Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Tatjana Berdaševa. Viikinkien teitä myöten
Tatjana Berdaševa
Viikinkien teitä myöten
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский
Pohjosešta šuveh päin
Onegajärven rannoilta Muššanmeren rannikolla – tämä on lomamiehen tuttu reitti .Neuvoštovallan ajoista Anapa-matka on ollun klassini lomailušuunta .Petroskoissa noušet Murmansk-Anapa -junah ta kahen vuorokauven piäštä jo piäšet kylpömäh lämpimissä merivesissä , kävelömäh rantakatuja ta tutuštumah paikalliseh musejoh .Musejokäynti on ihan pakkokohta lomamiehen ohjelmašša .Še on niise juurtun meih neuvoštovallan ajoista .
Še ei ollun miun enšimmäini käynti Anapašša .Paikallisešša musejoššaki olen käynyn aikasemmin .Ka tällä kertua en voinun jättyä käymättä , šentäh kun yksi mukava fakti ei miteinkänä antan miula rauhua .A varšinki še , jotta Karjalan Kanšallisen musejon ta Anapan arheologisen musejon kokoelmissa on šäilöššä aivan šamanmoisie helmijä , fibuloja , rautarahoja , korvanpuhistajie …Mitein on mahollista , jotta tuhanšien kilometrien piäššä toini toisešta olijista musejoista löytyis aivan šamanmoisie esinehie ?Šiitä voit kiittyä rohkeita ta uhrakkoja merenkulkijie , kumpaset lähettih pohjosešta matoilla , kierreltih ympäri muajilmua ta myöššyttih kotih .Niitä merimiehie kučuttih eri tavoin : Kiijovan Venäjän aikakirjojen mukah ne oltih var’agit , latinalaisissa lähtehissä – normannit , a muinoisislantilaisissa saagoissa – viikinkit .Niissä šamoissa saagoissa heitä kuvattihki hillittöminä ta verenhimosina merirosvoina .
Kuitenki paičči ryöštöjä ta varaštamista on toičči mainittu viikinkien kaupankäynnistäki .Meijän ajan venäläini tutkija Tatjana Jackson äšen arvelou , jotta viking-šana oli voinun muovoštuo latinalaisešta vicusšanašta , mi Rooman valtakunnašša tarkotti käsityö - ta kaupankäynti-ašutušta tahi kaupunkin ošua .Tuškin ne viikinkit omien merimatkojen aikana harraššettih käsitöitä , ne kuitenki paremmin käytih kauppua .Pitäy šanuo , jotta šiih aikah kaupankäynti oli tavallah vaihtokauppua – yksi tavara vaihettih toiseh .
Omua rahatuotantuo viikinkiloilla ei ollun , šentäh käytöššä oltih muijen valtijojen rahat .Erikoisešša šuosijošša oltih Keški-Aasijan hopieset dirhemi-rahat .Viikinkien jättämie arabijalaisrahojen peittopaikkoja on löytyn Itä-Europan , Baltijan maijen alovehilta , Ruočin Gotland-šuarelta .Niitä on löyvetty Karjalaštaki , esimerkiksi Petroskoista ta Kontupohjan piirin Sandal-järven nimittömättömäštä šuarešta .
Sandalin peittopaikka oli luajittu vielä X vuosišualla , ka mitä vaššen ?Skandinavilaiset ušottih , jotta muaha tahi kivilöih peitetyt uartehet tullah heilä hyövykši tuošša ilmašša .Vuotena 1972 paikalliset kalaštajat ihan šattumalta löyvettih tuo uarreh ta luovutettih še musejolla .Nykyjäh niitä uartehie voit nähä Karjalan Kanšallisen musejon Keškiaika-näyttelytiloissa .Mistä nämä löyvöt voijah kertuo ?Ne tovissetah , jotta merimiehien matat kulettih meijän maitaki .Tietenki !Karjalaššahan on 73 tuhatta vesistyö – järvijä ta jokija .Kaikista šuurimmat niistä ollah Luatokan ta Onegajärvet .Näitä järvijä myöten varmašti ne keškiaikojen merenkulkijat kulettihki .
