Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Uljana Tikkanen. Karšikko-puun ilmijö Vienan Karjalašša
Uljana Tikkanen
Karšikko-puun ilmijö Vienan Karjalašša
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский
Kielen
, kirjallisuon ta istorijan instituutin tietoruataja , kotišeutututkija Aleksei Konkka vietti luvennon karšikko-puun luatimisen perintehistä .Koštamukselaisilla teema oli ylen mukava .Kakši tuntie keštänyt pakina šynnytti kuuntelijilla äijän omie muisselmie ta kyšymykšie .Kulttuuritalon Karjalaini korničča oli täyši väkie , kuuntelomah tutkijua tuli karjalaisen kulttuurin Viena-šeuran vanhempie ta nuorempie jäšenie ta yštävie .
KARŠIKKO , HURRIKAŠ , RISTIPUU
Karšikko-puun perinneh on ominaista monella kanšalla Venäjän Luoteisošan ta Siperin pohjoisalovehella , Ruočissa , Šuomešša , Norjašša .Šitä voipi vielä šanuo hurrikkahakši šuomekši tahi ristipuukši karjalan kielen šuvimurtehilla .
Kaikešta enemmän erimuotosie karšikkoja ta tietoja niistä on Karjalan länšiošašša , vaikka šuvipiirilöissä niise voipi löytyä .Aleksei Petrovič näytti karttoja , missä paikoissa karšikkoja oli ennein , missä niitä voipi nähä nyt ta omie karttoja , kumpaset hiän valmisti lukusien tutkimušmatkojen aikana šekä tarkašti kerto karšikko-puijen kaikista šaloista , konša karšikkoja luajittih , kuin äij än okšua karšittih , kuin vanha tämä perinneh on , missä on enemmän karšikkoja .
Karšikko-puukši valittih havupuut ta šiih voitih vain luatie veššoš , tahi voitih karšie okšie .
‒ Karšikon tutkimisešša pitäy kaččuo , kuin äijän okšie ta mistä šuunnašta on karšittu , millä korkevuolla , onko kuorešta pal’l’aššetušša puun runkošša kirjain tahi merkki . Niijen avulla voipi šelittyä puun tarkotušta .Toičči tämä merkki voipi olla nimen enšimmäini kirjain , toičči še on perehen tai šuvun merkki , kumpani šiirty yheštä šukupolvešta toiseh ta niitä pantih karšikkojen lisäkši perehen muasterien luatimih vehkehih : rukkih tahi veneheh tahi toisih ruatokaluih .Merkillä oli šuojelutehtävä , še šuojeli vehkehtä pahoista voimista , kerto Aleksei Petrovič .
Mi oli šyynä , jotta karšie puuta , ken voipi olla karšikon luatijana ?
‒ Puita karšittih eri tilantehissa , äij än karšikkoja voipi löytyä kalmismualla , šentäh kun hautajaisissa luajittih vainajankaršikkoja . Voipi olla ruatokaršikko , esimerkiksi , paikoissa , missä mečäššettih kontieta tahi šuatih äij än kalua .Karšikkuo luajittih , konša ihmini ruato mitänih enšimmäistä kertua , esimerkiksi , nuori mieš enšimmäistä kertua šuoriutu pruasniekkah , jarmankalla , kaupunkih tahi šotapalveluh .Karšikkoja luajittih tuntomattomilla paikoilla ta še oli ihmisen šuojelijana vierahista henkilöistä ta voimista .Hiät oli merkittävänä šyynä karšie puuta .Miula kerrottih , jotta oli perinneh tuuvva helmašša karšikko-okšie , kuin monta okšua tuuvvah , niin monta lašta tulou .Tavallisešti karšikkuo luajittih häijen lopušša ta šen luatijana oli antilahan omahini .Luatija šai ruavošta kallehen lahjan , šemmosena voipi olla äšen kello , niin kallis oli tämä karšikko antilahalla , jatko kertomušta Aleksei Petrovič .
Karšikkoja luajittih tien viereššä , šillä merkittih rajua kylän tahi pyhän paikan ympäri .Kylän rajua piti merkitä , jotta pokoiniekat ei tultais kyläh , eikä otettais tuonilmoih ihmisie tahi kotielukkoja .Oli kotikaršikkoja , kumpasen avulla voipi einuštua hyvyä tahi pahua tulou perehellä , še oli pyhänä puuna perehellä ta šitä ei šuanun koškie .Toičči ihmiset ei voitu šelittyä , mintäh ei šua koškie tätä puuta , kun vain šanottih , jotta vanhemmat näin miärättih ."Rua niin , kuin tuattoš ", šillä tavoin eryähät perintehet voijah kymmenie vuosie šäilyö ilman šelityštä .
KARŠIKKO YHISTÄY ŠITÄ TA TÄTÄ MUAILMUA
Karšikkoja voitih luatie , jotta šuaha yhtevyttä ylävoimien kera .Šemmosen puun avulla kyšyttih , esimerkiksi , hyvyä šiätä .Koškien viereššä voipi nähä karšikkoja , mit šuojeltih šoutajie , kumpaset lašetah koškija myöten .Karšikošta kačottih onko ihmisellä hyvä vointi tahi še kohta rupieu läsimäh tahi kuolou .
Aleksei Konkka näytti luvennošša noin šata valokuvua ta jokahisešta hänellä oli muutoma kertomuš , missä hiän löysi tämän karšikon , mimmosie simvolija on šillä , toičči voipi olla tekstiki tahi kuva ta mimmoset uškomukšet liitytäh täh puuh , onko še rituali - tahi šuojelupuu .
Monet kuuntelijista nähtih kuvissa omie kotipaikkoja , oli mukava tarkemmin tiijuštua tarkkua tietuo paikašta ta kuvan ottamisen ajašta .Eryähät kerrottih omie muisselmie .
‒ Mie muissan , järven rannalla šeiso šuuri karšikko , šillä alaokšat oli karšittu ta nykyaikoina kalamiehet veššettih runkuo ta jotta še ičeštäh kennih piällä ei kupšahtais še kuatettih ta šiitä ajašta kalua šilla paikalla niken ei voinun šuaha . Šiitä ajašta hyvin muissan , jotta karšikkoja ei šua koškie .Vielä muissan tapahukšen , konša avattih uuši kalmismua , vanhat rahvaš šanottih , jotta pitäy karšikko luatie .Kalmismuan kešellä šeiso kuuši ta šen alaokšat karšittih .Niise Koštamukšen luonnošuojelualovehella nävin äijän vanhoja karšikkoja , niistä tunnettu on Tetriniemen ta Šappivuaran kylien välissä šuuren niemen läpi ihmisien kaivaman ojan viereššä , kerto Valentina Patsukevič .
Pakina karjalaisešša korničašša kešti yli kahta tuntie ta varmašti šen jälkeh kuuntelijilla šynty vielä enemmän kiinnoššušta karjalaiseh kulttuurih .
Aleksei Konkka tuli esiintymäh Koštamukšeh Arhippa Perttusen šiätijön toteuttaman Kotimuan voima -projektin rajoissa , kumpani oli toteutettu Karjalan piämiehen granttifondin kannatukšella tänä vuotena .
Karšikko-puun ilmijö Vienan Karjalašša
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский