Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Guščina Viola . Työ kultua myöten kävelettä. 3
Guščina Viola
Työ kultua myöten kävelettä. 3
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский
ŠIIVO TA
PUHTAHUŠ
Karjalaiset ollah kuulusat puhtahuon pitäjät .
Lapšij a peštih tuohiropehissa .Niissä še i lapšen vuattiet peštih , erikseh aikuhisien vuatteista ta eri muilalla .
Yhtehisie vuatteita peštih puisissa kartoissa ta huuhottih toiseh paikkah jyššetyššä avannošša .Puhaš avanto juomavettä vašše oli erikseh ."Ohoh , kun ennein šiivuo piettih , ka šitä piettih !"
Vuatteita peštih kylyn jälkeh , enšimmäisarkena .Peštih niin puhtahakši , jotta käsissä kričasi .
Vuatteita kiehutettih poroveješšä , pihalla puan alla luajittih tuli .Talvella vuatteita kiehutettih liäväpuašša .
Vuatteita šilitettih pualikalla .
Marij a Fikina (š.1914) muistelou :
"Mie olin yheštoista lapši , muamolla kaikkijah oli 18 lašta .
Muamo piti meitä kurissa : kun vejältäy kämmenellä latetta ta čuuruo näköy , ni uuvveštah käšköy peššä .Konša hičuuttima lattien čuurun kera kolikalla , ni koivuvaššalla pyyhkimä lijat lattielta .Tuohešta plettimä putkija ta niillä hankasima lattiet , luat ta šeinät .Šeinät niin kun mečäššä kajaheltih .
Čäijyaštiet pesimä muilan kera vaškitasašša , a šiitä huuhtoma kuumalla vejellä ta pyyhkimä puhtahalla käsipaikalla .
Muita ašteita niise pesimä vaškitasašša , viruttima ta panima valumah pyyheliinan piällä .Maitopatasilla oli erikseh vaškitasa .Šaviašteita še mamma iče pesi ta pani kuivamah kuumalla hellalla ".
LAPŠIEN KAŠVATUŠ
Lapšie pieneštä opaššettih ruatamah :
"Mie jo kolmivuotisena aloin auttua kotitöissä .Ennein oli pakko ruatua , ruavotta ei annettu olla , konša tikutat , konša villua karttuat .Karttuat šini , jotta lapohon läpi päiväni näkyy .Mamma kaččo ta kun lienöy paha ollun , ni käški uuvveštah kartata .Šiitä hänellä passipo : kaikkie šuatamma ruatua !"
"Jo šeičenvuotisena šuattoma nuottua kutuo , kinnašta tikuttua , lehmyä lypšyä , tatehie pellolla vetyä , lehtikerppuja leikata , peltoja kitkie ".
"Muamo otti miut , kuuši-šeičenvuotisen , venehellä matkahaš .
Viisivuotisena olin riihtä lämmittämäššä ta puin ruista pikkaraisella priušalla .Heinyä haravoiččima ta niittimä pikkaraisilla haravoilla ta viikattehilla ".
"Heinänurmella eryähičči nännilapšija mataššah kuletettih : vakka oli nuorasilla , še riputetah puun okšah , pannah verho šiäkšistä .
Tuuli šitä tuuvvittau , a vierellä kontie šuolla ryöšiy ".
Čikšašša eläjä Ul’l’ana Kuz’mina (š.1915) tähä šuate muistau koulutukšen : – Muamo šano miula : "Mäne peše tuaton hattarat ".
A mie jotta : "En lähe !Miula on uuši mekko ".Hattarat čikko pesi .Rupiemma murkinalla , a miula ei ni ruokua anneta : "Šiulahan on uuši mekko !"Mie itkuh .Šanotah : "Šyö , no olkah viimeni kerta ruavošta kieltäytyö ".
– Vanhempie myö varasima niin kun tulta .
Kirošanoja tuatolta ta muamolta emmä kuullun .Muamo šanou : "Läkkä marjah !"Lähet , et šano : "En kehtua ".Ruatua oli pakko , laisotella ei annettu : "Ruat tämän , šiitä leiki !"
Kymmenvuotiset jo peltuo kynnettih .Yhentoistaikäsie otettih meččätöih , šielä "elettih kymmenin henkilöin kämpäššä , šavun šejašša , muattih lattiella ".
Kalevalašša oli tarkka ampuja I .J .Pekšujev (š.1909).
Kahekšivuotisena hiän jo kävi mečällä pyššyn kera .
Karjalaiset oltih hyvät hiihtäjät , pieneštä tiijettih šukšet .Konša lapši opaštu aštumah , tuatto luati hänellä pienet šukšet .Šukšie luajittih hyvie ta kaunehie .
