Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Kolomainen Robert. Hänel on kunnivosija ristikanzoin mustos
Kolomainen Robert
Hänel on kunnivosija ristikanzoin mustos
карельский: ливвиковское наречие
Новописьменный ливвиковский
Tänä vuon
heinykuun 11.päivänny 2024 rodih 90 vuottu P’otr Sem’onovan roindas .Nerokas karjalaine mies ozutti iččie ezmäi tuotandoalal da myöhembä karjalankielizes literatuuras .Roindukielenny livvinkarjalan murreh ainos oli P’otr Sem’onovan syväimes .
Tunzin P’otr Sem’onovan vuozisuan nelländeksen aijan 1990-luvun allus algajen .Häi oli vuvvennu 1992 Carelia-literatuuru - da kul’tuurilehten karjalankielizen kirjutuskilvan ozanottai .
Kui häi iče myöhembäh sanoi , se menestys juuri allus andoi hänele ližiä uskuo omah iččeh : "Carelia-lehti on olluh minule ristižä , kudai andoi minule uskon omih neroloih ".Silloi Karjalan rahvahan oman kielen da kul’tuuran elvytys - da kehittämisruado oli vaste allus .
Kirjutusnero oli puhkennuh hänes jo 1950-luvul , konzu Sem’onov ruadoi Oniegan traktorzavodal .Ruadokohtal oli olemas kirjuttajiigi , sit joukos kuulužat runoniekat Boris Šmidt da Aleksandr Ivanov .Pešan ezmäzet runot oldihgi ven’ankielisty liirikkua .Vuvvennu 1994 Sem’onov jäi penziel da ihan tovelleh rubei kirjuttamah karjalakse , olihäi se hänen muamankieli .
Suvus oli olluh ylen hyvii rahvahan kielen tiedäjii da kielen suvaiččijoi .Muga vuvvennu 1937 Magadanan alovehel Siberih työtty Sem’onovan diädö oli Stalinan surman jälles tulluh järilleh Karjalah juuri muamankielen da oman muan selgies armastukses .Toinegi diädö oli hivonnuh nuorele vellenpoijale oman kielen arvuo da sen käytön tärgevytty .
P’otr oli pannuh nämis paginois yhty da tostu mustoh .Olihäi häi ajetelluh sidägi , kui karjalua pidäs oigieh paista da kirjuttua .Kerran 1950-luvul hänel pidi täyttiä eräs ankiettu , kus pidi mainita kanzalližusgi .Häi kirjutti : "karjalaine ".Virgumies kehoitti muuttamah : "Ven’alaine , ellendäy karjalua ".
Se "kohendus " koski Sem’onovan ičentunduo , da häi mieles hil’l’azeh piätti : "Vie minä ozutan sen , ku maltan paista dai kirjuttua muamoni kieldy !"Häi rubeigi kirjuttamah karjalakse jo kolmie vuottu enne voittuo "Carelian " kilvas .
Roinduperän juuret Karjalan syväinmuas
P’otr rodivui vuvvennu 1934 viizivai kuuzitalozes Rodinjärven kyläs Priäžän piiris .Ennevoinallistu aigua häi musti ihan vähäzel .Mustot ruvettih azettumah aijan mugah vaste voinan allus kezäl 1941.Erähänny yön P’otr , sillozel nimel Peša , havačui suureh kohuh : kuului , buite taloidu olis lyödy kahtes puoles .Syynny oli kyläh azetunnuzien n’evvostosaldatoin keskes erehtykses syndynyh ammundu .
Ei auttanuh muu kui lähtie koispäi kahten-kolmen kilometrin piäh meččäh .Pereh eli sie vähäzen aigua meččymökkizes .Lopus buabo meni kyläh tiijustelemah , voibigo perehel tulla järilleh kodih .Saldatat tuodih Sem’onovat peitospäi da viettih heidy mašinal viijen kilometrin piäh Nuožarven kyläh .
Sie sit perehen ižändäle Mihailale annettih hebo da käskiettih vediä omahizet Petroskoile , kuspäi oli tarkoitus matkustua ielleh .Paromal yksikai ei olluh enämbiä tilua evakkoh lähtijöile , sen periä matkua pidi jatkua hevol Šoutjärvele toivos , ku toizel paromal piästäh Oniegan järves poikki .
Kyliä lähestyjes tiele vuottamattah ilmestyi suomelazii saldattoi .Net tartuttih hevon suičih , azetettih sen da kiänytettih perehen tuaksepäi .
Rodinjärven parembas kunnos olijat taloit n’evvostoliittolazet oli lähtijes poltettu , sen periä Sem’onovil pidi kiändyö Nuožarven kyläh .Hyö oldih jo miehitetyl alovehel , kyläs vangičukes oli äijy n’evvostoarmien saldattua .
Suomelazien miehityksen aigua Peša da hänen sizär , kudamanke hyö oldih kaksozet , käydih kaksi vuottu suomenkielizeh školah .Peša opastui suomen kielen perustoi , urokoil lugiettih "Kalevaluagi " – kuibo ilmai sidä .
Kezäl 1944 Suomen joukot ruvettih myöstymäh .Perehel pidi matkata suomelazienke yhtes ezmäi Nuožarvele da ielleh kohti Vieljärvie .Matkal puututtih suureh bombitukseh .Rahvas levittih ken kunne , oman ozan nojah jiännyöt Sem’onovat peityttih meččäh .Sie hyö oldih peitos kolme päiviä , da vaste n’evvostojoukkoloin tulduu suadih kiändyö kodih .
Kodipuoles vahnembat varattih , a gu n’evvostovaldu rubieu kurittamah niidy , ket elettih evakos , silloi Siberih karkoittamine vie ei olis olluh kaikis pahin .Perehenpiä sai käskyn tulla Priäžäh .Hyvä ku pagin oli vai armieh lähtendäs .Frontale tuatto ei tervehyön periä pädinyh ; häi ruadoi vojennois palvelukses jallaččimien muasterinnu voinan loppussah .
Peša algai uvven opastunduvuvven Nuožarven školas , kus oli kui suomen - mugai ven’ankieline kluassu .Brihačču valličči ven’an kielen , kudamua häi tahtoi opastuo .Sie hänel puutui kävvä seiččievuodehine škola loppussah .
Merkittävy ruado tuotandoalal
Lienego oza händy vedellyh , vai oligo se petties , konzu Sem’onovan silmih ozui ilmoitus opastundan algavumizes Murmanskan alovehel olijas Mončegorskan vuorimetallurgizes opistos .Vuadimatoi karjalaine kyläläine briha piätti opitella ozua .Hos oligi loitton koispäi , ga sie uskaldettih tavallistu puoldu suuremban stipendien .Yhteh paikkah oli seiččie pyrgijiä , ga yksikai P’otr piäzi opistoh .Nelländel vuozikursal pidi lähtie armieh .Perehsyylöis tuatto oli kuolluh da muamal oli elätettävänny nelli alaigästy lastu – P’otr piästettih kodih enne aigua , da häi sai loppie opastundan .
Valmistumizen jälles Sem’onovale tarittih ruadokohtu siepäi , kus oli tarbeh hänen alan tundijois .Ga perehsyylöin periä P’otr ei tahtonuh lähtie loitos : pagin oli Balhašan zavodas Kazahstuanas .Suaduu ammattii vastuaju ruadokohtu löydyigi vuvvennu 1956 ihan lähäl – Oniegan traktorzavodal Petroskoil .Sem’onov ruadoi sie suunnittelutoimiston inženierannu kaheksa vuottu da ruavon ližäkse sai loppie yliopiston .
Ozan vedelemizekse voibi pidiä sidägi , ku vuvvennu 1964 Sem’onovua kučuttih keskuslaboratourien johtajakse vaste avavunnuoh Petroskoin bumuagumašinzavodah .Net 30 vuottu , konzu P’otr oli täs virras , roittihgi hänen elaijan ruavokse tuotandoalal .
Keskuslaboratourien merkičys suuren tuotandolaitoksen menestymizel oli verduamattoman suuri .Laboratouriihäi vastai sit , ku zavodal tulijat materjualat da varaozat dai sen omat tuottehet täytettäs azianmugaizet luaduvuadimukset .Johtajan pädevys da järjestäjän nero oldih tärgei menestyksen ehto luavun halličendas .Sem’onov käi ruadomatkoil Suomehgi tuttavumas bumuagumašinoin tehnolougieh .Atomnoloin stansieloin da nefteprovodoin tarkastuslaittehien tuotando oli suuri da vastuolline ruado .Laboratourien käytös oli äijy vierahis mualoispäi ostettuu laitehtu .Vastus oli ylen suuri .
Kezäl 1994, konzu täydyi kuuzikymmen vuottu , P’otr žiälöimättäh siirdyi penziel .Muan talovus oli alganuh mennä alamägeh .Zavodal ruvettih vähendämäh personualua , eigo Sem’onov tahtonuh olla nuorembien tiel .
Toine elaijan ruado – oman rahvahan hyväkse
Kirjuttajakse ruvettuu P’otr Mihailovič kirjutti kerdomuksii karjalakse .Mondu vuottu peräkkäi häi kiändi karjalan kielel ven’alazien kirjuttajien Mihail Zoščenkon , Lev Tolstoin , Vasilii Firsovan da Vasilii Ivanovan prouzua .
