить туда вместе, как только смогут выбрать удобное время. - Сами хороши! – ответила другая девочка – Зина. – Она была высокая с двумя косичками, тоже всё время читала, летом ездила в гости в Олонец, там ходила в библиотеку и знала много того, что не могли прочесть другие деревенские дети. Говорить много не любила, была гордая, но если скажет что – скажет убедительно. – Я тоже заглядывала, не скажу, когда и как. Видела внутри порхали какие-то…^ белокрылые. Может быть, это эльфы танцевали! - Комары да оводы, - буркнул мальчик Семён и сразу замолк, получив шлепок по спине от рядом сидящего. Все на время замолчали. - Я ещё читала, что есть такие ласточки, которые делают гнёзда не под крышами, как у нас на деревенских домах, а в земле – на обрывах. Берега у нас низкие, в них гнездо не сделать, даже кошки доберутся. На единственном обрыве на другой стороне старые брёвна всю землю закрыли. Может, ласточки-береговушки устроили гнёзда? - тихим голосом сказала маленькая и аккуратная, как пуговка, девчушка Зоя. - А видел ли кто таких ласточек летающими? - Но они же внешне не очень отличаются от ласточек из сараев… Змея, мёртвая или золотая? Тут подняла голову от изготовления цепочки из кувшинки самая старшая, уже обучающаяся в Петрозаводске, настоящая девушка Анька. Во время летних каникул на малой родине сверстников не было, поэтому зачастую «пасла» малышей. - Говорили же вам родители: в наших, своих, маленьких ямах живут змеи. Маленькие. В каких-то – навозные, они не кусают – просто неприятно видеть. А в том «куоппу» живут большие, толстые, кусачие. Они прячутся глубоко в земле, спят, поэтому мы их и не видим, а если кто их разбудит, то они поднимутся на землю и всех нас замучают и съедят. Будьте-ка внимательными, слушайтесь старших! - Наверное, у них и крылья, как у Змея-Горыныча и динозавров? – спросил Ванечка, сын дяди Андрея. - Не знаю, не видела. А коли оттуда вылезут, наши знания уже никуда не пригодятся, - ответила Анька строгим голосом, надевая себе на шею цепочку из кувшинки. - Ты малышей попусту не пугай придуманными картинками, - произнёс очень старающийся выглядеть взрослым Митин Вовчик, который даже во время купания не снимал с головы модную кепку. – По-моему, на самом деле есть чего бояться, взрослые знают, но не смеют нам сказать. Вы не видите, что ли, что это хранилище очень похоже на блиндажи военных лет? В этих местах, понятно, больших сражений не было, но рассказывают же, как люди от бомбёжек с вражьих самолётов на Белом болоте прятались. Может, тем временем, враги сложили в хранилище мины, оружие или похоронили своих убитых… - А, может, и золото, отнятое у наших начальников, спрятали? Чего только не бывает! Следы войны уже не раз внимательно проверяли, насчёт этого сомневаться не стоит. - А была ли у кого охота приезжать в такую дальнюю деревушку с проверками?! Внутрь ямы На этом разговоры прекратились, так как неожиданно к берегу причалила лодка с женщинами, которые в тот день с утра ездили полоть овощи подсобного хозяйства, а сейчас радовались, что приехали домой, заодно позвали детей идти на обед. После обеда я решила во что бы то ни стало сходить в «куоппу», самой всё выяснить. На небе в это время начали собираться в кучи тучные, как бараны бабушки Иры, облака. Приближался дождь, возможно, с похожей на сражение грозой. Все спешно хватали и совали под крыши сено, сохнувшее бельё, ягнят, кур, закрывали окна и двери, накрывали блестящие вещи. Деревня опустела. Пока я добежала, первые капли уже ударяли по шее и плечам. Поэтому сразу, не раздумывая, вскарабкалась через доски, и палки внутрь хранилища, а только потом стала оглядываться. Там было прохладно, цементные стены делили пространство на две части, между которыми ещё оставался коридорчик, в котором я и очутилась. Дальше можно было попасть в оба закутка. Ни змей, ни ящериц видно не было. Может, с испугу спрятались в землю. Белых крылатых существ было полно на стенах и земляном полу. В дальнем углу лежало какое-то тряпьё, кажется, мешки. Наверху было гнездо, но не ласточкино, узнала осиное, другое такое же лежало разбитое на кусочки на полу и выглядело старым. Отсюда надо было как можно быстрее убегать. Как только я пошевелилась, с потолка посыпалась земля. Выбираться было труднее, над пригорком уже сверкали молнии. Хорошо хоть дождь не спешил полить.Бабушкиполить. Бабушки спасли от беды.Толькобеды. Только я успела очутиться в зарослях крапивы перед ямой и стала из них выбираться, как за изгородью загремел голос бабушки Матрёны: «Кому опять потребовалось забираться в яму? Погоди, поймаю, получишь вицы! Да и родителям скажу! А если бы землёй засыпало? Или покусал бы кто - кто бы тогда отвечать стал? Хоть бы кто-нибудь совсем закопал это место, пока не попадут дети в большую беду!»Вприпрыжку побежала через изгороди, не останавливаясь, нырнула в свой дровяной сарай, уронила с десяток мелких полешек для растопки, накиданных на свежую поленницу. Только тогда, пока успокаивала дыхание, начала трястись, представляя, в какие напасти могла попасть. Решила рассказать другим ребятам, да вот поверят ли?.. Всегда была такой смирной, скажут: не посмела ты, сочиняешь. Так и вышло. Бабушка Матрёна старыми глазами не узнала меня. На другой день сходила к Николаевой жене Настасье, у которой была куча сильных и удалых дочерей, велела порасспрашивать, которая наведывалась в «куоппу», да и внушить, чтобы больше туда нос не совали. Наша бабушка Паня, разглядев на моих ногах царапины и пятна от крапивы, видно, поняла, откуда достались. Кинула одёжку подлиннее: «Надевай, не показывай матери и отцу, а то летние забавы закончатся. И так работы хватает, но хоть немного дают отдохнуть да поспать по утрам, а если рассердятся, то свободное время у тебя сократится». Позже как-то разговоры про «куоппу» утихли. Сходили ли все своими глазами посмотреть, или поверили взрослым и послушались. А, может быть, мы просто немного за лето выросли…

