Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Natalja Anhimova. Änižröunan vepsläižed küläd tämbei i eglai
Natalja Anhimova
Änižröunan vepsläižed küläd tämbei i eglai
вепсский
Младописьменный вепсский
Amussai
vepsläižed eliba čomiš sijoiš : jogen da järven randal , mägel da krežal .Heid ümbärzi parahim londuz .
Pohjoižvepsläižed sured posadad , mugomad kut Šokš , Išan’ , Vehkoi , Šoutjärv’ , Kalag’ , Toižeg , Kaskez seižuba Änižjärven randal , penembad küläd mugomad kut Mägi , Mecantaga – mecjärviden randal .Nüguni sid’ eläb enamba koumed tuhad mest .Oli aig , 60-70 vot tagaze , konz ühtes küläs eli koume tuhad eläjad .Mi edeleze , se aig mäneb teramba .Necen aiganke jökseb kaik meiden elo .Nene ei olgoi vaiše sanad .Muga om-ki .Tö iče kaiken voit nägištada küliden fotokuvišpäi .Olgat hüväd , mängam tedme , mitte mäneb Petroskoišpäi Süvärele , hural kädel meil om Änine .Amussai vepsläižed sanuba : ”Ajam Änižen randad möto ”.
Mel’he om se , miše kaik nimed , miččid andoi rahvaz jogile , järvile , külile , mägile , tropile , nüguni starinoičeba lujas äjan rahvahan elon polhe : ken tuli necile sijale elämaha ezmäižen , midä radoi , miččid veroid oli …
Mö tedam , miše vepsläižed Änižröunan küliš eläba jö enamba 500 vot .Edel heid necil mal eliba saamelaižed .Hö-ki jätiba meile ičeze nimid .Muga ”Änine ”-nimi om tulnu saamen kelespäi da znameičeb – ”Sur’ ”.
Ezmäine külä , mitte tuleb meile vastha , konz ajam Petroskoišpäi , om Šokš .Šokš seižub Šokšjogen randal .Nece sur’ külä , kut starinoičeb vanh kirj ”Писцовая книга Обонежской пятины (1563 v .)”, kerazi ühthe penid külid , mugomid kut : Voinikišt da Sürd’ .Ned nimed eläba tähäsai .Tedomehed meletaba , miše nimi ”Šokš ” tuli suomalaižugrilaižiš kelišpäi da znamoičeb ”jogen hijam ”.
Läbi kaikes sures küläs tedme mäneb Vasilišt .Vasilištos seižuba sured puižed vepsläižed pertid .
Vepsläižed pertid seižuba läz ted da tele kacub nel’l’ iknad .Vepsläižed mužikad lendiba pertid muga , miše ned seižuižiba enamba 100 vot .
Vasilištospäi Änižen polhe om pen’ Čoga-külä , vepsän kelespäi znamoičeb ”čuga ”(čoga ).Nece külä seižub kuti čogas , sišpäi tuli sen nimi-ki .Minun melen mödhe , nece sija om mugoine hil’l’ da sigä Šokšun-jogespäi tuleb verez tullei .
Kaks’ kilometrad Vasilištospäi mecan polhe surel mägel seižub Sürd’-külä .Sürd’ om vanh da unohtadud jo vepsän keles sana , znamoičeb ”mägenpä ”.Sid’ , mecan poles , oma Kes’kkülä da Pinž .Tähäsai sid’ seižuba sured kaks’žiruižed pertid : Kes’kküläs – Mugačevan pert’ – eläb Jurii Mihailovič Mugačev , Pinžas – Pidžakovan pert’ – eläb Mihail Aleksandrovič Pidžakov .Hö molembad lujas hüvin tedaba vepsän kel’t i čomin pagižeba ičeze kelel .
Šokš om vanh külä .Ei edahan sišpäi om uz’ Kvarcitnii-külä , se seižub vanhan Lomk-külän sijal .Külän nimed tuliba rusttas kivespäi , sidä vepsläižed saba jo enamba 300 vot .Rusked kivi vedas Piterihe , Moskvaha da toižihe lidnoihe da völ Franciaha .Siga neciš kivespäi tehtihe pertid da dorogoid .
Nüguni Kvarcitnijas , kus Šokšun agjas sündui pühä Iona Jašezerskii , seižub čoma pühäpert’ .