PRUASNIEKKOJA
Karjalaiset šuatettih ruatua , ka šuatettih i pruasnuija .
Yksi ruatopruasniekka oli konša vil’l’a korjattih pellolta ta luotih čirppi enši vuoteh šuaten .Missä talošša enšimmäkši šuatih vil’l’a korjatukši , šiihi i keräyvyttih juhlimah .
Šiinä ei laulettu eikä pläššitty , issuttih ta paistih kotitöistä .Stolalla pantih uuvvešta vil’l’ašta luajittuo ruokua .
Konša lopetettih riihen puinti , ni piettih priušan luojasie .
Potakan kuokinnan jälkeh piet tih kuokan kolkkajaiset .Šiitä stolalla oli vain potakkaruoka .
Neiččyöt omie illanistujaisie piettih erikseh , kerävyttih peitočči , jotta prihat ei tiijettäis .Hyö issuttih piisin ympärillä tikutukšen , kesräykšen , verkon kuvelman kera , arvual’tih arvautukšie ta šaneltih starinoja .
Kylän yhtehisien pruasniekkojen aikana tanššittih päivällä tai illalla .
ELÄMÄN MUUTOKŠIE
Ihmiset verratah nykyistä elämyä entiseh , ennein-muinoin oli parempi :
"Hyvin elettih , kaikki oli omua , očerissa ei pitän šeisuo .Šiitä on hyvä , konša käsissä on voimua ".
Suali , ka vähitellein kylissä elämä alko paheta , parahat ihmiset ij äkšeh kavottih 1937–1938 vuosina , kylät jiätih tyhjiksi .
"Yksikänä mieš ei myöštyn kyläh .
Itkie ei šuanun !"muistelou vanha rahvaš .
Šilloin hävitettih i kulttuuri .Šuomen kielen opaštajie erotettih töistä .Šuomen kieli kiellettih , omua kieltä niise alettih unohtua .Nyt še on lupa paissa karjalakši , a kuitenki venäläiset moničči šanotah :
"Tuaš nuo karjalaiset tultih !"
YHTEYVET ŠUOMEH
Rajakylien eläjät kerrottih :
"Myö šuomelaisien kera kalua nuotalla pyytimä , rajua še ei ollun , tai koirat juokšenneltih puolen toisen , a kun šieltä lehmä tullou , ka jälelläh ajettih ".
Kivijärven kylän luona lahešša oli ruštattu valkamoja ta šuomelaiset myötih šielä omie tavarojah :
"Šuolua heiltä oštima , loitoš kantoma omilla harteillana "."Šuomešta vejettih leipyä , jalaččie , vuatetta , aštieta , prošvua , ruokua ; oššettih heposie ta ruatokaluja ".
"Šuomešta tuotih posliiniašteita , a Kemistä šaviašteita ".
"Ennein karjalaiset ta šuomelaiset , kulttuuriset ta pohatat ihmiset , yheššä pruasnuitih tai yhteh mäntih : miehellä mäntih , akotuttih ".
Neiččyöt karjalaisista kylistä peštauhuttih Šuomešša piikoloiksi , še oli mahollista 1920 vuoteh šuaten .
Monet karjalaiset oltih Šuomen armeij ašša , ruoččilaisen Mannerheimin joukoissa , šentäh kun Šuomi oli Venäjän alahisena .
Laukunkantajat Vienan kylistä toko pitäkši aikua lähettih Šuomeh .Hyö vejettih Kajuanih lintuo , oravan , jäniksen ta muij en elukkojen nahkua .Lintuo ta nahkoja kauppiehat vejettih Uhtuošta Šunkuh , Oneganiemellä , šinne käytih i šuomelaiset kupčat .
Šuomešta laukunkantajat vejettih čäijyö , šokerie , valkieta jauhuo , karamellie ta muuta makieta , naisien vuatteita ; šiitä käveltih kylie myöten niitä myömäššä .
Šuomen raja pantih umpeh 1921 vuotena Toivo Antikaisen šukšireitin jälkeh .
Mujejärven piirissä šuomelaini turistijoukko kävi enši kerran 1980-vuosina .Yksi šuomelaini turisti šano : "Mie tiälä taloja rakentaisin , turistija pitäsin , a val’utan teilä antasin ".
Šuomelaiset šuoššuttais šemmoseh kauppah : meijän kiven , peskun ta šahajauhon tilašta tuotais kalpassuo , šavuššettuo lihua , maitoruokie .
"Työhän kullan piällä issutta !"
totisešti šano yksi heistä .
Pohatta on Karjalan mua !Toisualta , kuin köyhäšti nykyjäh eletäh šen isännät .
Työ kultua myöten kävelettä. 3
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский
"
"
"
"
"
"