28 сентября 2025 в 11:19 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah,| sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo. - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis... Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei,| vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…

28 сентября 2025 в 11:17 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah,| sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo. - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis... Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei, vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…

28 сентября 2025 в 11:16 Александра Родионова

• изменил(а) текст перевода
  Знают ли современные дети, что такое «куоппу»? По-другому, немного на русский лад, её ещё называют картофельной ямой. В некоторых деревнях они ещё остались, их можно заметить издалека – этакие треугольные крыши прямо на земле, порой цепочками протянувшиеся вдоль околиц. Возможно даже, кто-то ими ещё пользуется, хотя насущной нужды сейчас в них нет: скотину не держим, большими семьями не живём, а сколько надо картошки для двух-трёх человек на зиму, так можно положить на хранение и в подпол или в сарай – в небольшую и неглубокую яму. Некоторые уже, подобно городским, даже и выращивать картофель на полях перестали, выходит это дороже купленного в магазине. Конечно, не вся продающаяся картошка бывает по душе, но есть ведь и возможность выбора, коли столько у нас развелось нынче всяких магазинов. Крыши картофельных ям над ручьём Раньше картофельные ямы были полноценной частью любого села. Сразу вспоминается деревня Новинка между Торосозером и Олонцом, мимо которой проезжают машины. А когда рейсовые автобусы заезжали туда, было очень хорошо видно из окна: по берегу озера одна линия ближе к воде – бани, а ближе к деревне, на возвышенном месте – крыши картофельных ям. У нас в деревеньке Берёзовый Наволок тоже картофельные ямы располагались группами – на пригорках да обрывах над ручьём. Ям было больше домов. Большие семьи держали небольшую яму у самого дома, чтобы можно было при необходимости быстро достать на варку. Ещё у всех семей было по две ямы, потому что держали полные хлева скотины. В одну, что подальше, по традиции клали семенную картошку и что покрупнее, поцелее – до весны, а в другую – остальную картошку. Крупные – коровам, мелкие - телятам Выкопанную в сентябре картошку наш отец велел на неделю рассыпать на полы сараев и сеней. Потом бабушка учила, как сортировать: те, что уже начали зеленеть и твердеть – на семена, самые крупные – на картофельный крахмал, покрупнее да покрасивее – на следующее лето, которые успели сгнить – те закапывали подальше от поля в «плохую землю», частично сгнившие сортировали, кроша уцелевшие части скотине. Самые мелкие – «пунют» - тоже скармливали животным. Кромсать картошку скотинке было сугубо детской работой, только надо было разбирать: покрупнее – коровам и нетелям, мелкие – телятам и овечкам, совсем крошечные – ягнятам и курам. Зимой скотинке чаще давали сваренную еду. Картофельные ямы были на самом деле ямы, полтора метра глубиной, они должны были быть прохладными, чтобы до поры до времени не прорастали ростки, но и не холодными - чтобы клубни не замерзали. Сухими, чтобы не гнили, но и не слишком – чтобы корка не высохла. У нас в деревне досками обшивали только стены, пол и потолок, простенки не ставили, спускали и держали картошку в больших двуручных корзинах, которые летом забрасывали на крышу сушиться. Над землёй делали треугольную крышу из досок – как над избой, только сверху ещё укрывали землёй и дёрном, а вход закрывали досками и старой одеждой – это на зиму, а осенью и летом держали открытыми, набрасывая на вход рейки, дабы не свалился кто. Странное место Для детей картофельные ямы были интересными местами, хотя взрослые пугали: там живут змеи. Слава Богу, их встречать не доводилось, а лягушек бабушка порой оттуда выкидывала. Так-то детей брали на помощь частенько, поэтому успевали рассмотреть, какая «куоппу» изнутри. Внутрь не совались, ведь необходимости такой не было. Была только одна яма в нашей деревеньке, которая волновала всех нас – деревенских ребятишек. Во-первых, это было «общее», общественное помещение, подсобного хозяйства. В нашей семье, где мама была заведующей начальной школой, отец – известным бригадиром лесозаготовителей, а бабушка – верующей в Бога, детям неоднократно внушалось: чужого трогать нельзя, надо держаться от «общих» мест подальше, как бы чего не испортить. Во-вторых, стояло это хранилище отдельно – на краю полей и луга. В-третьих, не было ямой с крышей над пригорком, как остальные, а в склоне горы, внутрь вела дверь, как в дом. В-четвёртых, оно было построено частично из дерева, а частично из белого литого камня - цемента. В-пятых, хранилище было старым и заброшенным. Был только один случай, когда летом привезли сюда на пароме с фермы другого берега на более сочные пастбища телят, туда на ночь поместили заболевшего телёнка. Утром, когда, проснувшись, мы все бегом примчались к изгороди, там никого не было! Тогда мальчишки постарше стали пугать других детей, что животинушку съел тот, кто живёт внутри. Иногда бабушки, жившие рядом, просили бригадира и сушили на белых камнях сено, мешки, корзинки, да и он сам что-то бросал на него, однако внутрь никто из них не заходил. Это ещё усиливало мысли детей о тайне и желание разгадать её. Однажды купаясь Как-то раз ватага деревенских детей задержалась с купанием на Андреевском берегу. Редко собиралось так много ребят, поскольку всем нужно было помогать старшим на сенокосе, на полях, в лесу. Уже у некоторых посинели губы, стучали зубы, мурашки по спинам забегали, - а уходить не хотелось. Вылезли из воды и устроились на нагретых солнцем, как печь в бане, камнях, усаживались в лодках на сиденья-доски, на корму, приятно было также оседлать настил да поболтать ногами в тепленькой с водорослями водичке и обрызгивать других. Смех и разговоры продолжались, и тут кто-то напомнил о тайне старой картофельной ямы, и завёл разговор, кто там живёт. Первым взял слово самый высокий ростом и полный парень Николай, который гостил в доме у дяди Андрея: - Я знаю! Я знаю! Во вторник, когда все в деревне собрали скотину по хлевам да сели за ужин, я тайком подбежал к хранилищу и заглянул внутрь. А там – чёрный-пречёрный, волосатый, с грязными лапами! Как начал реветь да приближаться ко мне, так с испугу добежал до калитки в изгороди с задней стороны. Хотел посмотреть, не выйдет ли наружу, тогда с безопасного расстояния рассмотрел бы, кто там живёт. Да вот не вышел! Стал так реветь, что мороз по коже! Даже не заметил, как до моста через ручей бегом попал. Дети стали смеяться: - Да ты, Николашенька, не нашей деревни, так и не знаешь, что бабушка Мотя своего проклятого быка, который мог бы - разнёс бы весь хлев и всю деревню, привязывает по вечерам верёвкой позади «общего» амбара. Как раз на этом месте десять лет назад сгорел бабушкин амбар, поэтому там до сих пор растёт очень густая трава. Да вот этот негодник не столько ест, сколько топчет. А уж если учует запах овса или почует корову, то заревёт во всё горло, страшно слышать, ещё и копытом по земле забьёт. Хорошо, что ты убежал, а то бык мог перепрыгнуть через изгородь. Незнакомых может и забодать. Был тут один на Троицу в гостях у Васи с горы, под хмельком начал, глупый, с быком разговаривать, так еле до бабкиного крылечка добежал да дверь успел закрыть за собой: зверь разбил калитку в изгороди, колышек вместе с верёвкой вырвал и, пока не подоспела хозяйка, полдвора копытом изрыл! Ты, Коленька, с этим чудищем встретился, а не с тем, которое в «куоппу»! Только на закате из-за солнца его не разглядеть было в тени от амбара. Ящерицы – хранители сокровищ Стройная светловолосая девочка Галечка, которая очень любила читать, степенно начала излагать свои мысли: - Я туда сходила после того, как разворошила сено. Сказала своей бабушке, что отдохну на том камне. Она не успела ответить, как родионовские овечки проникли в загон тётки Мани. Бабушка побежала их выгонять. А я, когда приблизилась к яме, заметила, что на цементе грелась большая стайка ящериц разных размеров и расцветки. Помните, изучали в школе сказ Бажова «Медной горы хозяйка»? Видимо, такие помощники и здесь объявились! Может, в нашей горе тоже есть какие-то сокровища, а через хранилище можно к ним проникнуть? - А что внутри увидела? Есть ли двери в подземные царства? - Невозможно было увидеть, после улицы, яркого солнца внутри всё показалось тёмным. А потом бабушка отогнала. - И это девчоночьи наблюдения! На полдороге все дела стопорят, - проворчали мальчишки и решили сходить туда вместе, как только смогут выбрать удобное время. - Сами хороши! – ответила другая девочка – Зина. – Она была высокая с двумя косичками, тоже всё время читала, летом ездила в гости в Олонец, там ходила в библиотеку и знала много того, что не могли прочесть другие деревенские дети. Говорить много не любила, была гордая, но если скажет что – скажет убедительно. – Я тоже заглядывала, не скажу, когда и как. Видела внутри порхали какие-то…^ белокрылые. Может быть, это эльфы танцевали! - Комары да оводы, - буркнул мальчик Семён и сразу замолк, получив шлепок по спине от рядом сидящего. Все на время замолчали. - Я ещё читала, что есть такие ласточки, которые делают гнёзда не под крышами, как у нас на деревенских домах, а в земле – на обрывах. Берега у нас низкие, в них гнездо не сделать, даже кошки доберутся. На единственном обрыве на другой стороне старые брёвна всю землю закрыли. Может, ласточки-береговушки устроили гнёзда? - тихим голосом сказала маленькая и аккуратная, как пуговка, девчушка Зоя. - А видел ли кто таких ласточек летающими? - Но они же внешне не очень отличаются от ласточек из сараев… Змея, мёртвая или золотая? Тут подняла голову от изготовления цепочки из кувшинки самая старшая, уже обучающаяся в Петрозаводске, настоящая девушка Анька. Во время летних каникул на малой родине сверстников не было, поэтому зачастую «пасла» малышей. - Говорили же вам родители: в наших, своих, маленьких ямах живут змеи. Маленькие. В каких-то – навозные, они не кусают – просто неприятно видеть. А в том «куоппу» живут большие, толстые, кусачие. Они прячутся глубоко в земле, спят, поэтому мы их и не видим, а если кто их разбудит, то они поднимутся на землю и всех нас замучают и съедят. Будьте-ка внимательными, слушайтесь старших! - Наверное, у них и крылья, как у Змея-Горыныча и динозавров? – спросил Ванечка, сын дяди Андрея. - Не знаю, не видела. А коли оттуда вылезут, наши знания уже никуда не пригодятся, - ответила Анька строгим голосом, надевая себе на шею цепочку из кувшинки. - Ты малышей попусту не пугай придуманными картинками, - произнёс очень старающийся выглядеть взрослым Митин Вовчик, который даже во время купания не снимал с головы модную кепку. – По-моему, на самом деле есть чего бояться, взрослые знают, но не смеют нам сказать. Вы не видите, что ли, что это хранилище очень похоже на блиндажи военных лет? В этих местах, понятно, больших сражений не было, но рассказывают же, как люди от бомбёжек с вражьих самолётов на Белом болоте прятались. Может, тем временем, враги сложили в хранилище мины, оружие или похоронили своих убитых… - А, может, и золото, отнятое у наших начальников, спрятали? Чего только не бывает! Следы войны уже не раз внимательно проверяли, насчёт этого сомневаться не стоит. - А была ли у кого охота приезжать в такую дальнюю деревушку с проверками?! Внутрь ямы На этом разговоры прекратились, так как неожиданно к берегу причалила лодка с женщинами, которые в тот день с утра ездили полоть овощи подсобного хозяйства, а сейчас радовались, что приехали домой, заодно позвали детей идти на обед. После обеда я решила во что бы то ни стало сходить в «куоппу», самой всё выяснить. На небе в это время начали собираться в кучи тучные, как бараны бабушки Иры, облака. Приближался дождь, возможно, с похожей на сражение грозой. Все спешно хватали и совали под крыши сено, сохнувшее бельё, ягнят, кур, закрывали окна и двери, накрывали блестящие вещи. Деревня опустела. Пока я добежала, первые капли уже ударяли по шее и плечам. Поэтому сразу, не раздумывая, вскарабкалась через доски, и палки внутрь хранилища, а только потом стала оглядываться. Там было прохладно, цементные стены делили пространство на две части, между которыми ещё оставался коридорчик, в котором я и очутилась. Дальше можно было попасть в оба закутка. Ни змей, ни ящериц видно не было. Может, с испугу спрятались в землю. Белых крылатых существ было полно на стенах и земляном полу. В дальнем углу лежало какое-то тряпьё, кажется, мешки. Наверху было гнездо, но не ласточкино, узнала осиное, другое такое же лежало разбитое на кусочки на полу и выглядело старым. Отсюда надо было как можно быстрее убегать. Как только я пошевелилась, с потолка посыпалась земля. Выбираться было труднее, над пригорком уже сверкали молнии. Хорошо хоть дождь не спешил полить.