Ajam edeleze Änižen randad möto …Tuleb Išan’ – nece ei ole sur’ külä .Meletam , miše nimi tuli ezmäižes eläjaspäi .Nüguni Išaninad-famili om eläb meiden keskes .
Nikonz Išaniš ei elänu äi rahvhast .No muzejas oma kuvad , miččišpäi voib tedištada , miše 1968.vodhesai sigä oli pöud , kus kazvatadihe kuzid da pedajid .Nüguni völ voib nägištada necen sijan .Siš aigaspäi äjan muštab külän eläi Mihail Petrovič Išanin .Hän sanui : ”Siloi , konz kazvatadihe puid , pämehen oli Sergei Mihailovič Išanin ”.
Lähtem Išanišpäi nel’l’ kilometrad , tuleb Vehkoi .Se seižub Vehkoi-ojal , kus randad möto kazvab vehk (hein ).Vehk abutab mehele olda tervhen .Völ sanutihe , konz oliba näl’ghižed voded , voib olda , voinan aigan , vehkaspäi tehtihe tahtast da pašttihe leibäd .Mugoižid sijoid rahvaz hüvin tezi da lendi pertid – muga tuli külä .Nece oli sur’ külä – kerazi ühthe mugomid penid külid , kut Vanh Vehkoi , Tesar’ , Ogerišt .Vodel 1873 Vehkojas oli 36 pertid : eli 162 mužikad da 178 akad .Oli pühäpert’ da kaks’ časoun’ad .Konz nüguni ajad siriči Vehkojas , ka ei voi unohtada pühäpertid , mitte oli tehtud kivespäi 100 vot tagaze käzil .
Vaiše purob südänt , konz tämbei kacud pühäpertihe i johtutad , miččen se oli ende .Čudutoitab se , miše mugoižen suren da čoman pühäpertin lendiba iče eläjad arhitektoran Aleksandran Bespal’cevan projektan mödhe .
Ajad seičeme kilometrad , jo sid’ tuleb Šoutjärv’ – Šoutjärven rajonan da enččen Vepsän volostin päkülä .Külä seižub Šoutajärven jogen randal .Külän nimi tuli järven nimespäi ”Šoutjärv’ ”.Nüguni kartal necidä järved kuctas Kodijärv’ .Kodijärvel seižub Mägi-külä .Kodijärvespäi Änižehe jokseb Šoutjärv’-jogi .Tedomehed ei voigoi völ sanuda , kuspäi sündui nece nimi ”Šoutäjrv’ ”.Rahvaz sanub , miše se om – ”souta järvehe vai järvespäi ”.
Vanhas kirjaspäi tedam , miše vodel 1873 Šoutjärven Pagastas oli 49 pertid , kus eliba vepsläižed : 128 mužikad da 108 akad .Vodel 1926 Šoutjärven Pagastal tanhoid oli jo vähemba – 36, eli 78 mužikad da 93 akad .
Šoutjärv’ kerazi äi penid külid ühthe : kaik ned seižuba jogen randal .Tuled Šoutjärvehe – ezmäine pen’ külä Alažagd’ .Se seižub alahan toižišpäi .Voinahasai Alažagdjas jogel oli mel’nic .Läheli , hural jogen randal , om Kukeinposad .Ezmäšt eläjad kuctihe Kukoi .Hän andoi necile sijale mugoižen nimen .Nüguni Kukeinposad om hil’l’ sija Šoutjärves .Sigä seižuba üks’žiruižed pertid .Vepsläižed pertid oma vanhad – nel’l’ iknad kacuba tele .
Mänem edeleze , tuleb Petreinmättaz .Sid’ mäthaižel seižuba pertid , jogen randal – kül’betid .Kacud , kaik om , kut ende .
Sid’ jo tuleb Hamamättaz .Hamamäthal seižuba vanhad kaks’žiruižed pertid .
Hamamäthalpäi voib putta Minamäthale da Markumäthale .Sid’ om čoma londuz .Ülemba kaikid seižub Üläžagd’ .Amussai Üläžagd’ om bohat külä .Sada vot tagaze Üläžagdjas radoi vezimel’nic , vodel 1945 oli letud leibänpaštam , vodel 1946 – elektrovägišt , vodel 1958 oli letud živattanaz , kus kazvatadihe kodijänišid .
