Тексты
Вернуться к списку | редактировать | удалить | Создать новый | История изменений | Статистика | ? Помощь
Elävä muisto. 2
Elävä muisto. 2
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский
ELÄMÄ
KYLMÄSENVUARAŠŠA
Muistelen Kylmäsenvuarašša elettyjä aikoja , missä piäsin kävelömäh omilla jaloilla ta ymmärtämäh , kuin šuuri on muailma , vaikka še šopi miän šuureh pirttih ta talon ympäristöh .Yhen katon alla šopi monipuolisie rakennukšie .
Ennein kun piäsi pirttih , piti noušša korkeilla rappusilla , šiitä avata oikein jykie ovi šinččih .Šinčin joka šeinällä oltih ovet .Yksi niistä vei šuureh pirttih , vaštapiätä ovi vei pieneh pirttih , eli talvipirttih , missä mie šynnyinki , vielä vaštapiätä ulko-ovie oli kakši ovie , šielä ois pitän olla Tiihvanan ta Oksenien poikien huonehet , vain Tiihvanan kuoloman jälkeh ne jiätih valmistamatta .
Tiihvana rakenti taluo vanhah mallih , konša yhen katon alla elettih vanhemmat tai kaikki pojat perehineh .Tiihvanallaki oli kolme poikua , vain uuvven elämän muutokšet vietih kaikki elämänajatukšet muurninpäin .
Talonpiirroš jäi miun muistoh .Šuuri pirtti oli juattu kahteh palah : pirttih ta kamarih .Etušeinällä oli viisi ikkunua , kolme pirtissä ta kakši kamarissa .Pirtin kylkišeinällä oli vielä kakši ikkunua .Ympäri pirtin šeinie oltih laučat .Pirtin etupuolešša šeiso šuuri stola ta šen piällä rippu oikein kaunis öljylamppu , šen vielä Tiihvana toi Piiterin markkinoilta .
Ovešta vašemmalla šeiso šuuri kiukua .Šen kyleššä oli kosino ta ylempänä pečurkat , missä kuivatettih kintahie ta šukkie .Kiukuan kulmašša oli piisi .Oikiella ovešta šeinällä rippu aštieškuappi ta šen piällä leipäpol’čča .Oven ta aštieškuapin välissä oltih vesikorvo ta šeinällä roikku vaškini käsipannu , šen alla šuuri vaškitasa .Šamalla mallilla oli kaikki kalut pieneššä pirtissä , vain kaikki pienennetty .Kamari oli vanhempien makuuhuoneh .
Pirtistä šinččie myöten piäsi tanhuolla .Šielä šeisottih heposet ta oltih kaikki rekikalut .Tanhuon šiämeh oli šalvattu hiršiliävä , missä oltih lehmät , lampahat ta kanat .Tanhuon yläpuolella oli saraja , missä šäilytettih heinyä , lehtikerppuja , kylyvaštoja ta rippu oršilla kaikenmoisie liäkeheinie ta kuivatettuja kukkie , kumpasie Pata-Jeli käytti liäkehommissah .Tanhuon takaovella kujuo myöten lehmie piäššettih meččäh omua ruokua eččimäh .Lampahie yksinäh ei piäššetty , ne voitih männä hoš minne , kun ympäri Kylmäsenvuarua oltih vain šuuret mečät .
Piharakennukšie oli nellä : riihi , lato , aitta ta kyly .Pellot oltih molommin puolin taluo .Vettä kannettih hettieštä .Tiihvanan elonaikana kylvettih osrua , ruista ta kakrua , issutettih potakkua ta nakrista .
Kaikki matkalaiset , kellä piti piäššä Kontokkih tai Akonlahteh , levähettih šiinä Kylmäsenvuaran talošša .Jokahisella , oliko yö tai päivä , pantih samovuara kiehumah .Erähičči vaštah tultuo Jukka Petrov kyšy , jotta mitein še tiän vuaran nimi oli , kun myöki Uhtuon koulumatalla levähtelimä šiinä talošša .Šano , jotta hänellä oli mieli kirjuttua niistä kouluvuosista , vain arvelen , jotta miehen voimie ei riittän niih kirjutukših .Ainaki en ole kuullun niistä .