Se oli hänele ylen vältämätöi da hyövylline kieli - da stiiliškola , konzu häi opastui halliččemah kirjuttamizen taidehtaboi .Häi nenga kuvaili minule omua kirjutusruaduo vuvvennu 2000:
"Livvinmurdehen da suomen kielen välil on suuri ero .Silloi ku kiännän ven’ua karjalan kielel , minul stolale ollah kai kuuzi sanakniigua , sit joukos suomi-ven’a da ven’a-suomi -sanakniigat .Tahton tiediä , mi sana sobiu parahite sih vai toizeh kohtah : suomen , karjalan vai ven’an kielen vastineh ."
"Carelian " ližäkse Sem’onov kirjutti karjalakse Oma Mua -lehtehgi . "Carelian " liygiläine varapiätoimittai da myöhembäh toimituksen sekretari Nina Levitskaja tarkasti hänen tekstoi 1990- da 2000-luvul . Suurdu abuu kielimuvvon jälgikäzittelys andoi sežo karjalan kielen spetsialistu , filoulogu L’udmila Markianova .
Karjalaine sana -yhtistys , kuh P’otr Sem’onov kuului , pidi käzikirjutuksien arvosteluloi .Niilöih yhtyi sežo tundiettu runoilii , kiändäi da tutkii Armas Mišin .Häi se nevvoi Sem’onovua kiändämäh karjalakse Aleksandr Puškinan romuanua "Kapituanan tytär ".Sem’onovan toine suurembi ruado oli Aleksandr Ostrovskoin ozutelman "Tulokas kohtu " kiändämine karjalan kielel .
P’otr Sem’onovan omat kerdomukset kerättih vuvvennu 1998 Ruadajat-kniigakse .Sen novellusuarnoih häi oli suannuh mielikuvii rahvahan perindöspäi .Mustoh jäi kniigan karjalakse lämminhengine , kirjavu da herky prezentatsii , kudai piettih Rahvahallizien kul’tuuroin keskukses 27.pakkaskuudu 1999.Karjalazil sen tevoksen ilmestymine oli ihan kui rahvahalline pruazniekku , se oli kui virstupačas omakielizen sanataidehen syndymizen aigua .
Vuottu myöhembä , konzu luajittih Sem’onovan kirjuttajankuvua "Carelian " lehteh , häi saneli minule luonduruavon tavoittehis nenga :
"En tahto nikedä matkie .Tarkoitus on kirjuttua tozitarinoih alustui pieni romuanu erähäs kohtalos , jygiedy nähnyön Maša-nimizen karjalazen naizen aigukauzis .Tahtozin , ku lugijal ei tulis pahua mieldy niilöis vaigevuksis , kudamii kuvuan , vai häi toiči kai muhahtas tevostu lugijes ."
Romuanu "Puhtasjärven Maša " syndyigi hänel vuvvennu 2004.Se kerdou jälgivuosisuan kollektivizatsien , voinan da repressielöin nähnyön liygiläzen naizen elaijas .Hos luadii miäritteli omua tevostu romuanakse , kritiekku pidi sidä hroniekannu .
Minun mieles Sem’onovan tevos on enämbi kui eloksentapahtumien da piävyndöin tovestus da kniigahottamine .Puhtasjärven Maša yksikai täyttäy rahvahallizen eloskerduromuanan piätundomerkit .
Literatuuran tiedomiehet miäriteltih tämän romuanuluavun nenga : "Puaksuh sen aihe noudau mennytty aigua .Sendäh se on hengen dai tarkoituksen mieles nygyaigaine romuanu , sen piähengi on rahvahaspäi tulluh ristikanzu histourien muutosaijannu ."Romuanas nouzi korgiel P’otr Sem’onovan karjalankielizen tuotandon kymmenvuodine kehitys lyhytmuodozes kohti leveimuodozeh eepillizeh prouzah .
Kirjuttajan oma eloskerdu da kiingei yhtevys tavallizen rahvahan tozielokseh ongi Sem’onovan romuanan "n’abanuoraine ".Kirjuttai löydi omal romuanal juuri moizen romuanumuvvon , mi parahite pagizuttau kogo karjalastu rahvastu dai jogahizen karjalazen hengie erikseh .
Kerran vuvvennu 2004 vai 2005 P’otr Sem’onov tuli minulluo "Carelian " toimitukseh – silloi minä kuuluin Karjalan Kirjuttajien liiton haldivoh – da omah rauhallizeh tabah kohti kyzyi : "Midä mieldy oletto , voizingo minä nygöi tulla ozanottajakse Kirjuttajien liittoh ?"Kerras vastain : "Tiettäväine !Jo aigugi on ."Händy hyväksyttihgi Ven’an Kirjuttajien liittoh vuvvennu 2006.
Moine häi oli – kahten innon mies , ulgonävön syväindös vuadimatoi da ezih pyrgimätöi , ga elaijan omis mollembis ruadolois huomattavu .
Hänel on kunnivosija ristikanzoin mustos
карельский: ливвиковское наречие
Новописьменный ливвиковский
"
"