| 621 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Valentina Rogozina.
Veroiden Tedolang
|
-
KAZVAB LAPS’, BESEDALE TULEB
Rahvahas pagištas: ”Sündutada last om pol’ radod, a kazvatada om kogonaine rad.”
-
Om tozi-ki muga: kuni laps’ om vagahaine, hänele vaiše mam om tarbhaine, a ku tegese lapseks, siloi kanz tarbhaižen tegese.
-
Tal’vel om vilu ištta pertiš, konz verai kaiken avoitelese ühtes uzidenke besednikoidenke.
-
Kel hibused oma sagedad, sille i gor’ad ei ole, pleti kut taht, kaiken hüvä om.
-
Kel hibused oma harvad, kos linneb hoik, a om taht ozutada čomad hibused, sen täht välläšti plet’t’ud kosan rohkotadas, muga tegese kos sanktaks.
-
Ende sarafonad neiččil oliba pit’käd, ka ed homaiče ühtnägoi om-ik neižne kapos vai om lihav.
-
Voib otta todesišt saved, ku om, ka paremba vauktad, tehta nozolad i necil nozolal pidi voita jaugad da käded.
-
Savi kuivab, a jäl’ges vaiše vedel pesta, naku om todesine hibjan čomitez.
-
Nahk tegese sel’ktaks, puhthaks, pehmdaks, neidiš om vaumiž mända besedale.
-
SAVINOZOL
Pidab otta kahmal saved, segoitada sidä vedes, ližata üks’ luzik kandatest, jäl’ges voita hibjpalad kus om kuiv, ahavoičenu nahk.
-
Palad oliba vaumhikš tehtud, tuleb aig vajehtada, neglan kädehe i kaik om vaumiž.
|
| 622 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Kaks’ tedotöd vepsän kelen polhe
|
-
Erased suomalaižed tedomehed kucuiba sidä baltianmeren–suomalaižeks sanskritaks, sikš ku se om kaičenu erasid vanhoid prakelen pirdoid.
-
Venämas-ki om nügüdläižeks aigaks keratud sur’ vepsänkeline magnitofonpaginoiden kollekcii, mitte kaičese Petroskoin Kelen, literaturan i istorijan institutas.
-
Sid’ om tehtud i paindud vodel 1972 raritetine Vepsän kelen paginvajehnik, om kirjutadud äi erazvuiččid tedotöid, mi andab voimust kucta institutad mugažo erazvuiččeks vepsän kelen oppindtedoškolaks.
-
Suomalaižen i venälaižen vepsän kelen oppindtedoškoliden pohjal nügüd’ om zavot’t’ud vepsän kirjkelen kehitoitand, mihe mö sidom vepsän kelen i rahvahan udessündutandan toivoid.
-
Hän ühtes ičeze openikoidenke om tehnu äi tedomatkoid vepsän male i om tutab äjile vepsän man eläjile.
-
Ved’ om muga kibed südäimel meile, vepsläižile, konz vähäluguižiden rahvahiden kelid kuctas pol’kolijoikš kelikš endustaden niiden kadondad man mez’kundaspäi.
-
Ičeze tedomatkoiden pohjal Riho Grünthal kirjuti tedotön ”Vepsän kielioppi” (om paindud 2015 voden lopus).
-
Hänen tedotös om avaitud lugijale kaik kelen poled: om tehtud vepsläižiden vanhan istorijan obzor, nimitadud sen opppindproblemad, ozutadud nügüdläine kelen olend küliš, lat’t’ud vepsän kelen rindatamine toižihe baltianmerensuomalaižihe heimkelihe, todud sil’mnägubale kelen fonetižed, morfologižed, sintaksižed pirdad.
-
Riho Grünthal om otnu homaičushe mugažo vepsän kirjkelen problemoid i pirdoid sidodes niid kelen kehitoitandaha.
-
Voib jonoštada, miše hänen tedotö om ani tarbhašt vepsän kelen oppimižes, sen kirjkelen tegemižes kaikiden täht, ken tahtoib opeta necidä vähäluguižen rahvahan kel’t.
-
Se om tärged mugažo suomalaiž–ugrilaižen tedomirun täht, sikš ku avaidab kaikile nügüdläižen vepsän kelen kehitoitandan problemoid.
