Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Darja Hil’. Unehe sidotud henged (vepsläižiden uskondoiden mödhe)
Darja Hil’
Unehe sidotud henged (vepsläižiden uskondoiden mödhe)
вепсский
Младописьменный вепсский
Uni
om londuseline hibjan olo , konz ristitun reakcijoid mirun azjtegoihe om vällemb mi tobjimalaz .Uni om lujas tärged azj da tarbhaine jogahižele ristitule .Vepsän keles om äi unehe sidotud sanoid , erazvuiččid primetoid , veroid , nevondoid , kel’dändoid da hengid .Konz ristit ei el’genda min-se süid , hän naprib sel’genzoitta sidä erazvuiččil uskondoil da hengil .Necihe kirjutesehe om keratud tedoid unehe sidotud hengiden polhe , miččihe uskoi vepsän rahvaz .
Örägu , Itketes da Polunočnica
Lapsiden hondon unen sü om tobjimalaz väru , a värun sü oli vepsläižil paksus vahvas sidos läžundanke .Konz vagahaine laps’ kaiken aigan värižeb i ei magada , sidä nimitadihe öväruks i lugetihe , miše se om sidos erasen hengen vägenke .Läžundad kuctihe erazvuiččil nimil , miččed oma sündunuded veronmugoižen rahvahan eloho kacundan pohjal .Pohjoižvepsläižil om löutud sana örig (vai örägu ), mitte sündui sanoišpäi ö da rig (erasiš tahoiš ”rig ” znamoičeb ”kida ”, i sikš örig sanan sijas voiži sanuda ökida ).I .J .Vinokurova ičeze tedotös kirjuti , miše mugoižid-ki meletusid läžundas , miččiden ni med oma pojavad , kä vutadas levedas pohjoižvenälaižiden-ki keskes .
Keskvepsläižil om toine sana – itketes , mi koskub suomalaižehe tärtusehe yöitkettäjä i livvinkarjalaižiden tärtusehe yönitettäjä (”öine itkemaha käskii ”).Nene nimed znamoičeba mugošt azjad : heng , kudamb käskeb itkta , tegeb necidä öl .Suvivepsläižil necen läžundan nimi oli polunočnica , nece om velgsana , mitte om tulnu paginaha venän kelespäi .
Pohjoižvepsläižed sanuba , miše örägu-heng voib olda kukoin karččen , sikš ku kukoi om tobjimalaz päivän da ön herkhil olemižen znam .Sidä todištab üks’ ritual , mitte tehtihe , miše päzutada lapsen kibu-unespäi : neičukaižen (vai prihaižen ) päle pandine räcin (vai paid ), sid’ hänen päl pidetihe korend , miččele ištutadihe kukoi .Sid’ räcin (paid ) kasttihe vedel da riputadihe se korendole sanudes puhegen : ”Örägu , na silei rad – täl öl paideine kuida i necida rabad ni kosta ”.Sen jäl’ghe nece räcin (paid ) pandihe lapsen päle öks .Toine lapsen läžundan tervehtoituzmaht pohjištub sihe , miše nece kibuhengen vägi sirdetihe vagahaižel lapselpäi .Pohjoižvepsläižil mugoižen kibedan vauktan unen tuldes lapsele mändihe noidannoks , kudamb ombli tätüižen ruzuižišpäi – mučakon (”pen’ akaine ”).Nece tätüine pandihe kätkehe pölusen alle , miše örägu telustaiži magadamha pölusele , a last ei koskiži .Keskvepsläižed sen täht paniba kožlin neičukaižen kätkehe i miččen-ni mužikan radkalun prihaižen kätkehe .
Korvala-küläs polunočnicaspäi tervehtoituzmahtod pohjištuiba sihe , miše läžund kükstihe vedel vai savul .Tobjimalaz mamoi vai tedai mez’ kandoi värižijan lapsen verajannoks , sigä hän oti čaškaspäi puhegvet suhu , sid’ koumašti sül’gi sil vedel künduses üliči ičeze kämnele i pezi sil kämnel lapsen modon .Tehtihe völ savastandad-ki .Sen täht ottihe kuvert-se mamoin hibust i sen ližaks mugažo lahkoišpäi (jogahižes toižešpäi ) da iknanpelišpäi vesttuid pilitesid (puikoižid ).Miše tehta kaik oikti pidi tegosijannoks astta kandoižil sel’gin , kacelmata tagaze .Hibusid da pilitesid pandihe padaha i sütutadihe .Savustai pada kädes koumašti ümbärtihe kätken , miččes venui laps’ .
Konz vagahaine laps’ magazi hondoin , suvivepsläižed tegiba muga : longoitesen pautkes hö löuziba süvendusen , miččen tegiba pun jured .Vagahaine laps’ čokaitihe neche süvendusehe , miše läžund jäiži sihe , da lugetihe puheg polunočnicaspäi .
