Тексты

Valentina MIRONOVA. Karjalan tärgevin simvolu

подкорпус: публицистические тексты

Источник:

Oma mua. № 8, 2024, с. 6

Valentina MIRONOVA

Karjalan tärgevin simvolu

карельский: ливвиковское наречие
Новописьменный ливвиковский

Jälgivuozien aigua
meil
Karjalas
ruvettih
enämbän
pagizemah
eeppillizes poeemas "Kalevalas". Enimytten kaikenmoizii
tapahtumii
järjestetäh
tuhukuul
, gu
juuri
täl
kuul
pietäh
Kalevalan päiviä
. Erilazien
projektoin
, kviizoin da
ozutteluloin
vuoh
lapsil
da
ruavahi sanellah
"Kalevalan" s’užietas da
piäurholois
, myös
tämän
kogo
muailmas
tundietun tevoksen
kirjuttajas
Elias Lönnrotas. Buiteku kaikin
jo
tietäh
"Kalevalas" ihan
kaiken
. Ga
tädä
kniigua
voibi
lugie
da
tutkie
kogo
ijän
dai
ainos
avavuu
midätahto
uuttu
. Eihäi sudre
erähät
pietäh
"Kalevalua" itämeren-suomelazien rahvahien
tiedokniigannu
, kuduas
löydyy
vastavuksii
monih
kyzymyksih
, toizet
arvostetah
"Kalevalua" vie
enämbäl
da
verdaillah
sidä
Biblieh
.

"KALEVALAN" KIÄNNÖKSET

"Kalevalua" 1835 vuvves
algajen
ruvettih
kiändämäh
eri
kielih
, tänäpäi
niidy
kiännöksii
on
jo
enämbän
kuuttukymmendy
. Ei
ylen
ammui
, 1990 luvus
algajen
eeppillisty poeemua ruvettih
kiändämäh
meijän
kul’tuurah
kaččojen
ylen
loittozih
kielih
, ezimerkikse
, araboin, vjetnamoin, katalonoin, persidskoin, slovenskoin, tamil’skoin, farerskoin, hindien kielih
da
erilazih
muihgi. Vuvvennu
2017 "Kalevala" painettih
šveitsuarin kielen
erähäl
harvinazel
murdehel
. Enimytten "Kalevalua" kiännettih
ven’an
, anglien
, nemsoin
da
vengroin kielih
da
niilöin
kiännöksien
vuoh
tädä
kul’tuurumustomerkii tundietah
kogo
muailmas
. Tänäpäi
"Kalevalua" voibi
lugie
runonnu
dai
prouzannu
, on
pitkii
da
lyhednettylöi versielöi, kniigoi
lapsih
da
nuorih
niškoi
dai
"Kalevalan" pohjal
luajittuloi koomiksoi. Nämä
kiännökset
kuhkutettih
monii
rahvahii
kirjuttamah
omii
eepossoigi da
nostamah
omua
kul’tuurua
korgiembale tazole
.
Suureh
kiändämisprotsessah kaččojen
"Kalevalan" kiännökset
karjalan
da
vepsän kielel
piästih
ilmoih
ylen
myöhä
, vaste
vai
tämän
vuozisuan
allus
. Vikse
syynny
rodih
se
, ku
hätken
meijän
kielil
ei
olluh
omua
kirjukieldy
. Toizekse
, karjalazet
da
vepsäläzet
jo
hätken
hyvin
maltettih
lugie
ven’akse
libo
suomekse
, sendäh
tuttavuttih
eepossah
toizil
kielil
.
"Kalevalan" enzimäzenny
kiännöksenny
Karjalas
rodih
tiedomiehen
Nina Zatsevan nuorih
da
lapsih
niškoi
lyhendetyn
versien pohjal
valmistettu
kiännös
, kudai
piäzi
ilmoih
vuvvennu
2002.
Seiččemen
vuvven
peräs
vuvvennu
2009 ilmoih
piäzi
"Kalevalan" täyzi
versii karjalan
kielen
livvin
murdehel
, kiännösty
kahtenkymmenen
vuvven
aigua
valmisti
opastai
da
kirjuttai
kotkatjärveläine Zinaida Dubinina.
Vuvvennu
2015 "Kalevalan" täyzi
versii ilmestyi
vienankarjalaksegi, suurdu
ruaduo
kymmenune vuottu
peräkkäi
ruadoi
rahvahanrunohuon tutkii
, hengellizen
literatuuran
kiändäi
, tundietun vienankarjalazen runonpajattajan Sandra Remšujevan tytär
Raisa Remšujeva.
Vuvvennu
2023 päivänvalgien
nägi
"Kalevalan" täyzi
versii vepsän kielel
, sen
valmisti
Nina Zaitseva.
Erähät
ristittyöt ollah
sidä
miel
dy, ku
kiändiä
"Kalevalua" karjalakse
libo
vepsäkse
ei
ole
ylen
jygei
, kielethäi ollah
lähäzet
eeposan
algukieldy – suomie
, monet
sanat
ollah
yhtenmoizet. Pidäy
sanuo
, gu
jogahizen
kiändäjän
ies
oli
ylen
jugei
ruado
, pidi
suaha
"Kalevala" omal
kielel
, omis
murdehis
löydiä
moizii
harvinazii
sanoi
da
runollizii
muodoloi
, ku
lugijes
jogahine
ellendäs
, gu
tevos
on
lähäine
da
ellendettävy
, se
on
kirjutettu
omal
kielel
.

