ВепКар :: Тексты

Тексты

Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь

Maria Košeleva. Tradicionaližed tedod kut tarbhaine elon pala

Maria Košeleva

Tradicionaližed tedod kut tarbhaine elon pala

вепсский
Младописьменный вепсский
Meletit-ik , midä om tradicionaližed tedod? Midä znamoičeb nece virkeh da mikš se om tarbhaine? Tradicionaližed tedod oma mugoižed tedod, miččid igähižed rahvahad saiba ičeze elospäi da mahtištospäi. Ned koskeba rahvahiden eloradoid, kul’turad, ekologijad da kelid. Kaikid nenid tedoid ristitud kävutaba ičeze elos i andaba polvespäi polvehe.

Kezakun 6.-8. päivil Suomen Helsinki-pälidnas mäni seminar, miččen nimi oliRahvahiden tradicionaližed tedod”. Seminaran tegijan oliba Helsinkin üläopišt, Arktikan nevondišt, Suomen verazmaiden ministerstv da IPBES-organizacijan ekspertad. IPBESnece om rahvazkeskeine organizacii, mitte oppib erazvuiččid ekologijan küzundoid. Nece organizacii tegeb üht melentartušt projektad. Se om mugoine tedodokument, miččehe mülütadas pohjoižmaiden rahvahiden ekologižid küzundoid, problemoid da niiden pätusid. No iče rahvahita nece dokument oliži tühjan. Sikš tehtihe-ki mugoine vastuz. Necidä dokumentad tegeba ekspertad kaikes miruspäi: tetabad tedomehed, mantedajad, valdmehišton ezitajad, etnografad da toižed. Mugažo projektaha ühtneba aspirantad, kudambad opendaba erazvuiččiš mirun universitetoiš da oppiba igähižid rahvahid da heiden elod.
Paiči projektan radnikoid vastusele tuliba Arktikan igähižiden rahvahiden ezitajad kaikes miruspäi: Venämalpäi, Suomenmaspäi, Norvegiaspäi, Amerikaspäi. Igähižid rahvahid ezitiba saamelaižed, inuitad, aleutad, nencad da vepsläižed. Kaik ned oma suriden da tetabiden rahvahiden sebroiden ezitajad.
Vastusen päsijan oli Helsinkin universitet. Sen radhonusiš mäni kaks’ seminaran päiväd, kus homendesespäi ehthasai projektan radnikad ezitiba dokumentan paloid da starinoičiba, midä oma jo tehnuded. starinoičiba necen projektan tarbhudes-ki. Sid’ rahvahiden ezitajad tegiba küzundoid da ližaziba tarbhaižid azjoid, miččid ei olend dokumentas. Mugoine dialog abuti projektan tegijoile täutta dokumentad vai heitta sišpäi liža-azjad, a iče rahvahile abuti paremba tedištada toine toižen problemoiš da jagadas toine toiženke ičeze mahtištol.
Koumandel vastusen päiväl mäni toine seminar, se-ki oli tehtud Helsinkin universitetas. Seminaran teman oli Arktikan rahvahiden tradicionaližed tedod. Necen seminaran pätegendan oli ühtenzoitta tedomehid, politikoid da rahvahiden ezitajid, miše pagišta tradicionaližiš rahvahiden tedoiš da niiden roliš. Seminaran aigan tehtihe erazvuiččid dokladoid da panel’diskussijoid. Sile vastusele voi tulda joga tahtnik, da pidab sanuda, miše rahvast kerazihe tozi äi. Äjile oli melentartušt Arktikan igähižiden rahvahiden elo. Ezitajile tehtihe äi küzundoid. Arktikan rahvahiden problemoiden enambišt om sidotud pedroiden kazvatamižehe, kalatesehe da ekologijaha. Ved’ läz kaikiš Arktikan maiš, kus eläba igähižed rahvahad, sadas tarbhaižid mankaivatusid vai živatoid da kalad. Ühtes polespäi se om tarbhaine azj ristituile, no se lujas painastab londusehe, il’maha, živatoihe, ühtel sanalkaikihe, mi om tarbhaine igähižiden rahvahiden elon täht. Päküzund om siš, kut tehta muga, miše molembile polile oliži hüvin. Tradicionaližed tedod om lujas tarbhaine azj neciš küzundas. Igähižed rahvahad lujas hüvin tundeba londust da tedaba, kut eläda senke kožmuses. Siš oli-ki pagin vastusel.
Kut sanuiba iče ühtnikad, vastuz oli melentartuižen, produktivižen da tarbhaižen. Se abuti täutta tärktad dokumentad, miše tulijas aigas valdmehišt tedaiži rahvahiden oloiš, a iče rahvahad jagaižiba ičeze tradicionaližil tedoil mirunke.