Viikink it ta helmet
Matka šuveh päin – Muššallamerellä , Visantijah – oli kuvattu muinoisvenäläiseššä aikakirjašša “Nestorin hronikašša ”.Akatemikko Dmitri Lihačovin mukah tuolla kauppareitillä “Europašša oli ylen šuuri merkityš ihan XII vuosišatah šuaten , konša pohjosen ta šuven välini europpalaini kaupankäynti šiirty länteh päin ”.Muinoni kauppareitti kulki IX–XII vuosišualla Baltijanmereštä Muššallamerellä šuaten , näin Venäjä ta Europpa käytih kauppua Visantijan kera .Arheologisista löytölöistä piätellen karjalaiset muat niise oltih tuon reitin tärkienä ošana .
Mitä ne ihmiset kuletettih venehissä pohjosešta ?Enši šijah tietenki turkiksie , muršujen ta valahien luita , valašnahašta luajittuja esinehie , ašeita .Jälelläh päin vejettih mauštehie , šilkkie ta viinie .Šanakši , viini viikinkiloilla oli eliitti - ili jumalien juomana .Korkien hinnan takie tavalliset kuolovaiset ei šitä šuatu maistuakana ta jouvuttih tyytymäh halvempih juomih .
Muijen tavarojen joukošša erikoisšijalla oltih korut .Arheologit löyvetäh niitä nykyjähki tuota kauppareittie pitin .Niitä on äijän meijän pohjoismuaššaki .Arheologiset löyvöt Luatokan rannikolta , Anus -, Tuulosta Videl -jokien varrelta , mit oli luovutettu Kanšalliseh musejoh vielä 1930-luvulla , ihmetytetäh korujen runšauvella .Šiinä on kaikenmoisie fibula-koruja , rannehrenkahie , šormukšie , ripukkehie ta kaklahelmijä .On šemmosie koruja , mit näytetäh niin nykyaikasilta , jotta vaikie on uškuo niijen pitkäh istorijah .“Šilmikkähät ” helmet vallattih miut ihan enši kačahukšešta . Nyt ušiemmašta korukaupašta löytyy “šilmikkähie ” helmijä .Meijän taikauškoset kantatuatot ušottih , jotta äšen pahalla kačahukšellaki voit pilata ihmisen elämän .Šentäh iččietäh šuojeltavakši pahašta šilmäštä käytettih kaikenmoisie šuojeluesinehie ta niijen luvušša oli “šilmähelmijäki ”.Tämmösien helmien valmistamini oli melko vaikieta työtä – muasterin piti taitavašti levittyä helmen pinnalla erivärisie lasitippoja , alušta šuurempie , šiitä pienempie .Näin pikkuhil’l’ua helmen pintah tuli šemmoni kuva , kumpani muissutti niitä šamoja “šilmijä ”.Muasterilta še vuati šuurta neruo ta aikua .
Keškiaikoina lasihelmet oltih ylen kallehena koruna , kumpaista verrattih jalokivilöih .On mainintoja šiitä , jotta merenkulkijat käytettih lasihelmijä äšen rahan ieštä , esimerkiksi pohjoisturkikset šuvešša vaihettih lasihelmilöih .Arheologiloilla lasihelmet ollah esinehet , kumpasien avulla hyö voijah šelvittyä koko kaivaušpaikan vuosiluvun .Karjalan alovehelta löyvetyt helmet ollah peräsin X–XIII vuosišualta .
Ta još lasihelmet oltih tavarua , kumpaista kuletettih šuvešta ta itäpuolelta päin pohjoseh ta länteh , niin meripihkahelmet ollah baltijalaista peryä , – juuri Baltijan mailta meripihkua kuletettih Muššanmeren pasariloilla .Anapan arheologisešša musejošša voit nähä kaunehie meripihkahelmijä ta -koruja , kumpasie käytettih šamoin keškiaikasien miekkavaršien koristamisešša .
Näin helmet kerrotah tutkijilla ei yksistäh omua pientä istorijua , ka šamoin ollah šuuren istorijan tovissukšena aikasimmista kanšainvälisistä yhtevykšistä , kulttuurista ta yheiskunnan hyvinvoinnista .
Viikinkien teitä myöten
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский