Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Nina Zaiceva. Vepsläižil om toivoid i varastusid
Nina Zaiceva
Vepsläižil om toivoid i varastusid
вепсский
Младописьменный вепсский
Vepsän
kul’tursebran 30–voččeks jubilejaks mö pätim tehta kirjutesiden cikl , mitte om omištadud ristituile , kudambad tegiba suren panendan vepsän rahvahan kelen da kul’turan kaičendaha da kehitoitandaha , i tärktoile sebran radoile , miččed oli tehtud neniš voziš .
Petroskoin valdkundaližes arhivas löutihe kirjutadud muštpacaz vai pam’atnik , miččen nimi om ”Karjalan kelen leksikon ”.Konz kel’tedomehed tarkištiba sidä , ka tuli sil’mnägubale , miše nece om üks’ harvoiš vepsän kelel kirjutadud muštpachišpäi vodelpäi 1848.Pam’atnik om kirjutadud kirillical , i sihe mülüb 531 venälašt sanad i sen kändmine vepsän kel’he .Siš om ozutadud Kuštjärven (keskvepsläine ) pagin .Om melentartušt , miše pam’atnikan ezipaginas 1848 vodel kirjutadihe : külän eläjad čomin pagižeba kelel , no ”...nimiččid toivoid vai varastusid Kuštjärven eläjil ei ole ”.No kut ozutab nügüdläine aig , nece ei ole muga .Om männu jo enamba 170 vot , vaiše vepsläižed ei kadotanugoi ”toivoid i varastusid ”, i äjad heišpäi tegeba kaiken , miše kel’ i rahvaz eläižiba edemba .
Vodel 1989 om tehtud Vepsän kul’tursebr .Kul’tursebran pämehen enamba 25 vot oli Zinaida Strogalščikova , parahim vähäluguižiden rahvahiden zakonoiden tundii , etnolog , rahvahiden kul’turiden tedai .Zinaida Strogalščikova , vologdalaine kirjutai Anatolii Petuhov i minä , necen starinan kirjutai , seižuim kul’tursebran alandusiš .Oli völ -ki rindal äi ristituid , kenel südäin kibišti rahvahan kadondas : Viktor Jašov Pondlalpäi , Rürik Lonin i Aleksandr Maksimov Šoutjärvespäi , Nikolai Jefimov Šimjärvespäi i äi toižid .Homaičijal sijal kul’tursebran tegemižes i radol oma olnuded Svetlana Pas’ukova , Nina Rembot , Polina L’ovkina , Anna Kottina , Svetlana Pl’uhina , Jurii Mugačev , Alevtina Andrejeva i äjad toižed .Kul’tursebran radod nügüd’ vedäb Natalja Silakova .Hän om hüvä azjoiden tundii , kirjutai , energine naine , i voib meletada , miše udel vägel sirdäb meiden ühthišt radod völ -ki edemba .
Vepsän kul’tursebran ustavan päazjaks om kirjutadud : udes sündutada vepsläižed kirjamed , tehta i kehitoitta vepsän kelen orfografijad , ladida openduzkirjoid i avaita vepsän kelen opendamišt školiš .Jäl’gmäine azj oli ani tarbhašt , sikš ku situacii , konz oli ezmäine vepsän kirjkelen aigkeskust vozil 1930-1937, i nügüdläine situacii eroniba toine toižespäi .Ezmäižen kirjkelen aigkeskustan vepsän kel’ oli kanz – vai perehkelen .Sil pagištihe kaikjal .Ka , vepsläižed amu jo oma tehnus kaks’keližikš , no siloi kaiken-se vepsän kel’ oli kanzas ezisijal .Nügüd’ kanzad ei olgoi üks’nacionaližed , i kanzas ezisijale om tulnu venäkel’ .Sikš Vepsän kul’tursebr i sen ohjandaikund paniba äi toivoid školan päle .