"KALEVALAN" MUAILMU

Ku
ruvennemmo
lugemah
"Kalevalua", kerras
näimmö
: se
yhtistäy
erilazii
myttillizii s’užiettoi, tavallizen
ristikanzan
elajan kuvailendua
, poeemas rinnal
eletäh
urhoit
dai
jumalat. Tevoksen
pohjannu
vältämättäh
ollah
rahvahan
keskes
ennevahnas
pajatetut eriluaduzet
runot
, liirizet
da
svuad’bupajot, luvut
da
tiedohussanat, sananlaskut
da
sananpiät. Elias Lönnrot keräi
tädä
ainehistuo omien
matkoin
aigua
, suurel
himol
tuttavui
sih
dai
rubei
hyvin
ellendämäh
dai
tundemah
sidä
. Vuozien
aigua
suadu
malto
andoi
hänele
mahton tämän
ylen
suuren
rahvahanrunohuon materiualan pohjal
luadie
oma
uuzi
tevos
. Poeemu mustoittai
eriväristy
mozaikkua, erilazet
palazet
(s’užietat, teemat) seizatutah
omah
kohtah
da
nenga
kerävyy
yhtehine
kuva
. Poeemua luadijes
Elias Lännrot ezmäi
oli
sidä
mieldy
, ku
häi
keräilöy
buiteku enne
yhtes
olijua
tevostu
. Ga
vikse
sidä
ei
olluh
olemas
. Myöhembäh
häi
iče
piätti
, kui
rubieu
jatkumah
s’užiettua, miittustu runuo
pidäy
panna
toizen
runon
peräh
.
"Kalevala" algavuu kerdomukses
muailman
roindas
, sit
muilamah tullah
urhoit
da
heijän
peräh
muailmu
rubieu
täyttymäh
puuloil
, heinil
, kukkil. Väinämöine rubieu
kyndämäh pelduo
da
kazvattamah
vil’l’ua
. Konzu
muailmas
elaigu
sai
allun
, tärgevin dielo
on
suaha
pättävy
andilas
da
synnyttiä
pereh
. Väinämöine tahtoi
suaha
ičelles Jougamoizen sizären
Pohjolan neidozen. Nenga
urhoi
šuorivuu
toizeh
suguh
, vierahah
roduh
, siepäi
vahnoin
uskondoloin mugah
pidäy
eččie
omua
vastinehtu
. Kai
suuret
ruavot
urhoit
ruatah
sih
niškoi
, ku
voijas suaha
kaunistu
neidisty
omakse
.

SVUAD’BUPAJOT "KALEVALAS"
Vuvvennu
1833 Elias Lönnrot kävyi
omah
nelländeh
matkah
, mies
ajeli
Vuonnizeh da
Vuokkiniemeh. Sie
häi
tuttavui
Ondrei Malizenke da
Voassila Kieleväzenke da
kirjutti
heis
ylen
äijän
runuo
da
teihohussanua. Tämän
matkan
aigua
Voukkiniemes Elias Lönnrot pani
mustoh
myös
kylän
naizis
viizi
pitkiä
sviad’bupajuo, jogahizel
pajol
oli
oma
nimi
: Alkuvirsi, Vävynvirsi, Kutsuvirsi, Lähtovirsi da
Tulovirsi. Tämänyttymii pajoloi
häi
oli
kuulluh
ennegi, ga
vuokkiniemeläzil naizil
oldih
mustos
pitkät
versiet. Matkaspäi
tulduu
Lönnrotal oli
mieles
painua
suavut tekstat
erikseh
Svuad’bupajot-kniigazennu. Pluanat
ei
stuanivuttu. Myöhembäh
mies
piätti
ottua
net
svuad’bupajot omah
eeppillizeh poeemah, ku
net
ylen
hyvin
pättih luajittuh s’užiettah. Nenga
"Kalevalan" kuuzi
runuo
(runot
20-26) sanellah
meil
, kui
sulhazet
käydih
koziččemah
, da
midä
nevvuo
sai
andilahas
vahnembien
puoles
.
Avakkua
kaikin
"Kalevala" da
lugekkua
sidä
omal
muamankielel
. Toinah
työ
avuatto
ičelles karjalažuon muinazen
muailman
.