Kyllä šiinä talošša tilua riitti kaikilla matkalaisilla , tai kešällä vielä piti ehättyä Kylän puolella , kun ympäri järvie piti juošša vielä kuuši kilometrie .Vanhemmat lapšet mielelläh juoštih ehättämäh .Erähičči milmaki otettih , kun ei ollun kenen kera jättyä .Myö ehätimmä šotilahie ta heiltä šaima korppuja .Kyllä ne näytettih makeilta .Kotih juoksin tyytyväisenä , eikä Nikolain tarvinnun šeläššäh kantua .
Kešällä vuaran elämä oli vilkašta , talvella še tuli melko ikäväkši .Kylien välillä kulkijie oli vähän tai neki ušiemmin ajettih heposilla Kyläh šuaten , vain harvat aštumalla kulkijat tultih pirttih .
Uuvven elämän aikana vanhemmat ruattih valtijon laitokšissa : mamma leipomošša , pappa kylänhallinnošša .Koko pitäkši päiväkši myö jäimä kotih yksin .Hyvä , jotta Nikolai oli miän kera .Hiän oli oikein mahtava kertomah kaikenmoisie starinoja .Myö Veeran kera uškoma , jotta kaikki ne ollah totta .Vašta myöhempäh piäsimä aluh , jotta melkein kaikki hiän iče kekši .Päivän aikah Nikolain ta Marin hommina oltih halot ta vejet .Myö vain häiriččimä .
Talvipäivät ollah niin lyhyöt , jotta juuri kerkiet valon aikana halot ta vejet hommata .Pimien tultuo myö kaikin keräytymä pirttih .Lamppuo meilä kiellettih šytyttyä , jotta emmä polttais taluo , niin kuin palettih Šaviniemen horomat .Nikolain starinat pimieššä pirtissä näytettih vielä kauhiemmilta .Nurkat oltih niin muššat , jotta meilä näytti kuin šielä olis kennih istun ta kuunnellun Nikolain valehukšie .Myö vuottima , konša še noušou nurkašta ta lähtöy miän puoleh .Še vain ei liikkun .
Nikolain kekšityt runotki meitä pölätettih :
Kuulehan kuin hukka ulvou ,
Koirua kuččuu ruuvvakšeh ,
Kyllä Vahti-koira tietäy ,
Kunne piäšöy peitokšeh .
Emmä kuullun hukkien ulvontua , vaikka uškoma kuiteski niijen oloh .
Vanhempien tulon ilmotti koira .Heponi juuri alko noušša järveltä vuaralla , kun Vahti jo alko iloillah haukkuo .Šilloin vielä Kyläh , missä ruattih , ajeltih omalla heposella .
Illalla talošša elämä tuli kirkkahammakši .Pappa šytytti šuuren lampun , pani piisih tulen ta mäni hevoista ruokkimah .Mamma ta tytöt alettih iltamurkinua laittamah .Kaččelin nurkkih , vain šielä ketänä ei ollun .Pimeyš tulou pikkuihmisen arakši , kuin variksen , kumpani pimieššä penšahikkuoki varajau .Konša koko pereh oli koissa , mitänä ei pitän varata ta kaikilla oli hyvä mieli .
920-LUVUN VAJELLUKŠIE
1920-luvulla uuvven elämän touhuissa oltih kaikki kylän eläjät .Kyläneuvoššon johtajakši valittih koivujärviläini Jyrki Lešoni .Šilloin talonpojilla ilmotettih , jotta mitä on tällä aikua talonpojalla , ne ollah hänen omaset pellot , niityt , talot , piharakennukšet , heposet , lehmät , lampahat , kanat , kaikki työkalut .Hyö voitih kylvyä ta kašvattua mitä haluttih ta kuin äijä voitih .Työh ahnehemmat ruvettih leventämäh peltoja ta niittyjä .Kaikki arveltih kašvattua šen verta , jotta riittäis perehellä piäššä yli talven leipäpala šuušša ta maitokuppi koprašša .
Rahvaš ei keritty kunnollah alottua šitä elämyä rakentamah , kun tartuttih vellišotah .Yhet tultih ruškeiksi , toiset valkeiksi .Ruškiet puoluššettih uutta neuvoštovaltua , valkiet – Šuomen porvarija .Monet ymmärrettih , jotta talonpojalla hyötyö ei ole kumpaseštakana vallašta .Yhet tai toiset pakotettih ryhtymäh šotajoukkoih .Ken minne joutu , niitä puoluštiki .Ken ei ryhtyn kumpasehkana puoleh , läksi pakoreissulla Šuomeh .
Elävä muisto. 2
карельский: собственно карельское наречие
Новописьменный севернокарельский