Бабушки спасли от беды.Только я успела очутиться в зарослях крапивы перед ямой и стала из них выбираться, как за изгородью загремел голос бабушки Матрёны: «Кому опять потребовалось забираться в яму? Погоди, поймаю, получишь вицы! Да и родителям скажу! А если бы землёй засыпало? Или покусал бы кто - кто бы тогда отвечать стал? Хоть бы кто-нибудь совсем закопал это место, пока не попадут дети в большую беду!»Вприпрыжку побежала через изгороди, не останавливаясь, нырнула в свой дровяной сарай, уронила с десяток мелких полешек для растопки, накиданных на свежую поленницу. Только тогда, пока успокаивала дыхание, начала трястись, представляя, в какие напасти могла попасть. Решила рассказать другим ребятам, да вот поверят ли?.. Всегда была такой смирной, скажут: не посмела ты, сочиняешь. Так и вышло. Бабушка Матрёна старыми глазами не узнала меня. На другой день сходила к Николаевой жене Настасье, у которой была куча сильных и удалых дочерей, велела порасспрашивать, которая наведывалась в «куоппу», да и внушить, чтобы больше туда нос не совали. Наша бабушка Паня, разглядев на моих ногах царапины и пятна от крапивы, видно, поняла, откуда достались. Кинула одёжку подлиннее: «Надевай, не показывай матери и отцу, а то летние забавы закончатся. И так работы хватает, но хоть немного дают отдохнуть да поспать по утрам, а если рассердятся, то свободное время у тебя сократится». Позже как-то разговоры про «куоппу» утихли. Сходили ли все своими глазами посмотреть, или поверили взрослым и послушались. А, может быть, мы просто немного за лето выросли…

28 сентября 2025 в 11:16 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah,| sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo. - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei, vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…

28 сентября 2025 в 11:15 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah,| sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei, vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…

28 сентября 2025 в 11:13 Александра Родионова

• изменил(а) текст
  Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitettkeitettiä. Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah, sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei, vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…

28 сентября 2025 в 11:12 Александра Родионова

• изменил(а) текст перевода
  Знают ли современные дети, что такое «куоппу»? По-другому, немного на русский лад, её ещё называют картофельной ямой. В некоторых деревнях они ещё остались, их можно заметить издалека – этакие треугольные крыши прямо на земле, порой цепочками протянувшиеся вдоль околиц. Возможно даже, кто-то ими ещё пользуется, хотя насущной нужды сейчас в них нет: скотину не держим, большими семьями не живём, а сколько надо картошки для двух-трёх человек на зиму, так можно положить на хранение и в подпол или в сарай – в небольшую и неглубокую яму. Некоторые уже, подобно городским, даже и выращивать картофель на полях перестали, выходит это дороже купленного в магазине. Конечно, не вся продающаяся картошка бывает по душе, но есть ведь и возможность выбора, коли столько у нас развелось нынче всяких магазиновюмагазинов. Крыши картофельных ям над ручьём Раньше картофельные ямы были полноценной частью любого села. Сразу вспоминается деревня Новинка между Торосозером и Олонцом, мимо которой проезжают машины. А когда рейсовые автобусы заезжали туда, было очень хорошо видно из окна: по берегу озера одна линия ближе к воде – бани, а ближе к деревне, на возвышенном месте – крыши картофельных ям. У нас в деревеньке Берёзовый Наволок тоже картофельные ямы располагались группами – на пригорках да обрывах над ручьём. Ям было больше домов. Большие семьи держали небольшую яму у самого дома, чтобы можно было при необходимости быстро достать на варку. Ещё у всех семей было по две ямы, потому что держали полные хлева скотины. В одну, что подальше, по традиции клали семенную картошку и что покрупнее, поцелее – до весны, а в другую – остальную картошку. Крупные – коровам, мелкие - телятам Выкопанную в сентябре картошку наш отец велел на неделю рассыпать на полы сараев и сеней. Потом бабушка учила, как сортировать: те, что уже начали зеленеть и твердеть – на семена, самые крупные – на картофельный крахмал, покрупнее да покрасивее – на следующее лето, которые успели сгнить – те закапывали подальше от поля в «плохую землю», частично сгнившие сортировали, кроша уцелевшие части скотине. Самые мелкие – «пунют» - тоже скармливали животным. Кромсать картошку скотинке было сугубо детской работой, только надо было разбирать: покрупнее – коровам и нетелям, мелкие – телятам и овечкам, совсем крошечные – ягнятам и курам. Зимой скотинке чаще давали сваренную еду. Картофельные ямы были на самом деле ямы, полтора метра глубиной, они должны были быть прохладными, чтобы до поры до времени не прорастали ростки, но и не холодными - чтобы клубни не замерзали. Сухими, чтобы не гнили, но и не слишком – чтобы корка не высохла. У нас в деревне досками обшивали только стены, пол и потолок, простенки не ставили, спускали и держали картошку в больших двуручных корзинах, которые летом забрасывали на крышу сушиться. Над землёй делали треугольную крышу из досок – как над избой, только сверху ещё укрывали землёй и дёрном, а вход закрывали досками и старой одеждой – это на зиму, а осенью и летом держали открытыми, набрасывая на вход рейки, дабы не свалился кто. Странное место Для детей картофельные ямы были интересными местами, хотя взрослые пугали: там живут змеи. Слава Богу, их встречать не доводилось, а лягушек бабушка порой оттуда выкидывала. Так-то детей брали на помощь частенько, поэтому успевали рассмотреть, какая «куоппу» изнутри. Внутрь не совались, ведь необходимости такой не было. Была только одна яма в нашей деревеньке, которая волновала всех нас – деревенских ребятишек. Во-первых, это было «общее», общественное помещение, подсобного хозяйства. В нашей семье, где мама была заведующей начальной школой, отец – известным бригадиром лесозаготовителей, а бабушка – верующей в Бога, детям неоднократно внушалось: чужого трогать нельзя, надо держаться от «общих» мест подальше, как бы чего не испортить. Во-вторых, стояло это хранилище отдельно – на краю полей и луга. В-третьих, не было ямой с крышей над пригорком, как остальные, а в склоне горы, внутрь вела дверь, как в дом. В-четвёртых, оно было построено частично из дерева, а частично из белого литого камня - цемента. В-пятых, хранилище было старым и заброшенным. Был только один случай, когда летом привезли сюда на пароме с фермы другого берега на более сочные пастбища телят, туда на ночь поместили заболевшего телёнка. Утром, когда, проснувшись, мы все бегом примчались к изгороди, там никого не было! Тогда мальчишки постарше стали пугать других детей, что животинушку съел тот, кто живёт внутри. Иногда бабушки, жившие рядом, просили бригадира и сушили на белых камнях сено, мешки, корзинки, да и он сам что-то бросал на него, однако внутрь никто из них не заходил. Это ещё усиливало мысли детей о тайне и желание разгадать её. Однажды купаясь Как-то раз ватага деревенских детей задержалась с купанием на Андреевском берегу. Редко собиралось так много ребят, поскольку всем нужно было помогать старшим на сенокосе, на полях, в лесу. Уже у некоторых посинели губы, стучали зубы, мурашки по спинам забегали, - а уходить не хотелось. Вылезли из воды и устроились на нагретых солнцем, как печь в бане, камнях, усаживались в лодках на сиденья-доски, на корму, приятно было также оседлать настил да поболтать ногами в тепленькой с водорослями водичке и обрызгивать других. Смех и разговоры продолжались, и тут кто-то напомнил о тайне старой картофельной ямы, и завёл разговор, кто там живёт. Первым взял слово самый высокий ростом и полный парень Николай, который гостил в доме у дяди Андрея: - Я знаю! Я знаю! Во вторник, когда все в деревне собрали скотину по хлевам да сели за ужин, я тайком подбежал к хранилищу и заглянул внутрь. А там – чёрный-пречёрный, волосатый, с грязными лапами! Как начал реветь да приближаться ко мне, так с испугу добежал до калитки в изгороди с задней стороны. Хотел посмотреть, не выйдет ли наружу, тогда с безопасного расстояния рассмотрел бы, кто там живёт. Да вот не вышел! Стал так реветь, что мороз по коже! Даже не заметил, как до моста через ручей бегом попал. Дети стали смеяться: - Да ты, Николашенька, не нашей деревни, так и не знаешь, что бабушка Мотя своего проклятого быка, который мог бы - разнёс бы весь хлев и всю деревню, привязывает по вечерам верёвкой позади «общего» амбара. Как раз на этом месте десять лет назад сгорел бабушкин амбар, поэтому там до сих пор растёт очень густая трава. Да вот этот негодник не столько ест, сколько топчет. А уж если учует запах овса или почует корову, то заревёт во всё горло, страшно слышать, ещё и копытом по земле забьёт. Хорошо, что ты убежал, а то бык мог перепрыгнуть через изгородь. Незнакомых может и забодать. Был тут один на Троицу в гостях у Васи с горы, под хмельком начал, глупый, с быком разговаривать, так еле до бабкиного крылечка добежал да дверь успел закрыть за собой: зверь разбил калитку в изгороди, колышек вместе с верёвкой вырвал и, пока не подоспела хозяйка, полдвора копытом изрыл! Ты, Коленька, с этим чудищем встретился, а не с тем, которое в «куоппу»! Только на закате из-за солнца его не разглядеть было в тени от амбара. Ящерицы – хранители сокровищ Стройная светловолосая девочка Галечка, которая очень любила читать, степенно начала излагать свои мысли: - Я туда сходила после того, как разворошила сено. Сказала своей бабушке, что отдохну на том камне. Она не успела ответить, как родионовские овечки проникли в загон тётки Мани. Бабушка побежала их выгонять. А я, когда приблизилась к яме, заметила, что на цементе грелась большая стайка ящериц разных размеров и расцветки. Помните, изучали в школе сказ Бажова «Медной горы хозяйка»? Видимо, такие помощники и здесь объявились! Может, в нашей горе тоже есть какие-то сокровища, а через хранилище можно к ним проникнуть? - А что внутри увидела? Есть ли двери в подземные царства? - Невозможно было увидеть, после улицы, яркого солнца внутри всё показалось тёмным. А потом бабушка отогнала. - И это девчоночьи наблюдения! На полдороге все дела стопорят, - проворчали мальчишки и решили сходить туда вместе, как только смогут выбрать удобное время. - Сами хороши! – ответила другая девочка – Зина. – Она была высокая с двумя косичками, тоже всё время читала, летом ездила в гости в Олонец, там ходила в библиотеку и знала много того, что не могли прочесть другие деревенские дети. Говорить много не любила, была гордая, но если скажет что – скажет убедительно. – Я тоже заглядывала, не скажу, когда и как. Видела внутри порхали какие-то… белокрылые. Может быть, это эльфы танцевали! - Комары да оводы, - буркнул мальчик Семён и сразу замолк, получив шлепок по спине от рядом сидящего. Все на время замолчали. - Я ещё читала, что есть такие ласточки, которые делают гнёзда не под крышами, как у нас на деревенских домах, а в земле – на обрывах. Берега у нас низкие, в них гнездо не сделать, даже кошки доберутся. На единственном обрыве на другой стороне старые брёвна всю землю закрыли. Может, ласточки-береговушки устроили гнёзда? - тихим голосом сказала маленькая и аккуратная, как пуговка, девчушка Зоя. - А видел ли кто таких ласточек летающими? - Но они же внешне не очень отличаются от ласточек из сараев… Змея, мёртвая или золотая? Тут подняла голову от изготовления цепочки из кувшинки самая старшая, уже обучающаяся в Петрозаводске, настоящая девушка Анька. Во время летних каникул на малой родине сверстников не было, поэтому зачастую «пасла» малышей. - Говорили же вам родители: в наших, своих, маленьких ямах живут змеи. Маленькие. В каких-то – навозные, они не кусают – просто неприятно видеть. А в том «куоппу» живут большие, толстые, кусачие. Они прячутся глубоко в земле, спят, поэтому мы их и не видим, а если кто их разбудит, то они поднимутся на землю и всех нас замучают и съедят. Будьте-ка внимательными, слушайтесь старших! - Наверное, у них и крылья, как у Змея-Горыныча и динозавров? – спросил Ванечка, сын дяди Андрея. - Не знаю, не видела. А коли оттуда вылезут, наши знания уже никуда не пригодятся, - ответила Анька строгим голосом, надевая себе на шею цепочку из кувшинки. - Ты малышей попусту не пугай придуманными картинками, - произнёс очень старающийся выглядеть взрослым Митин Вовчик, который даже во время купания не снимал с головы модную кепку. – По-моему, на самом деле есть чего бояться, взрослые знают, но не смеют нам сказать. Вы не видите, что ли, что это хранилище очень похоже на блиндажи военных лет? В этих местах, понятно, больших сражений не было, но рассказывают же, как люди от бомбёжек с вражьих самолётов на Белом болоте прятались. Может, тем временем, враги сложили в хранилище мины, оружие или похоронили своих убитых… - А, может, и золото, отнятое у наших начальников, спрятали? Чего только не бывает! Следы войны уже не раз внимательно проверяли, насчёт этого сомневаться не стоит. - А была ли у кого охота приезжать в такую дальнюю деревушку с проверками?! Внутрь ямы На этом разговоры прекратились, так как неожиданно к берегу причалила лодка с женщинами, которые в тот день с утра ездили полоть овощи подсобного хозяйства, а сейчас радовались, что приехали домой, заодно позвали детей идти на обед. После обеда я решила во что бы то ни стало сходить в «куоппу», самой всё выяснить. На небе в это время начали собираться в кучи тучные, как бараны бабушки Иры, облака. Приближался дождь, возможно, с похожей на сражение грозой. Все спешно хватали и совали под крыши сено, сохнувшее бельё, ягнят, кур, закрывали окна и двери, накрывали блестящие вещи. Деревня опустела. Пока я добежала, первые капли уже ударяли по шее и плечам. Поэтому сразу, не раздумывая, вскарабкалась через доски, и палки внутрь хранилища, а только потом стала оглядываться. Там было прохладно, цементные стены делили пространство на две части, между которыми ещё оставался коридорчик, в котором я и очутилась. Дальше можно было попасть в оба закутка. Ни змей, ни ящериц видно не было. Может, с испугу спрятались в землю. Белых крылатых существ было полно на стенах и земляном полу. В дальнем углу лежало какое-то тряпьё, кажется, мешки. Наверху было гнездо, но не ласточкино, узнала осиное, другое такое же лежало разбитое на кусочки на полу и выглядело старым. Отсюда надо было как можно быстрее убегать. Как только я пошевелилась, с потолка посыпалась земля. Выбираться было труднее, над пригорком уже сверкали молнии. Хорошо хоть дождь не спешил полить.Бабушки спасли от беды.Только я успела очутиться в зарослях крапивы перед ямой и стала из них выбираться, как за изгородью загремел голос бабушки Матрёны: «Кому опять потребовалось забираться в яму? Погоди, поймаю, получишь вицы! Да и родителям скажу! А если бы землёй засыпало? Или покусал бы кто - кто бы тогда отвечать стал? Хоть бы кто-нибудь совсем закопал это место, пока не попадут дети в большую беду!»Вприпрыжку побежала через изгороди, не останавливаясь, нырнула в свой дровяной сарай, уронила с десяток мелких полешек для растопки, накиданных на свежую поленницу. Только тогда, пока успокаивала дыхание, начала трястись, представляя, в какие напасти могла попасть. Решила рассказать другим ребятам, да вот поверят ли?.. Всегда была такой смирной, скажут: не посмела ты, сочиняешь. Так и вышло. Бабушка Матрёна старыми глазами не узнала меня. На другой день сходила к Николаевой жене Настасье, у которой была куча сильных и удалых дочерей, велела порасспрашивать, которая наведывалась в «куоппу», да и внушить, чтобы больше туда нос не совали. Наша бабушка Паня, разглядев на моих ногах царапины и пятна от крапивы, видно, поняла, откуда достались. Кинула одёжку подлиннее: «Надевай, не показывай матери и отцу, а то летние забавы закончатся. И так работы хватает, но хоть немного дают отдохнуть да поспать по утрам, а если рассердятся, то свободное время у тебя сократится». Позже как-то разговоры про «куоппу» утихли. Сходили ли все своими глазами посмотреть, или поверили взрослым и послушались. А, может быть, мы просто немного за лето выросли…

28 сентября 2025 в 11:11 Александра Родионова

• создал(а) текст
• создал(а) текст: Tiettänehgo nygözet nuoret, mi on se kuoppu? Toizin, vähäzel ven'an luaduh, sidä vie sanottih kartouhkuhavvakse. Erähih kylih net vie jiädih, suau nähtä loittonsah – erinomazet kolmekolkazet levozet ihan mual, toiči čieppizien mugah vönyjät kylänagjan pitkin. Dai toinahgi ristittyöt käytetäh, hos suurdy hädiä niih nygöi ei ole: žiivattua emmo pie, suurin perehin emmo elä, a mi pidäy kahtele-kolmele hengele kartouhkua, ga voibi panna tallele lattien uale libo saruah - pieneh ei ylen syväh haudazet. Erähät jo, gu linnalazet, ei kehtata kazvattua kartoukua peldolois, gu se rodih kallehembi laukas ostettuu. Tiettäväine, ei kai myödävy kartouhku voi olla mieldy myö, ga onhäi voindat vallitta, gu nenga äijy on kaikenjyttysty myöndykohtua. Kuoppien levot ojan piäl A enne kuopat oldih tävenny joga kylän ozannu. Kerras mustoittuu Novinka-kylä Torasjärven da Anuksen keskes, kuduas siiriči ajeltah mašinat. A konzu reissuavtoubusat käydih sydämeh, ylen hyvin nägyi ikkunah: järven rannal yksi juno