Ende keskkülä oli Pagast , kus seižui pühäpert’ .Vodespäi 1838 Šoutjärven Pagastas seižub apostalan da evangelistan Matfejan kivipühäpert’ .Pühäpertin rindal om papin pert’ .Sikš nece sija kuctas Papinposad .Nüguni nece sija om znamasine – Iono-Jašezerskijal podvorjel seižuba uded pühäpertid .
Nügüdläine Šoutjärven keskkülä om Jeremišt (Jeremejanposad ).Jeremišton rindal om Mel’-kamättaz , sid’ seižub sur’ da čoma Mel’kinan pert’ , kus nüguni om Vepsän rahvahan muzei .
Ajam edeleze ted möto , mitte mäneb pidust’ Äništ 12 km , tuleb Kalag’ .Nece külä seižub Kalajogel .Voib el’geta , kuspäi tuli külän nimi .Sanutihe , miše neciš joges oli äi kalad .Vanhas kirjaspäi tedam , miše Kalagen Pagastas vodel 1873 oli 30 pertid , eli 85 mužikad da 110 akad .Vodel 1926 pertid oli jo enamba – 69, eli 49 akad da 8 mužikad; da völ papišt , kus eli 2 mužikad da 7 akad .
Kalag’ – om pit’k külä : pertid seižuba pidust’ ted enamba nel’l’ kilometrad .Ezmäine külä , kut tuled Šoutjärvespäi , om Ropei : sid’ 300 vot tagaze zavottihe sada mustad kived .
Oma Kalages pened-ki küläd : Ozrei , Galašovk , Pagast .
100 vot tagaze Pagastal seižui kaks’ čomad da korktad pušt pühäpertid .
Ajad edeleze nel’l’ kilometrad , ozutase pedajištospäi čoma külä Toižeg .Se seižub krežal – pertid oma ülähän , a alahan jokseb Toižeg-jogi .Sanutas , miše nece jogi andoi nimen küläle .
Kut oli jo sanutud , enamba 500 vot tagaze necile sijale tuliba ezmäižed vepsläižed .Nened sijad tuliba heile mel’he , joges oli äi kalad , jogele anttihe nimi Kaleig .Mäni aig , löutihe toine jogi , miččes mugažo oli äi kalad , da sille anttihe nimi Toižeg .
Toižeg kerazi ühthe mugomid penid külid , kut Mägoc , Mišuk , Vanik , Zinik (nimed tuliba ezmäižispäi eläjispäi ), Telaorg , Rusked mägi .Vanhoišpäi kirijoišpäi mö tedam , miše vodel 1873 Toižeges oli 71 pertid , eliba vepsläižed : 224 mužikad da 245 akad .Vodel 1905 pertid oli jo enamba – 98, eli 343 mužikad da 335 akad .Voib meletada , miše Toižeges oliba sured da bohatad pertid : pidetihe 76 hebod , 201 lehmäd da 170 tošt živatad .
Sija Toižeg om mugoine znamasine .Sid’ sünduiba etnograf Dmitrii Moisejevič Puškin , taidehpirdai Sofonii Dmitrijevič Jeršov , baletmeister da horeograf Vasilii Ivanovič Kononov .
Jäl’gmäine vepsläine külä meiden Karjalan mas om Kaskez .Se seižub korktal .
Änižen randal .Tedam , miše Kaskezas om koume pen’t küläd : Sulagd’ , Pohjagd’ , Kes’kposad .
Kuvišpäi mö voim nägištada , miččed Änižröunan vepsläižed küläd oma tämbei i miččed ned oliba 60-70 vot tagaze .Om žal’ , miše mö em voigoi jo nägišatada lujas äjad ...Maspäi kadoiba ünäižed küläd .Nüguni ei ole Krikunsel’gad , Van’himansel’gad , Hapšomad , Levonsel’gad , Isakad , Oz’megad …
Mecan poles mecjärviden randoil oma völ küläd : Mägi , Matvejansel’g , Mecantaga .Konz-se ned oliba sured , sigä eli äi rahvhast , seižuiba pühäpertid .Nüguni vaiše kezal tuleba eläjad lidnaspäi .
Kut pidaiži eläda , miše kaita ičeze vanhoid vepsläižid külid ?Jüged om sanuda .Meiden vanhembad jätiba meile kaiked , midä meile tarbiž , miše eläda .A midä mö jätam ičemoi lapsile ?
Änižröunan vepsläižed küläd tämbei i eglai
вепсский
Младописьменный вепсский