-
Se om ani tarbhašt kaikile, ken tahtoiži opeta i oppida vepsän kel’t, toižid heimkelid rindataden vepsän kel’he.
-
Sen hengen oli Heini Karjalainen, kudamb oli ühtnenu äjihe tedomatkoihe vepsän male, miččid tegi Riho Grünthal, om pannu äi väged ELDIA:n projektaha, miše ozutada vepsän vähäluguižen rahvahan kelen problemoid, sen sambumišt vepsläižes mez’kundas i mugažo erazvuiččid udessündutandan mahtoid nügüdläižiš elo-oloiš.
-
Heini om kirjutanu erazvuiččid tedostarinoid i ühtenzoiti niid ühthe tedokirjaha ”Yhteisöt kontaktissa, systeemit muutoksessa” (”Mez’kundad kontaktiš, sistemad vajehtuses”), miččen problemoid eziti-ki Oulun universitetas polestandan aigan.
-
Heini om keradanu kel’materialoid eläbas vepsän kelespäi, mugažo rindatuseks om kingitanu homaičust toižihe tedotöihe.
-
Voib jonoštada, miše hot’ pronominad om üks’ pala nimiden morfologijaspäi, niiš om äi eričusid i eroid toižiš nimišpäi – substantivišpäi, adjektivišpäi, numerališpäi.
-
Hot’ vepsän kel’t oppidas jo enambad kaks’sadad vot, kelen istorijas om äi peitusid, miččid ei uddainus völ avaita i tarkištada lophusai.
-
I hot’ jäi erasid küzundoid, miččihe oli jüged antta vastusid, minä voin vahvištoitta, miše vepsän kelen oppimižen istorii om tehnu völ haškusen edehepäi, i nece om ani tärged i vepsän kelen täht, i kaiken kel’tedon täht, sikš ku om avaitud völ üks’ lehtpol’ kelen oppimižes.
-
Völ tahtoižin kingitada homaičust sihe, miše Heini Karjalainen, om kävutanu ičeze vepsän kel’mahtoid kirjas-ki.
-
Hänen tedotön augotišehe om pandud vepsänkeline lühenduz, mitte, ku se om pandud tedotöhö, kuti lendab kel’t toižele pordhale mez’kundas i tedomirus.
-
Om ani žal’, miše nece lahjakaz runoilii, kudamb tegi vepsläižen literaturan tetabaks suomalaižes mirus, om lähtnu toižehe mirhu muga teravas, vaiše 55–voččen.
-
Voib sanuda heile kaikile äi spasiboid mugoižes lahjakahas openikas i miše heil om eläbad melentartust vepsän kel’he.
|
| 623 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Maria Košeleva.
Vepsän pagin oiden očerkad
|
-
Nacein, nikenele ei ole peit, miše vepsläižes mirus om ičeze kelen mamoi – Nina Zaiceva, kudambale ei ole üks’kaik vepsän kelen elo da kudamb kaiken aigan opendab, kehitoitab da udessündutab kel’t kirjutades äjid tarbhaižid tedotöid neciš tedoalovehes.
-
Täl-ki vodel, kezan augotišes läksi hänen uz’ sur’ rad, miččen nimi om Vepsän paginoiden očerkad.
-
Kut voib homaita nimespäi – se om täuz’ tö vepsläižiden paginoiden erigoičusiden polhe, niiden sijoiš da sijoiden kävutandan polhe.
-
Neciš rados om vepsläižiden paginmaterialan tarkištelend, a mugažo siš ezitadas avtoral vaumištadud 50 fonetišt, leksišt da grammatišt kel’kartad.
-
Jogahižehe kartaha mülüb kuz’ tarbhašt azjad: kartan legend, kus om ezitadud kartografijan material, sen legendan sel’genzoituz’, luguindeks, mitte abutab sauda kel’kartan, keratud materialan lugetiž, avtoran tedosel’genzoituz da kel’kart märitud znamoidenke.
-
Kut om kirjutadud kirjas, nece tö om kuti ezisanad vepsän kelen lingvistižehe atlasaha, mitte vaumitadas nügüd’.
-
Nece Vepsän paginoiden očerkad – om lujas sur’, jüged da hüvin tehtud rad, mitte abutab jogahižele opeta vepsän kel’t, tedištada uzid melentartuižid vepsän kelen paginoid kosketajid azjoid, abutab toižile tedomehile kirjutada ičeze tedotöid, a kelen opendajile abutab tarkašti tundištoitta openikoid mugoiženke kel’he sidotud tärktan azjanke, kut paginad.
-
Se kirj om lujas hüvä tö vepsän kelen mirus, sikš ku jogahine mugoine rad avaidab uded uksed kelen opendamižehe da andab veresen kacegen sihe.
|
| 624 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Maria Filatova.
Enarne ma vastsi adivoid
|
-
Enarne ma om tetab vepsläine jogavozne praznik.
-
Om veslembid pajoid, om-ki tuskpajoid”.
-
Adivoile taritihe ozaita miččil heinil da änikoil om täutud havadoižed.
|
| 625 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Rahvazkeskeine dialog
|
-
Ühten mugoižiš da, voib sanuda, kaikiš tutabišpäi om Barencan Evro-Arktine region, mitte jagase äjihe gruppoihe, miččed tehleba erazvuiččid azjoid da pätaba erazvuiččid azjümbrištoid koskebad küzundoid.
-
Kut-žo om hüvä, miše meil oma nügüdläižed tehnologijad!
-
Ühten päazjoišpäi, mitte om lujas tärged Barencan regionan radajan gruppan täht om se, miše 2015.
-
Se azj tuli mel’he toižile suiman ühtnikoile, hö tegiba äi küzundoid da sanuiba, miše meiden mahtišt oliži lujas tarbhaižen heiden täht, ved’ ei jogahižel rahvahal om muigoine hüvä da korged igähižiden keliden kehitoituz.
-
No om problemoid-ki, miččil jagoihe rahvahiden ezitajad.
-
Ozutesikš, Venäman saamelaižil om kalatusen problemoid.
-
Norvegian saamelaižiden hol’ om siš, miše Norvegian valdmehišt ei tege ičeze velgusid muga, kut tarbiž.
-
Tarbiž sanuda, miše rahvazkeskeine dialog om lujas hüvä da tarbhaine azj rahvahiden kehitoitandan täht.
-
A völ paremba, konz se om ei vaiše rahvazkeskeine, no maiden keskes-ki, ved’ se andab levedamban kuvan mail’mas da enamba voimusid jogahižen ühtnikan täht.
|
| 626 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Sergei Minvalejev.
Kongressan rad mäni Suomen Lahti–lidnas
|
-
Minä olen korktad mel’t meiden noriš tundijoiš, olen korktad mel’t, miše Petroskoin universitetan üläopenikoil om voimuz kirjutada diplomtöd ičeze kodikelel, ved’ äjiš Venäman suomalaiž–ugrilaižiš üläopištoiš diplomtöid kirjutadas vaiše venän vai anglian kelil, – sanui Nina Zaiceva kaikiden kuldes.
|
| 627 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Galina Baburova, Irina Sotnikova.
Kaks’kümne viž vot ühtes!
|
-
Se om üksjaine mirus paindišt, kus paindas kirjad da lehtesed Karjalan rahvahaližil kelil.
-
Sen pätegendan om lehtesiden da kulehtesiden paindand, Karjalan igähižiden rahvahiden kul’turan udessündutamine, kodikeliden kaičend da kehitoitand, rahvazkeskeižiden kosketusiden vahvištoituz.
-
Tämbeižeks päiväks om paindud enamba 250 kirjad.
-
Niiden keskes om vajehnikoid da openduzkirjoid, tedoliteratur, proza da runokogomusid, kirjoid lapsiden täht.
-
Vaiše Voden kirj–konkursas Periodikal om 36 pauklahjad.
-
Nece om lugijoiden jouk, mitte holdub kodikelen da kul’turan kaičendas.
-
Vodelpäi 2014 Lidia Valerianovna om päekonomist paindištos.
-
Nügüd’ hänel om uzid velgusid, miččid hän tegeb sil-žo surel vastusenpidändal i armastusel.
-
Nece om aktivine mez’, mahtokaz ohjandai.
-
Aleksei Arikovičal om äi hüvid idejoid, miččed om oigetud Periodikan edahaižehe kehitoitandaha.
|
| 628 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Maria Filatova.