Suvivepsläižil oli mugažo vedehe sidotud vero .Pämeletuz oli siš , miše alahaks valui vezi oli vepsläižiden mel’kuvas kuti jogi , mitte ičeze joksmusel veb läžundan kolnuziden miruhu .Miše päzutada vagahašt last polunočnicaspäi , lapsen mamale tarbiž oli vagahaižen lapsenke seižutadas vihman veden alle (miše vezi valuiži , ozutesikš , katuselpäi ).Muga vihmvezi ičeze joksmusel vei läžundan maha , mitte oli toižen mirun znaman neciš ritualas .
Vepsläižen itketesen kibun pojav livvinkarjalaižil om yönitettäjä .Pohjoiž-Venämas-ki om mugažo ночная плакса-nimine läžund , kus semantikan polespäi sündub se-žo üks’ kuva .Om örägu-hengele-ki venänkeline analog : ночной рёв-heng .Nene kaik oma peniden lapsiden läžundad , konz laps’ ei voi uinota i värižeb kogonaižen ön .
Gnetko , Ličkäine da Pas’t’e’n’
Gnetko om mifologine heng , kudamb öidme ”ahtištab ” ristitud , painab hänehe .Paksumba gnetko ištuse ristitun kaglha vai rindha da upehtoitab händast , painab i mokičeb hubil unil .Vepsläižehe mifologijaha nece heng om tulnu venäläižišpäi .Sana ”gnetko ” om ottud venän kelespäi , se om tehtud гнести-verbaspäi (”ahtištada , painda ”).Pohjoižvepsläižil (Himjogi-küläs ) oli tutab kel’dänd : ei sand magata laivan nenan pitkähkon kokoran al , ika gnetko ahtištaškandeb .Se ozutihe kuti pen’ hahlakaz mecživataine .Pohjoiž-Venämas da öbokan Venämas gnetko (a mugažo gnetka (Ol .), gnetke (Ol ., Petr .), gnetok (Ol .), gnedko ) om pertin ižandaha pojav paha heng , kudamb voib ozutadas mehile kodiživatoiden vuiččeks i ahtištada , upehtoitta heid öl .Se mokičeb ristituid pahoil unil .Siš mugažo sanutas , miše nece heng om pen’ , hul da karvakaz .
Oma völ toižed henged , kudambil om ühteiččid pirdoid da tegendoid kut gnetkol , ozutesikš , ličkaine (kesk - da suvivepsläižed ), pas’t’en (suvivepsläižed ).
Suomalaižes mifologijas om mugažo gnetkoho pojav heng , ”painai ”, mugoižidenke-žo funkcijoidenke : nece om muzamujuine (vai must ) heng (erašti živatan vai lindun formas ), kudamb ahtištab , ličeb ristitud , i sil aigal ristit nägeb pahoid unid .Painai-heng om sü sihe , miše suomen keles ličkašt nimitadas-ki painajainen-sanal .
Saamelaižes mifologijas om mugoine-žo heng .Sen nimi om Deattán , a sen tegendad da irdnägo oma pojavad vepsläižehe gnetkoho da suomalaižehe painajaha .Iče sana ”Deattán ” om tehtud pohjoiž-saamelaižes deaddit-verbaspäi , mi znamoičeb ”ličta , ahtištada , painda ”.
Nügüdläižen tervhuz’tedon mödhe kaik , midä tobjimalaz tegeba gnetko/ličkäine/pas’t’en’-henged da suomalaine i saamelaine vastatesed oma unen kid’žmoitusen (ang .sleep paralysis , suom .unihalvaus ) simptomad .Se tegese , konz ristitun hibj ei voi kubahtada (om völ normaližes unen kid’žmoituses ), a hama (mel’ ) om jo heraštunu .Ristit rižab mittušt-se kingitust , ei voi henkta hüvin , sikš miše hänen hibj völ magadab , i ei ole külläks kislorodad .Sišpäi tuleb tundmuz , miše rindhiže painab mitte-ni heng , i se ahtištab ristitud .Kislorodan vajagusen tagut mugažo tuleba gal’l’ucinacijad .Unen kid’žmoituz voib vedäda sihe , miše ristit zavodib unes kävelda , konz hibj kubaidab , a mel’ om völ unes .
Ličkäine om vepsläine mifologine heng , personifi ciruidud paha uni .Vepsän kelen paginoiš necil nimel voib olda fonetižid eroid : l’ičkän’e (Pondal ) da l’ičkein’e (Šimgär’ ).