Vepsän kul’tursebran aktivistad pidiba päs kaik vepsläižiden eloregionad .Sikš vepsän kelen kursid -ki tehtihe kaikiden täht .Kursile Petroskoihe da Šoutjärvehe tuleskeli erazvuiččid opendajid Karjalaspäi , Leningradan i Vologdan oblastišpäi .Tuli mugoižid opendajid , ked ei olnugoi -ki filologad , a , voib olda , matematikad , fizikad , likundurokoiden vedäjad , eskai muzejan radnikad ...Oli tärged se , miše kaikil oliži olnu taht opeta lapsid pagižmaha vepsäks .Sikš ezmäižen vepsän kelen opendajan om -ki tehnus muzejan radnik Rüruk Petrovič Lonin .En voi jätta johtutamata mugoižid nimid , kut Aleksandr Maksimov , Roza Maksimova , El’vira Kottina , Jelena Kočerina Šoutjärvespäi , Ol’ga Mironova , Nina Rembot (hot’ om šoutjärvlaine , radoi Kalages ), Valentina Agafonova , Valentina Loginova Kalagespäi , Svetlana Jeršova , Vera Jefimova Kurbalpäi , Aleksandr Kostin , Galina Okuneva Vil’hälaspäi , Tatjana Stafejeva Järvišpäi , Viktor Jeršov , Gennadii Maksimov , Vera Lodigina , Gul’a Polivanova Vidlaspäi , Svetlana Nikiforova Arskahtišpäi , Jelena Šalajeva Kujaspäi ...Nece lugetiž voib jatkata .Heile abuhu tuliba möhemba Svetlana Gotič , Maria Mironova , Julia Aprodu i toižed .Petroskoin suomalaiž –ugrilaižehe školha tuliba Marina Ginijatullina da Nadežda Petrova i äjad , äjad toižed .
Möhemba tulijad opendajad oma jo openus universitetas , heile oli kebnemb rata opendamas kel’t , ved’ hö tedaba jo kelen strukturad , sistemad , mittušt oma sanuded universitetas ezmäi kaiked Maria Ivanovna Mulloželpäi .Universitetas radoiba i Liza Haritonova , L’udmila Aleksejeva , Valentina Rogozina , minä .Nügüd’ täl üläopišton pöudol jatktaba radod Ol’ga Žukova , Maria Košeleva .
Vepsän kul’tursebr ühtes školan i üläopišton opendajidenke kazvatiba čomakulun intelligencijan , kudamb radab školiš , universitetas , lugendlehteses , radios , televidenas , politikan oblastiš : Irina Sotnikova , Larisa Smolina , Maria Filatova , Galina Baburova , Anastasia Jevtušenko , Kristina Strelkovič , Ol’ga Sobolenko i toižed .Om tärged se , miše hö kaik tahtoiba rata vepsän rahvahan , kelen oblastiš .Erašti voib kulištada mu gošt mel’pidod : ”Ei ole tärged , kuna radole lähteba pästnikad .Pidab vaiše opeta intelligencijad , mitte hot’ midä-se tedaiži vepsläižiš , mitte om kuti orientiruitud rahvahaližehe kul’turaha ”.No minä en ni kerdad kulend , miše hot’ üks’ -ki mugoižiš ”orientiruitud ” specialistoišpäi oliži tulnu radmaha vepsläižehe kul’turaha .Olen mugošt mel’t , miše nece ei ole oiged meletuz .Pidab ei vaiše opeta äjak-se , no kazvatada -ki mugošt intelligencijad , kenele mel’he om ičemoi rahvahan kel’ da kul’tur , ked eciba voimust radmaha sen kul’turan da kelen oblastiš .Muite nece om kuti dengoiden rajadand , a kul’turaha ni üks’ mugoine openus specialist ei tule .Valdkund andab dengoid – i midä ?Kenen i min täht ?