lähembi vetty – kylyt, a lähembi hieruu, korgiembal kohtal – kuoppien levot. Meil Lökinselläl sežo kuopat oli pandu joukkoloilleh – mägyččäzil da uroloil ojan piäl. Kuoppua oli enämbi taloidu. Suuret perehet piettih pienembi haudaine koilluo sikse, gu vois toiči kiirehes kebjiembi tavata keittoine. Ga kaikil taloloil oli onnuako kaksin kuopin, gu piettih tävvet tahnuot žiivattua. Yhteh loittozembah kuoppah tavan mugah pandih siemenkartouhat da parembat, luijembat – toizeh kezässah, a toizeh – dostalit kartouhkat. Karjat – lehmile, hienot – vazoile Syyskuul kaivetut kartoukat meijän tuatto käski levittiä sarualoin ta senčoloin lattieloi myö nedälikse. Sit buabo opasti kui net lajitella: kuduat jo ruvettih vihandoimah da kovenemah – net siemenih, kaikis karjimat – kartoukujauhoh, suurembat da čomembat – tuliekse keziä, kuduat ehtittih hapata – net havvattih pahah muah, puolelleh hapannuot sellitettih da hyvät palat pilkottih žiivatoile. Kaikis pienimät - pun'ut - sežo annettih žiivatoile. Buoloin pilkondu oli ihan lapsien ruado, pidi vai eroittua: karjembah – lehmile da lähtemile, hienombah – vazoile da lambahile, pikoi-pikkarazet – vuonazile da kanoile. Talvel žiivatoile annettih enämbän keitett Kuopat oldih toven havvat, puoldutostu metrii syvät, net pidi olla viluzet, gu ei nostas ennen aigua idozet, eigo vilut - gu juuret ei kylmettäs. Kuivat, gu ei hapattas, ga ei ylen – gu ei kuivettas. Meijän kyläs lavvoil obšivoittih vai seinät da lat’e, da piälysty, keskele seinii ei pandu, heitettih da piettih kartoukat suuris korvikkahis viršilöis, kudamii kezil kuivattih rinnal. Muan piäl azuttih kolmekolkaine levo lavvois – gu kois, vai piäliči vie katettih mual da turbieloil, a menendykohtu salvattih laudu- da sobakattieloil – se talvekse, a sygyzyl da kezäl piettih avvoi, vai keppizet lykättih gu ei ken sordus. Kumman kohtu Lapsil kuopat oldih mieldykiinittäjät kohtat, sit vahnembat pölläteltih: sie eletäh mavot. Jumalanke, niidy nähtä ei puuttunuh, a löpšölöi buabo toiči siepäi lykkii. Muiten avvuttamah lapsii otettih puaksuh, sit ehtiimö kaččuo, tiezimmö, mittuine on kuoppu sydämespäi. Ga emmo ni tungevunnuh haudoih, gu hädiä ei olluh. Oli vai yksi kuoppu Lökinselläl, kudai houkuttelli kaikkii meidy - hierun lapsii. Se oli, enzimäzikse, “občoi”, yhtehine, abulaitoksen huonus. Meijän perehes, kuduas muamo oli alguškolan johtajanu, tuatto – tuttavannu meččytalovuon brigadierannu, a buabo Jumalah uskojannu, lapsil ei yhteh kerdah lujasti oli pripivöitty: vierastu koskie ei sua, olla “občoin” huonuksis loitombi, agu midä emmo murendas. Toizekse, seizoi se kuoppu eriže niityn da peldoloin rannal. Kolmandendekse, ei olluh havvanu mägyčän piäl, kui toizet, a mäinpaltiel, gu koin veriälöis läbi vedi mägimuan sydämeh. Nelländekse, oli azuttu puolelleh puus, a puolelleh valgies valetus kives – sementas. Viijendekse, oli vahnu da hyllätty. Vai oli yksi tapahtumu, konzu kezäl tuodih tänne toizen rannan fermaspäi rikkahambile paimendusmualoile ehätyslautal vazazii, sinne yökse pandih voimatoi vazaine. Huondeksel, konzu nostuu myö kaikin juostozil kerävyimmö aijan tuakse, sie nikedä jo ei olluh. Sit suurembat hierun brihačut varaitettih toizii lapsii, gu elättizen söi se, kudai eläy kuopansydämes. Toiči babizet, kuduat elettih rinnal, kyzyttih brigadieral da kuivattih valgieloil kivil heinii, huavoloi, viršilöi, dai häi ičegi midälienne lykkäili sih, onnuako sydämeh niken heis sydinyhes ei. Se vie suurendi lapsien mielet peitoččukummah niškoi da himon se arvata. Kerran kezoidu kylbijes Kerran joukko hierun lapsii joudui kylbemäh kezoidu On'an randah. Harvah kerävyi nenga äijy lastu, gu kaikil pidi avvuttua vanhembii heinarres, peldoloil, mečäs. Jo erähil sinistyttih huulet, kolketettih hambahat, hibjuhiiri selgiä myö juoksendeli, a lähtie iäres ei himoitannuh. Nostih viespäi da azetuttih hiilunuzil, gu kylynpäčči, kivilöile, istuttihes venehien lavvoile, perile, hyvä oligi ohjata lauttulaudazet, kudamis mieleh on bringuttua jalgoi rannan lämmäzes heinyvies da brizguttua toizii. Nagrot da paginat jatkuttih, i siltiedy kenlienne jouhatti vahnan kuopan peitočun da rubei šeikuimmah, ken sie eläy. Enzimäzikse sanan otti kaikis suurin kazvol järei brihačču Miikul, kudai oli gostis On'an talois: - Minä tiijän! Minä tiijän! Tossargen, konzu kaikin hierulazet kerättih žiivatat tahnuoloih da istuttihes illastamah, mina peitoči yoksin kuopalluo da kačahtimmos sydämeh. A sie - mustan mustu, suuri, karvakas, redumuakäbälienke! Gu rubei märehtimäh da minuhpäi lähenemäh, ga pöllästyksis juoksin aiduveriällyö tagančuraspäi. Tahtoin kaččuo, toinah lähtöy ullos, sit nägemättömäs kohtas novvittazin, ken sie eläy. Ga eibo lähtenyh! Rubei muga märehtimäh, ga kai hibjan kauheloitti. En musta, kui ojan sildazessah juostozil puutuin. Lapset ruvettih nagramah: - Ga, Miikulaine, sinä gu et ole meijän lökinselgäläine, ga et ni tiijä, gu Mat'oi-buabo omua kehnon häkii, kudai vois ga kaiken liävän dai hierun levittäs, sidelöy ehtikse da toičigi yölöikse nuorah “občoin” piha-aitan tuakse. Sil kohtal kymmeniene vuottu tagaperin paloi buaban piha-aittu, sit sie on turbiet heinät. Eibo raukku neče paha muga syö, kui pollettau. Agu tunnustannou kagran duuhun libo lehmän kuullou, sit märehtiy tävvel keroil, sruasti on kuunnelta, da vie kabjal muadu išköy. Hyvä gu pageit, agu aijas piäliči hypännys? Tundemattommii voibigi puskie. Oli jo yksi Sroičanpäivän gost'aine Mäin Vas'alluo, humalikos rubei, ul'l'oi, häkkii pagizuttamah, ga odva ehti buaban krinčoile juosta da veriän salvata: elätti murendi aijanveriän, nuorukepin riuhtai, da kuni ei emändy ehtinyh, puolen pihua kabjal kyndi! Sinä, Kol'oi, sen kummanke vastavuit, et kuoppahizen! Vai päivänlaskupuolespäi sidä ei suannuh nähtä. Šižiliukat – uardehen vardoiččijat Hoiskei valgeipiätyttöne Gal'oi, kudai ylen äijäl suvaičči lugie, vagavasti rubei sanelemah omii mielii: - Minä sih kävähtimmös jälles heinien šiblondua. Sanoin omale babale: huogavun tual kivel kodvazen. Häi ei ehtinyh vastata, silkeskie Rodin lammasjoukko piäzi Man'oin aidah, sit buabo juoksi niidy ajamah. A minä, konzu lähenin, kuopan piäl lämbii suuri joukko šižiliuhkua kaikenjyttysty värii dai kazvuo. Mustattogo školas luvimmo Bažovan starinan “Vaskimäin emändy”? Vikse hänen net avvuttaijat oldihgi! Toinah meijän mäis sežo on kaikkie uarrehtu, a kuopas läbi voibi sinne puuttuo - Midäbo sydämes näit? Ollahgo veriät muanalazih laitoksih? - Ei suannuh nähtä, jälles pihan räšköttäjiä päivypastuo sydämes ozuttihes vai pimei. A sit buabo karkoitti iäres. - Se on tyttölöin kaččomine! Puoleldorogua kai aziet keskustetah, - kurketettih brihačut da sovittih kävvä sinne yhtes, kui vai voidaneh vallita aigu. - Iče hyvät! vastai toine tyttöine – Zina. Häi oli korgei, kahten kassazenke, sežo ainos lugi, kezil ajeli Anukseh ad'voih, sie kävyi kirjastoh da tiezi äijän mostu, midä ei voidu lugie toižet kylän lapset. Paista liigua ei suvainnuh, oli ylbei, ga lienne sanonuh – sit sanoi lujah. - Minä sežo kačahtelimos, en sano, kui da konzu. Näin sydämes parven valgiedu lendelijua. Toinah net el'fat tansittih? - Čakat da puarmat, - burahtih Semoi-brihačču dai kerras vaikastui, gu sai pläčkyn selgäh rinnal istujas. Kaikin kodvazekse vaikastuttih. - Minä vie luvin, gu on mostu piäsköi-linduu, kuduat pezii azutah ei levoloin ual, kui meijän hierutalolois, a muah – uroloih. Rannat meil on madalat, niih peziä et azu. Ainavos biržu-uros toizel puolel vahnat parret katetah kai mua. Toinah randupiäsköihyöt azuttih pezät? hil'l'al iänel sanoi pieni da näbei, gu nybläine, Zoja-neičykky. - A nägigo ken lendelemäs moizii? - Hyö eihäi äijäl eroituta saraipiäskölöis Mado, kuolluh vai kuldu? Sit nostaldi piän veziloimoin katkondas čieppih kaikis vahnin, jo Petroskois opastui, ihan täyzi neidine An'ka. Kezäloman aigah kodimual yhtenigäzii ei olluh, sit puaksuh “paimendi” lapsii. - Sanottihhäi teile vahnembat: meijän omis pienis kuopis eletäh mavot. Pikkarazet. Erähis - höstömavot, net ni purta ei – vai vastumieli on nähtä. A sit kuopas eletäh suuret, sangiet, puričut. Hyö peitytäh syväh muah, sithäi emmo näi, agu ken nostatannou, sit nostah muale dai kaikkii meidy muokatah da tapetah. Olgua vai tarkembat, kuunelkua vahnembii! - Oldanehgo heil siivet, gu Gorinič-mavol da dinozauroil? kyzyi pieni On'an Van'aine. - En tiijä, nähnyh en. Agu siepäi pyrgiettännehes, ga sit meijän tiijot jo ei pätä nikunne, - vastai An'ka koval iänel, veziloimoin čieppie kaglah pannes. - Sinä pienembii älä varaittele tyhjäl, keksittylöil tyhjil kuvil, - sanoi ylen vahnembakse menii Mit'an Vovvi, kudai kai kezoil olles ei heittänyh movvokastu kepkua. - Minus, on toven varattavua, vahnembat tietäh, ga varatah sanella. Ettogo näi, kui neče kuoppu on yhtennägöine voinanaigazien blindažoinke? Täs kohtas suurii torii, tiettäväine, ei olluh, ga ristittyöt lendokonehien bombituksis peittyttih Valgiel suol. Toinah sil aigua vihaniekat pandih kuoppah miinat, orožat, libo pandih muah omat kuolluot… - Ga, toinahgi kullat, meijän valdivoherroil otettut? Midägo et sano. Voinan jället jo ei yhtel kerral kai tarkastettih, sih varavuo ei maksa pidiä. - Kehtattihgo yhten kuopan täh tulla nengomah loittozeh hieruh tarkastamah?.. Kuopan sydämeh Täh paginat loppevuttih, gu vuottamattah randah soudi veneh naizienke, kuduat sil päiväl huondekses suatuttih podsobnoin kazvattiloin kytkemizil, a nygoi hyväs mieles tuldih kodih dai yhteltiedy puašitettih lapsii syömäh. Jälles murginua minä piätin vältämättäh kävvä kuoppah. Taivahas sil tiedy zavodittih kerävyö joukkoloih kylläzet, gu In'a-buaban bošit, pilvet. Läheni vihmu, toinahgi toranjyttyön jyrynke. Kaikin kiirehel tabailtih levon uale heinii, kuivajii sobii, vuonazii, kanoi, salbailtih ikkunoi da saraiveriälöi, katettih läpettäjii astieloi. Hieru tyhjeni. Kuni juoksin, enzi pizaret jo tuikattih tagaraivoh da olgupiäh. Sit kerras, ičentiedämätä kruapikoičimmos lavvoin da keppilöin piäliči kuopan sydämeh, a sit vai rubein kaččelemahes ymbäri. Sie oli viluine, sementuseinät juattih syväin kahtekse, keskeh jäi pertiväli, kuduas minä seizoin. Ielleh sai piästä mollembih puolih. Ni maduo, ni šižiliukkua nägynyh ei, vikse pöllästyksis peityttih muah. Valgiedu lendelijiä oli täyzi seinil dai mualattiel. Loitombas čupus viruttih mitlienne rivut, onnuako huavot. Ylähän oli pezä, ga ei piäskölöin, tunzin ambujazien, toine moine virui palazilleh lattiel ga nägyi oli vahnu. Tiäpäi pidi kirkiembäh pajeta. Vai lekahtimmos, lais rubei pakkumah muadu. Lähtie oli jygiembi, mäin piäl jo räškötettih tuleniškut. Hyvä hos vihmu ei kiirehtännyh libuo.Buabat piästettih hiäs. Vaigu ehtin puuttuo žiiloitukkuh kuopan ies da rubein siepäi piäzemäh, aijantagan rämähtih Mat'oi-buaban iäni: “Kellebo myös rodih kuoppahkäyndyhädä? Vuota tabuan, ga viččua suat! Dai vahnembile sanon! Agu sinne muan uale kattanou? Libo purrou ken – kembo sit vastuau? Voishäi kentahto sen čiisto havvata, kuni ei lapset puututa pahah hädäh”. Mukkiloinke juoksin aijois piäliči, azettumata čuglaimmos omah halgosaruah, pakutin kymmeniezen kalustu, pannutu verehen pinon piäle. Sit vai, kuni alevutin hengitysty, rubein särizemäh, mittuzih kummih voinnuzin puuttuo. Piätin sanuo toizile lapsie, ga uskotannehgo. Olin moine vagavu ainos, ga sanotah: en ruohtinuh kävvä, kielastan. Mugai rodih. Mat'oi-buabo vahnoil silmil minuu tundenuh ei, toššupiän kävyi Miikulan Nast'oilluo, kudual oli joukko raviedu da ylgiedu tytärdy, käski kyzellä, kudai kävyi kuoppah, da pripivöijä, gu enämbiä sinne neniä ei syvittäs. Meijän Pan'a-buabo kačoi minun jalloin kyndžityksii da žiiloin poltandutačmoi, vikse ellendi, kus puututtih. Lykkäi pitkembän sovan: “Pane, älä ozuta muamalles da tuatalles, eiga kezäilot loppietahes. Muitengi ruaduo täydyi, ga hos vähäzel vie annetah huogavuo da muata huondeksil, a gu tabavuttaneh, sit vällät aijat hubevutetah”. Jälles kuilienne paginat kuoppah niškoi alevuttih. Liennego kai käydy iče kaččomah, vai uskottih da kuuneltih vahnembii? A toinah kezäs myö vähäzel kazvoimmo…
• создал(а) перевод текста