Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Petrov Vladimir . Meččy da sen elaigu. 3
Petrov Vladimir
Meččy da sen elaigu. 3
карельский: ливвиковское наречие
Новописьменный ливвиковский
LIANAT DA
EPIFITAT
Lianoil ollah hoikat da pitkät rungot , sentäh net kazvetah ymbäri puun runguo kukitah jällel sidä , konzu vai nostah oksupiässäh , kus jo on päivypasto .
Meijän mečis myö emmo lövvä lianoi , niilöih niškoi tiä on ylen vilu , net kazvetah suvimečis .
Kazvamizii , kudamat eletäh puun rungolois da oksis , latinan kielel sanotah ‒ epefiti .
Meij än mečis net ollah sammalet da kangassammalet kazvajat puuloin kojal .Erähil puuloil net katetah kai koja , riputah oksispäi alah kui parrat .Puuloil epifitat nimidä pahuttu ei tuvva , net vai pietäh puuloi omannu eländykohtannu .Mečäs vastavuu äijin kymmenin epefi ti-kangassammaldu .
SIENET DA BAKTEERIET
Vie meččäh mendyy ihan tottu vastuammo sienii da griboi .Monet sienet da grivat vastates myö tunnemmo da tiijämmö : valgei griba , oroi , vahalaukku , sigoisieni , brussu da vie äijy tostu , vie enämbi siendy jiäy meile tiedämättöminny , erähii , pikoi pikkarazii , ni silmäl ei näe .Yhtet sienet omil juuril katetah kai mečänalustan syväin , toizet kazvetah puulois , tuhjolois da heinis , kolmandet eletäh sordunuzil puuloil , avvutetah niilöile teriämbä hapata .Nelländet kazvetah vai palokohtil , net enzimäzikse katetah palanuh paikku .Kaikkii sienii tietäh vai tiedoiniekat .
Sienet da grivat iče ei voija suaja elokazvuo , sentäh net eletäh yhtes toizien vihandoin kazvamizien kel , kudamat annetah sienile valmehet elokazvot , omah aigah sienet avvutetah sellittiä ihan hienokse meččyalustua puuh niškoi .Viegi joga puun juuri on sevoitettu hienozil puaksuloil sienij uuril (latinan kieleh sanotah ‒ mikoriza ), kudamat avvutetah puule kerätä vetty da muasuolii , a vajehtekse suajah puuspäi elokazvot .
Vie enämbi mečäs on bakteerieloi , net eletäh meččyalustas da ylämuvas .
Muabakteeriedu on ylen äijy : tuhandet tuhattu yhtes grammas mudua , i kai nämä monet pikoi pikkarazet bakteeriet ruatah suurdu ruaduo , ei anneta kerävyö liijakse meččyalustal , kirvottuloil oksil , puuloil , lehtil , havuloil , töllönnyzil meččyhurtil .Bakteeriet kai net eroitetah ihan hienokse juuri muasuolissah da čihvuguazussah .
Bakteeriet kuigi i sienet mečäs ruatah yhty ruaduo , ga sienil enimyölleh himoh on muigiembat muvat havumečäs , a bakteeriet parembi eletäh lehtimečis , kus on vähembäl muigei muda .
MEČÄN FAUNU
Ei sua meččiä nähtä ičekseh , meččy hurtiloita , linduloita , čyöttölöitä ...Niidy voi vastata joga kohtas , mečäs net avvutetah toine toizele , voijah olla tiel , voigi i hyövykse .Meijän mečis eletäh kui suuret hurtat : hirvi , pedru , hukku , kondii , reboi i toizet , mugagi i pikkarazet kaikenmoizet hiiret da mägrät .
Hirvet talven aigua syvväh äij än nuoris pedäjis da huavois ladvazii , jälgeh sidä net kazvetah kui häräkkehet , järiembis puulois hambahien vuoh n’uloitetah kojua .
Oravat syvväh pedäjän da kuuzen käbylöis siemenet .
Kudamat puusiemenet pakuttu lienne muale , niidy kerätäh iččeh näh hiiret .
Linduu mečis vie enämbi on kui hurtua , ongi i kaiken aijan eläjät , ongi i kezäkse tulijat , ongi i siiriči menijät .
Linnut parahakse kaikkie tuvvah hyödyy mečäle i hävitetäh meččysyöjii , toizekse siemenii syvves linnut erähii siemenii kirvotetah da kannellah toizile paikoile , sil mugagi avvutetah kazvavuo uuzil puuloil da tuhjoloil .
Mečän faunua paistes pidäy mustoittua luuttomii elättilöi : čyöttölöi , edenölöi , hämähäkkilöi i toizii .