Ka , hot’ vepsläine intelligencii ei ole äiluguine , no ühtenzoittud vägil , kuna ühtniba mugažo sebran aktivistad , tedomehed , küläintelligencii , om tehtud nenil vozil äi tarbhaižid tegoid .Om ani tärged satuz – vepsänkeline ”Kodima ”–lehtez , ”Verez tullei ”–al’manah i lapsiden täht – ”Kibin ”–žurnal .Konz tehlim necidä radod , minä , necen starinan kirjutai , olin ”Kodiman ” ezmäižen toimitajan .Radoim lehteses kahten kesken : minä i Nikolai Abramov .Siloi kaikutte lehtesen nomer oli kuti mitte-se ani geroitego : ei täudund vaihid , orfografii i oli alapordhal , ei olend korrespondentoid .No mijal oli luja taht sirttas edehepäi , ühtenzoitta lehtesen abul vepsläižid regionoid , sidoda niid vahvemba toine toižehe , tundištoitta regionoiden aktivistoid .Olen mugošt mel’t , miše nenid azjoid mö panim eloho .
Neniš 30 voziš om tehtud školan täht enamban koumedkümned kirjad openduzkirjad , lugendkirjad , vajehnikad , abupaginkirjad .En voi jonoštada , miše kelel pagižijoiden lugumär lujas kazvoi , no kaiken-se kazvoiba kelen resursad .Jogapäiväižes elos mö em homaičegoi -ki sidä .Ka , ezmäižiš openduzkirjoiš meil oli toivoid sihe , miše vepsän kelen openikad enamban teziba kel’t .Ka se muga oli -ki .Muštan vepsän kelen tundijoiden konkursoid ...Siloi lapsed pagižiba kelel .Nügüd’ tehtas uden pol’ven openduzkirjoid (om tehtud jo viž kirjad ), miččed om enamba adaptiruitud sihe , miše opeta mugoižid lapsid vepsän kel’he , ked hondoin jo pagižeba vai ei pagiškoiki kelel , oma vaiše genetižed vepsläižed .No kaikense om hüvä , miše škol ecib uzid voimusid kelen elon täht .Minei ei ole mel’he vaiše se , miše openduzkirjoid kätas , ozutesikš , pohjoižkarjalan kelespäi vepsän kel’he .Se om sel’ged – mugoine kätud kirj maksab vähemba .No ved’ keled , hot’ oma -ki heimos , oma erižed , kelen grammatikad oma toinejiččed .Em -ik mö viškakoi kelen eričusid maha ?Ozutesikš , vepsän keles om verboiden refl eksivine kändluz (minä pezen , no – minä pezemoi !).Pohjoižkarjalas sidä ei ole -ki .Em -ik mö kadotagoi sidä ?
No kaiken-se minä , kut vepsän kelen specialist , voin vahvištoitta , miše kel’ kazvoi nenil vozil .Mö voim pagišta kelel enambiš temoiš , sanoid löudub , hot’ ei -ki erašti täudu .
Völ üks’ , minun melen mödhe , ani päazj – vepsänkeližen literaturan sündund .Ičeze aigan Elias Lönnrot vodel 1842 kirjuti matkkirjaha muga : ”Konz ei ole kirjkel’t , ei sündu literaturad -ki .Konz sidä ei ole , nece rigehtoitab kelen surmad .Kirjkelen alandused oma literaturas , mitte vahvištoitab kelen elod pidembaks aigkeskustaks .No ku literatur -ki ei voi muga vahvas tugeta kel’t , i se kaiken se sambub , literatur kaičeb ičesaze čoman mušton kelen polhe .”
Konz mö seižuim Kul’tursebran alandusil , ei voind kuvitelda -ki , miše vepsänkeline literatur tegese tetabaks suomalaiž –ugrilaižiden rahvahiden keskes .Om tehtud äi Biblijan kändmižid Kädmižinstitutan radnikoiden abul (pämez’ Anita Laakso , Helsinki ).Kändmižed paniba vepsän kel’t niiden keliden rindale , miččil om Biblii maman kelel .Kändmižed abutiba kazda kirjkelen prozale , ned vahvištoitiba kelen orfografijad , sen literaturišt stil’ad .
Meil sündui i kazvoi vepsän čoman literaturan klassik – Nikolai Abramov , Ladvan külän enzne eläi , kenen znamoičendad vepsän literaturan , vepsän rahvahan täht om jüged märita -ki .Hän oli loštai kelen tundii , žurnalist , lahjakaz runoilii , čoma fotoiden tegii , artist ...Hänen nimi om tutab kaikuččele vepsläižele , a hänen runoid om kätud äjihe mirun kelihe .Nikolai radoi vepsläšt literaturad tegemižes , libuti sidä korktale pordhale .Om žal’ , miše hänen elo oli mugoine lühüd ...
Mugažo keskvepsläižele male , Mäggärvehe , om sündunu Valentina Lebedeva , čoma vanhan elon i kelen tundii .Hänen runod oma mugoižed pehmdad i lirižed , kuti rahvahan pajod .Niid tozi-ki pandas pajoiden pohjaks , i olen mugošt mel’t , miše pajoid hänen sanoile sündüb völ äi .Hän nügüd’ kirjutab prozad -ki , mi tundištoitab lugijoid hänen kodimanke , hänen läheližiden sebranikoidenke i sen kal’t heiden elonke – vepsläižen elonke .
Pohjoižvepsläine vepsän kelen tundii Alevtina Andrejeva mugažo täudel südäimel andoihe vepsläižihe azjoihe .Hänen runoid om pandud äjihe openduzkirjoihe , hän ühtni vepsänkeližen radio – i lehtezžurnalistikan alandusiden tegemižehe .Rürik Loninan nimi tedab mugažo kaikutte vepsläine , hänen nimi om kirjutadud vepsläižen muzejan seinlaudaha , sikš ku muzei kandišeb Rürik Loninan nimed .Natalja Anhimova i toižed muzejan radnikad čomin jatktaba R .Loninan zavoditud radoid , süvenzoittes niid , tehtes muzejan nimed tetabambaks .
Tärktal sijal om ühthižrad suomalaižen ”Juminkeko ”– fondanke i Markku Niemiženke .Fondan abul oli tehtud äi vepsläižid matkoid i kaks’ kirjutajiden suimad : 2002 v .– Kuhmos , 2012 v . – Vologdas . Nene suimad andoiba voimust nägištada toižile rahvahile meiden satusid , no ezmäi kaiked ozutiba meile ičelemoi , vepsläižile , miše meil om ičemoi literatur !Meiden kel’ om literaturkeliden riviš !”Juminkeko ”–fond tegi meid rohktembikš , ved’ Markku Niemižen nevondal mö kändim vepsäks ”Kalevalad ” (2003) i tegim , olgha lühüdan , no ičemoi eposan versijan ”Virantanaz ” (2012; ”Kalevala ”–kändmižen i ”Virantanaz ”–eposantegii om minä , Nina Zaiceva ).
Nece vaiše lühüd -ki azjoiden lugetiž ozutab , miččid sur’kuluid radoid mö tegim ühtes .Pidab vaiše uskta ičemoi vägihe i el’geta , miše kel’rad , rahvahan udessündutand ei ole vaiše fol’klortradicii vai fol’klorpraznik .Ei , minä en ole sidä vasthapäi – fol’kloran kaičendata rahvahal ei ole jurid .Sikš mö tugedam praznikoid , i niihe navediba ühtneda ristitud .Šoutjärven Vepsän rahvahan hor , vepsläižed ”Noid ” i ”Randaine ”– gruppad oma praznikoil päsijal .No keleta ei ole henged .Ku ei linne kel’t – ka mil mö erineškandem toižiš rahvahišpäi ?Mö olem evropalaižed irdnägol , ka meiden kul’tur -ki nahodib evropalaižehe .No kul’turan mušt eläb fol’kloras , a kel’ – om sen kaičii i sen ozutai , se tundištoitab kaikid vepsläižen kul’turanke .I nece kaik tugedab meid , andab meile olda rahvahan , eläda edemba , püžuda mirus vepsläižin .
Vepsläižil om toivoid i varastusid
вепсский
Младописьменный вепсский