Sana ”ličkäine ” om tehtud ličta-verbaspäi , mi znamoičeb ”painda , ahtištada ”, vepsän keles sanal ”l’ičkeh ” (l’ičk , l’iče ) om konkretine-ni zanoičend – ”jügu , ahtištuz ”.Sidä kävutadas , ozutesikš , konz solatas kapustad , i kapustan päle pandas ličkeh i m .e .Mugoine hengen nimi om levitadud vaiše kesk - da suvivepsläižiden keskes i se ozutab hengen pätegendad : painda magadajaha ristituhu muga , miše hän heraštuiži i zavodiži henkta .Ličkäižen painastuses ristitud sanuba muga : ”Se painab , ei ole nimittušt kibud .Se om kuti südäin azotase , kuti l’ičkeh mitte-se i südäin kividub .Mamoi aigemba sanui : L’ičkein’e l’ičoi mindai ” (Vidlkülä ).Mugoižen hengen ičtazevedändan sün oli erašti se , miše ristit magazi väral vai magazi miččel-se toižel , tundmatomal , magadandsijal : ”Poig magazi baban magadandsijas .Homendesel hän sanui muga : ”Mamoi , en venu enamba sihe sijaha .”Öl hän zavodi hengestuda .Nu , minä sanuinki hänele vepsäks : Nece om l’ičkein’e .Ani amu sanutihe , miše l’ičkein’e l’ičob ” (Vidl-külä ).Miše päzuda hengen ličendaspäi , tarbiž oli kubahtoitta kädel vai jaugal .
Voib olda , ličkäine sündui ristituiden meles neniš-žo pertin ižandoihe sidotud tegendoišpäi – heraštoitta magadajad ristitud , ličtas hänennoks , voib olda , ozutada , miše kodid varastab mitte-se varu .Ei-ik ole se pertin ižandan kuvan kehitoitusen satuz .Erazvuiččiš suvivepsläižiš küliš ličkaine oli kuti pertin ižand , i niiden keskes ei olend nimittušt erod .Sidä kuviteldihe madalaks bardakahaks ukoks .Starinoitihe , miše mugoine uk tuleskeleb magadajan ristitunnoks i ličtes painab kovašti rindhiže .Miše päzuda ličkäižespäi , tarbiž küzuda sil , hüväks vai hubaks hän paindab .Siloi hän andab vastusen da pästab ristitud .Suvivepsläižiden veroiden mödhe mugoine azj tegese ozatomudeks .Ojatin vepsläižil ličkäine oli kuti pertin ižand , no neniden kahten hengen keskes oli sur’ ero : meletadihe , miše ličkäine om paha heng i se tegeb hubad ristituile : ”Ličkeine ei ole pertin ižand , se om kuti mitte-se toine vägi , mitte upehtoitab .Pertin ižandale ei sa upehtoitta , pertin ižand om vastkarin sinun polel .Se tob kodihe kaik hüväd , kaikid parembad .A nece jo ei ole nimitte pertin ižand , nece om toine vägi ” (Vidl-külä ).
Tarbiž sanuda , miše mifologišt henged mugoižiden funkcijoidenke (ištta magadajan ristitun rindaha vai kaglha da painda sihe ) vepsläižiden keskes erazvuiččiš küliš kuctihe , kut oli sanutud ülähän , toižeiččikš : suvivepsläižil sidä kuctihe pas’t’enikš , pohjoišvepsläižil – gnetkoks .
Pas’t’e’n’ om suvivepsläižiden mifologine heng , kudamb om pahan unen personifi ciruitud form .Uskondoiden mödhe hän ištub magadajan ristitun päl i painab hänehe muga , miše ”veri azo tase pordoižeks ”.Pas’t’e’n’ om ani pojav keskvepsläižiden ličkäine-hengehe .
Iče pas’t’e’n’-sana om velgsana venänkeliden paginoišpäi : «пастень » (Novgorodan , Arhangel’skan , Vologdan da Jaroslavl’an oblastiš ), «стень » (Vladimiran da Kostroman oblastiš ).Se znamoičeb ”seinädme ”, toižin sanoin nece om mifologiziruitud muza kuvahaine , kuti mugoine ičenaine ristitun vuitte aineh .
Venäläižil pas’t’e’n’ mugažo znamoiči pertin ižandad , kudamb tuleb da painab magadajaha ristituhu išttes hänen päle .Mugoine pas’t’e’n’ mehen meles ühtenzoitase muzan kuvahaiženke : ku päivänvauktal ristit maihutab kädel , i kuvahaine kuvastab necihe seinäha , ka sanutas : ”Ala maihuta kädel , ika pos’t’e’n’ painab sinuhu (kingitab )”.Vologdan oblastiš om tutab pos’t’e’n’ , kudamb tuleb ristituidennoks kuvahaižen formas seinäl .
Magatai Matti
Magatai Matti (om mugažo variant Un’esiine Matti , toižil sanoil , ”Matti , kudamb magadab ”) om pohjoižvepsläine mifologine heng , kudamb om mugažo personifi ciruitud uni .Tedoid sen polhe om ani vähä , i ned kaik kirjutadihe vozil 1941-1943.Magatajan Mattin pätegend om uinotada lapsid .Kactes nimehe da rusttaha šl’apha päs voib tehta ühthevedon , miše heng om antropomorfi ne (ristitun irdnägö ).
Magatajan Mattin polhe om mugoižid tedoid : vessel taba , mod om kaid vai kehker , kazvol hän om madal .Rusttan šl’apan ližaks hän paneb päle sinižed kombčuukad .Magatajal Mattil om mugoižid kaluid , miččihe om keratud kaik hänen noidasine vägi : vihmanvarjoičim , mittušt hän kandab kaimlos; neciš vihmanvarjoičimes (variant : leikas ) om suug .Mifologižiš starinoiš om sanutud , kut nece heng uinotab lapsid : ehtal Magatai Matti tuleb honusehe , miččes oma lapsed .Hän astub muga hilläšti , miše lapsed ei kuližigoi i ei homaičižigoi händast .Hän otab suugan i koskeb sil lapsiden sil’mid .Lapsed vereba magadamha toine toižen jäl’geti .Sid’ Magatai Matti nagrden hüppib lapsiden magadandsijoidme (toižil sanoil hän bajutab , likutab lapsid ) da kacub jogahižehe lapsehe .Hän kucub lapsid lujas hüvil nimil da sanoil , silitab heid modoidme .Magatai Matti avaidab vihmanvarjoičimen uinonuziden lapsiden päl .Hän tegeb kaik ani hilläšti , miše ei heraštoitta heid .Siloi lapsed nägištaškandeba erazvuiččid hüvid unid .Hö nagraba unes .Hän pajatab heile kättepajoid tünäl da hilläl änel .Muga , hüviš meliš , lapsed kaiken aigan varastaba Magatajan Mattin tulendad da vasttaba händast .
Kut Magatai Matti tuli vepsän maha ?Nece azj om ani sel’ktatoi .Ei ole sel’ged sana Magatai .Vepsän keles se oliži Magadai (no nece znamoičeb , miše iče Matti kuti magadab ), sikš ku vepsän keles vokaliden keskes konsonant tegese änekehaks .Hotkemba kaiked se oliži Magatoittai Matti , kus oliži kauzativine suffi ks , mitte abutab tehta verboid mugoižen käskendznamoičendanke .Voib olda , Magatajan Mattin mel’kuva om ottud Suomespäi .Sigä oli tetabid hengid , miččiš pajatadihe kättepajoiš .Ned oliba surmaha sidotud henged vai kaumišton vai pühäkodin man ižandad : Nurmi-Tuomas , Hiekka-Heikki , Savi-Samuli da Manalan Matti .Möhemba , 1800-voz’sadal , Suomes oli hüvin tutab Nukku-Matti ühtes gruppas Uniukko-hengenke (Unijukka ).Niiden funkcii om uinotada lapsid , kaimata heid unen miruhu .
No kuspäi vepsläižel Magatajal Mattil om vihmanvarjoičim da rusked šl’ap ?Azj om siš , miše suomalaine Nukku-Matti om literaturine heng .Hän tuli Z .Topeliusan sarnaspäi ”Höyhensaaret ” (1848), mitte oli tehtud germanialaižel Letemez’-mifan pohjal .Necil mifologižel hengel oli kaks’ tutabad literaturišt pävariantad : germanialaine E .T .A .Hoff manan Der Sandmann (1817) da danialaine H .C .Andersenan Ole Lukøie (1842).H .C .Andersenan variantas Ole Lukøie – hengel oliba kut vihmanvarjoičim (eskai kaks’ ), muga i rusked šl’ap .Z .Topelius oti Olen pirdoid , konz hän tegi ičeze henged , i sikš Magatai Matti enamba koskub Ole Lukøie-hengehe , mi znamoičeb , miše rusked šl’ap da vihmanvarjoičim tuliba Suomen kal’t Daniaspäi .
Mugoižihe hengihe usktihe ende .Erased toiba mehele jügedusid , a erased abutiba .Heil oma melentartuižed nimed , miččed oma sündunuded vepsän kelen pohjal (örägu , itketes , ličkäine ), vai tuliba venäkelespäi (päs’t’en’ , gnetko ) da suomenki kelespäi (Magatai Matti ), mi ližazi neche temaha erilašt mujud da ekzotikad .
Unehe sidotud henged (vepsläižiden uskondoiden mödhe)
вепсский
Младописьменный вепсский