Erähät niilöis kai aigu ollah muan piäl , kui liipoit , toizet kaiken aijan ollah muan ual , kui čyötöt , ongi i mostu , kudamat eräs aigu ollah muan ual , a toine aigu muan piäl , kui kudžoit .
Kui voimmo nähtä , meččy on ladvoispäi juurissah täyzi eläjiä .No ei kai eläjät tulla hyväkse meččäh niškoi .
Erähät madozet , böbökkäzet da puutoukat vägi lujah syvväh havuloi , lehtii , nuorii työndözii kojan alustoi , hienoloi juurii , jälgeh sidä puut roitah voimattomat da kuivetah .
Toizet kui kudžoit hävitetäh mečän syöjii , sentäh ei pie koskie mečäs kudžoimättähii , pidäy niidy vardoija .
Mugagi čyötöt , net avvutetah teriämbä hapata meččyalustal , pehmendetäh muadu , sil avvutetah hengittiä juuril .
Tässäh myö pagizimmo meččiä da mečän eläjii , no kai net ei voija eliä atmosfierata da muvata .
Mečän elävy da elomatoi mateerii pyzytäh yhtes .
MUA DA MUDA
Mua da meččy ollah kiini toine toizes , ei joga muvas kazva yhtenmoine meččy , kaikkie ezmäzikse roihes : mittuine sil samal kohtil ollou muda , kazvoittuu se libo toine meččypaikku .Ollou muda kuivu čuuruine , vähä muasuolua : kazvetah enimite pedäjiköt , kus oldaneh savimuvat , sie jo on märrembi , vägevembi : niil kohtil kazvetah toizet meččypaikat .
Puun juuret mennäh läbi muvas , otetah siepäi viet , muasuolat .Kaikkie enämbi juurdu on ylembäzes muvas , midä syvembi – sidä vähembi on juurdu .
Yhtäpäi puut otetah muaspäi midä niilöile pidäy kazvajes , tossapäi muale järilleh pakutah lehtet , oksat , heinät , puut , toizet kazvamizet , kai net omal aigua (yhtet teriämbä , toizet viikomba ) hapatah i roitahes muvannu .
Vie muvas eletäh grivat , muabakteeriet , čyötöt , pitkyn’uokkuhiiret , mägrät , luajitah pezii reboit da kondiet .
Muvan piäl joga mečäs on mečänalustu , se kerävyy lehtis , havulois , hienozis oksazis i kattau minerualumuan .Meččyalustu joga meččypaikoil kerävyy oma , mittuot puut kazvetah – havupuut , lehtipuut , vai kai yhtes .Meččyalustan korgevus mugagi ei ole yhtenmoine , kaikkie parembi se nägyy kezäl , lepikös lopul keziä mečänalustua libo jo ni ole ei , libo on ylen vähä , lepän lehtet terväh hapatah mual , sit aijas konzu net kirvottih sygyzyl toizeh sygyzyssäh ehtitäh hapata .
Ihan toizenmoine meččyalustu on kuuzikos , täs meččyalustu nouzou 10 sentissah järevytty , kuuzen havu happanou hil’l’ah .Vie se hillenöy , konzu on viluččaine da märgy , ihan moinegi i on pohjazen kuuzikkolois .
Muiten meččyalustu suatetah muvakse , sanotah se on ylimäine muajarussi , no toizekse meččyalustu on erikseh seizoi kerävö , kudai buite kui sidou vastakkah vihandat kazvamizet i muvat .
Meččyalustan jarusis kerävytäh enimite kai mečän kazvamizien imijät juuret , sie net voijah suaja azotua , fosforua , kaliedu , kal’siedu , kudamat roihes kirvonnuzis lehtis da havulois , no kerras net kai minerualat ei piästä , vai bakteeriet da sienet enzimäi eroitetah ihan hienokse lehtet da havut .Se eroitus menöy pitkäh aigah , sentäh juuret voij ah imie muas suolii kai aigu .
Vie , kus ollou ylen järei meččyalustu sie puuloin da tuhjoloin siemenet ei puututa mudassah , moizis mečis on vähä nuordu puuhuttu , näittö onnuako vahnas kuuzikos , pikkarazet kuuzahazet kazvetah sordunuzil hapannuzil puuloil da moizilgi kandoloil , kus ei kerävy meččyalustua .
Mugagi meččyalustas menetetäh talviaigua meččysyöjät da griboin siemenet , kudamat luajitah voimattomakse puuloi .
Kiändi Sergei Ipatov
Meččy da sen elaigu. 3
карельский: ливвиковское наречие
Новописьменный ливвиковский