Adivod Suomespäi vepsän mal
|
-
Uzišt, miše adivoihe tuleškandeba suomalaižed, om tulnu völ tal’vel.
-
Kaik ned om tehtud Minun kel’ – minun kodima–školan projektan mödhe.
-
Openikoil oli jo keratud da vaumitud erazvuiččid sarnoid, pajoid, ezitusid, om oppidud äi runoid.
-
Tulnuded adivod oma sebras, miččele om melentartušt vepsän rahvahan elo.
-
Ari Ahtianen om necen sebran ohjandai.
-
Matkan polhe hän sanui: ”Nece om kul’turan da istorijan sebr.
-
Meile om melentartušt Suomen da sen irdpolen tradicijad, istorii da kul’tur.
-
Vepsän ma om üks’ melentartuižiš sijoišpäi, kus eläb vähäluguine rahvaz.
-
Kaik meile om melentartušt”.
-
Äjil tulnuzil adivoil om jurid Karjalan mal.
-
Mirja Kekkonen, sebran ühtnik sanui: ”Minai om mamoi.
-
Hän om Karjalaspäi, Karjalan kaglusespäi.
-
Meil äjil om sugujurid tägä.
-
Meile om melentartušt rahvahan kul’tur, om mel’he čoma londuz.
-
Nece om meiden istorijan da kul’turan pala, meiden vanhembiden kodima”.
-
Om tetpas, vepsläižed – adivoičetai rahvaz, vepsän ma om avaitud sebranikoile.
|
| 629 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Maria Košeleva.
Noriden vastuz Karjalan mas
|
-
Norišton täht vedetas erazvuiččed azjtegod, miččed om oigetud sen probleman pätandaha.
-
Om tärged, miše nenihe azjtegoihe ühtnižiba nored ristitud, kudambiden mel’ völ kehitoitase, kudambile om kebnemb otta uzid tedoid da kudambiden päiš om lujas äi melentartuižid idejoid.
-
Igähižil rahvahil om erazvuiččid problemoid, ozutesikš, Karjalas rahvaz ei kaiken el’gendab, miše olda miččen-se rahvahan ezitajan, teta sen kul’turan da kelen, om hüvä da tarbhaine azj.
-
No meil om äi külid, miččiš völ eläba nored rahvahiden ezitajad, miččed opendaba ičeze kodikel’t školiš.
-
Jo toižen voden mugoižiden lapsiden täht Petroskoi–lidnas vedetas etnokul’turine lager’, miččen nimi om ”Noriden vastuz Karjalan mas”.
-
Se om üks’ öbokan agjan parembiš projektoišpäi, miččen abul openikoid kuctas Venäman rahvahiden kul’turan, veroiden, keliden opendushe.
-
Nece projekt om tehtud Rahvahaližen politikan ministerstvan, Petroskoin valdkundaližen üläopišton da Valdkundan lapsiden da norišton turizmkeskusen abul.
-
Nece projekt om tozi lujas hüvä idei, tarbiž, miše se eläiži edemba-ki, miše antta meiden ”tulijale” el’geta da teta kut-žo äi rahvahid meiden Venämas i mitte melentartuine istorii sil om.
|
| 630 |
Младописьменный вепсский
|
публицистические тексты |
|
Suomalaiž-ugrilaižed sarnaližed henged nügüd’ eläba Internetas-ki
|
-
Vänd Internetas om Venäman suomalaiž–ugrilaižen kul’ turkeskusen unikaline projekt.
-
Vändon sädai da toimitai om Kul’turkeskusen tedoerišton ohjandai Anna Baženova.
-
Oleg Il’ašov sanui, miše toižiden rahvahiden henged, mičced mülüiba vändoho, mugažo om oikti valitud.
-
Ol’ga meletab, miše ühten kaikiš tutabambiš hengišpäi vepsän rahvahan fol’kloras om mecan ižand – mechine.
-
Interaktivižes vändos om ezitadud Venäman suomalaižugrilaižiden rahvahiden sarnoiden da mifoiden 19 henged.
-
Mugažo voib kerata mozaikan, miččel om kuvatud kaik henged.
-
Ühthine kuva, miččel henged seižuba ümbri pažagas, om Venäman rahvahiden sebrastusen simvol.
-
Vänd om joudajas päzutandas fi nnougoria.ru-internet-lehtpolel.
|
